Ελληνοτουρκικά… Ας μιλήσουμε λίγο για τη ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ με επίκεντρο 50 κομβικούς κανόνες

Στο βιβλίο μας Η Τέχνη της Στρατηγικής (Αθήνα: Δίαυλος, 2021), προσπαθήσαμε να συμπυκνώσουμε την ουσία της στρατηγικής σε πενήντα κανόνες, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τον πόλεμο, τη διπλωματία, την εσωτερική πολιτική, τις επιχειρήσεις, τον αθλητισμό και την καθημερινή ζωή. Στο παρόν πόνημα θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, φιλοδοξούμε να πετύχουμε δύο σκοπούς. Αφενός, να παρουσιάσουμε συνοπτικά το «λογισμικό» της στρατηγικής. Αφετέρου, να αναλύσουμε στρατηγικά την ελληνοτουρκική αντιπαράθεση.

Γράφουν οι Αθανάσιος Πλατιάς – Κωνσταντίνος Κολιόπουλος
(Καθηγητές Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής, στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αντίστοιχα)

ΠΗΓΗ: Τα ΝΕΑ

Κανόνας 1. Η στρατηγική είναι αναλλοίωτη και οικουμενική.

Η στρατηγική – η σύζευξη μέσων και σκοπών ενόψει πραγματικής ή ενδεχόμενης σύγκρουσης – είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Όλοι και όλες κάνουμε στρατηγική, συχνά σε καθημερινή βάση. Αντίστοιχα, στη διεθνή πολιτική κάθε έθνος και κάθε κράτος (όπου αυτές οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται) έχει τη δική του στρατηγική παράδοση.

Οι σύγχρονοι Έλληνες στρατηγικοί σχεδιαστές είναι σε θέση να αντλήσουν από πολλές πτυχές της στρατηγικής παράδοσης του ελληνικού έθνους. Η Σπάρτη, η Αθήνα, η Μακεδονία, το Βυζάντιο, οι κλεφταρματολοί, η Ελλάδα του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, αποτελούν αξιόπιστες πηγές έμπνευσης. Αντίστοιχα όμως ισχύουν και για τους Τούρκους σχεδιαστές στρατηγικής, οι οποίοι είναι κι αυτοί συνεχιστές μιας μακραίωνης στρατηγικής παράδοσης. Για την ακρίβεια, η τουρκική στρατηγική παράδοση παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικά που θα πρέπει να προσέξουμε. Πρώτον, έχει υπάρξει πολύ επιτυχημένη διαχρονικά. Δεύτερον, παρότι η ελληνική στρατηγική παράδοση έχει μεγαλύτερη ιστορία, έχει επανειλημμένα διακοπεί. Αντίθετα, η τουρκική στρατηγική παράδοση εκτείνεται σχεδόν αδιάλειπτα από τον 14ο, αν όχι από τον 11ο αιώνα.

Κανόνας 2. Η στρατηγική μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη νίκη και στην ήττα.
Με την κατάλληλη στρατηγική, ο Δαυίδ μπορεί να νικήσει τον Γολιάθ. Αντίστοιχα ο Γολιάθ, παρότι εκκινούσε από πλεονεκτική θέση, δεν μπήκε στον κόπο να σχεδιάσει μια στρατηγική που θα μετέτρεπε το πλεονέκτημά του σε νίκη.

Στη νεώτερη ιστορία, με δεδομένη την υπεροπλία των Τούρκων, οι Έλληνες αναγκαστικά ήταν υποχρεωμένοι όφειλαν να στηριχτούν σε υπέρτερη στρατηγική. Οι μεγάλες επιτυχίες που σημειώθηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης (μέχρι οι επαναστατημένοι Έλληνες να εφησυχάσουν και να επιδοθούν στο εθνικό σπορ του διχασμού) οφείλονταν στον ελληνικό στρατηγικό σχεδιασμό: εκτεταμένη προετοιμασία εκ μέρους της Φιλικής Εταιρείας· εκμετάλλευση του τουρκοπερσικού πολέμου και του αποσχιστικού κινήματος του Αλή Πασά· κατανόηση της στρατηγικής σημασίας του θαλάσσιου ελέγχου στο Αιγαίο, και της κατάληψης της Τριπολιτσάς στην Πελοπόννησο. Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος επίσης κερδήθηκε χάρη σε υψηλού επιπέδου ελληνική στρατηγική: καλλιέργεια δεσμών με Βρετανία και Γαλλία· έγκαιρη ελληνική συμμετοχή στη Βαλκανική Συμμαχία· επένδυση σε ναυτικούς εξοπλισμούς προκειμένου να αποκτηθεί ο ζωτικής σημασίας έλεγχος του Αιγαίου· κινητοποίηση και άρτια εκπαίδευση ενός ισχυρού αριθμητικά στρατού.

Κανόνας 3. Δεν υπάρχουν τυφλοσούρτες στη στρατηγική.
Στη στρατηγική δεν υπάρχουν αναλλοίωτες συνταγές νίκης. Βραχυπρόθεσμα ένα οπλικό σύστημα ή ένας τρόπος ενέργειας μπορεί να αποδειχθούν πολύ αποτελεσματικά, αλλά οι αντίπαλοι προσαρμόζονται στις εξελίξεις. Στον 19ο αιώνα, η Ελλάδα νόμισε ότι βρήκε την αναλλοίωτη συνταγή νίκης επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: θα ξεκινούσε ανταρτοπόλεμο εναντίον των Οθωμανών με σκοπό την απελευθέρωση υπόδουλων Ελλήνων, και αργά ή γρήγορα οι Μεγάλες Δυνάμεις θα φιλοτιμούνταν να επέμβουν υπέρ της ελληνικής πλευράς κατά το πρότυπο της ναυμαχίας του Ναβαρίνου (1827). Όμως το Ναβαρίνο ουδέποτε επαναλήφθηκε. Τελικά, ο πόλεμος του 1897 κατέδειξε ότι έπρεπε να βρεθεί κάποια καλύτερη στρατηγική.

Αντίστοιχα φαίνεται ότι ισχύουν για την Τουρκία. Μετά τη πετυχημένη για την Άγκυρα έκβαση της κρίσης των Ιμίων (1996), οι Τούρκοι μάλλον θεώρησαν ότι μπορούν να πετυχαίνουν ελληνικές υποχωρήσεις μέσω της δημιουργίας ελληνοτουρκικών κρίσεων. Ωστόσο, αν κρίνουμε από την αποτυχία των Τούρκων να καταγράψουν το οποιοδήποτε όφελος από τη συμπεριφορά τους το καλοκαίρι του 2020, η Ελλάδα φαίνεται ότι έχει πλέον βρει τρόπο να αντιμετωπίζει αυτή την τουρκική στρατηγική.

Κανόνας 4. Ο παράγοντας χρόνος επενεργεί σε όλα τα επίπεδα της στρατηγικής.
Ο παράγοντας χρόνος επηρεάζει με πάμπολλους τρόπους τη στρατηγική. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αποδείχθηκε δεξιοτέχνης στη χρήση του χρόνου όταν αντιμετώπιζε τον Ιμπραήμ, παρατείνοντας χρονικά τις επιχειρήσεις ώστε να απομακρυνθεί χρονικά η ενδεχόμενη ήττα της Επανάστασης, δίνοντας έτσι χρόνο στις Μεγάλες Δυνάμεις να επενεργήσουν υπέρ των Ελλήνων.

Ένα άλλο ζήτημα, είναι ο χρονικός ορίζοντας του στρατηγικού σχεδιασμού. Σε αυτό, η Τουρκία υπερτερεί σαφώς. Ο σχεδιασμός της χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950 στην Κύπρο και τουλάχιστον από το 1973 στο Αιγαίο. Συνίσταται στην προβολή νομικών ερεισμάτων, οσοδήποτε σαθρών· στην αντίστοιχη υπόσκαψη των νομικών ερεισμάτων του Ελληνισμού· σε εξαναγκασμό της Ελλάδας και της Κύπρου σε υποχωρήσεις υπό την απειλή πολέμου· και στη δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων σε διπλωματικό επίπεδο και έπειτα επί του εδάφους, ακόμη και με χρήση στρατιωτικής ισχύος αν χρειαστεί. Όλα όμως αυτά η Τουρκία τα κάνει με αρκετά συντηρητικό τρόπο, έχοντας προηγουμένως διασφαλίσει την υποστήριξη ή την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς και την τοπική τουρκική στρατιωτική υπεροπλία.

Κανόνας 5. Η στρατηγική έχει όρια: κάποια στρατηγικά προβλήματα είναι άλυτα.
Παρότι, όπως είδαμε παραπάνω, με την κατάλληλη στρατηγική ο Δαυίδ μπορεί να νικήσει τον Γολιάθ, κάτι τέτοιο καθίσταται ολοένα δυσκολότερο όσο η μεταξύ τους διαφορά ισχύος αυξάνεται υπέρ του Γολιάθ. Άπαξ και η διαφορά ισχύος καταστεί τεράστια και ο Γολιάθ επιδιώκει ανελέητα την εξόντωση του Δαυίδ, το στρατηγικό πρόβλημα του τελευταίου είναι πλέον άλυτο.

Στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αυτό συνέβη στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η Άλωση ήταν αναπόφευκτη τακτικά. Η Πόλη θα έπεφτε στις 29 Μαΐου 1453 ανεξαρτήτως της (πραγματικής ή φανταστικής) Κερκόπορτας, γιατί η άμυνα δεν άντεχε άλλο. Πέραν τούτου, η Άλωση ήταν αναπόφευκτη στρατηγικά. Ακόμη κι αν οι Τούρκοι αποκρούονταν τον Μάιο του 1453, η Πόλη θα έπεφτε αργότερα. Η Άλωση κατέστη αναπόφευκτη λόγω μιας σειράς καταστροφικών πολιτικών ενεργειών του Βυζαντίου γενικότερα, και μεμονωμένων αξιωματούχων του ειδικότερα. Η σύγχρονη Ελλάδα αποκλείεται να βρεθεί σε αντίστοιχη κατάσταση στο προβλεπτό μέλλον. Εντούτοις, το δίδαγμα παραμένει.

Κανόνας 6. Μη βασίζεσαι στο ότι ο εχθρός δεν θα έρθει, αλλά στο ότι αν έρθει είσαι έτοιμος να τον αντιμετωπίσεις.
Η παλιά αυτή αλήθεια αντικατοπτρίζεται, μεταξύ άλλων, στο περίφημο ρωμαϊκό ρητό “si vis pacem, para bellum” (αν θέλεις ειρήνη, προετοίμασε πόλεμο). Στον ελληνικό δημόσιο διάλογο, αυτό ενίοτε δεν γίνεται αντιληπτό. Για παράδειγμα, καθηγητής διεθνών σχέσεων αποδοκίμασε το εν εξελίξει ελληνικό εξοπλιστικό πρόγραμμα, λέγοντας ότι «ρίχνει λάδι στη φωτιά» της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης. Με άλλα λόγια, για ορισμένους δεν θεωρείται ως πρόβλημα η αποκτηθείσα τουρκική αεροναυτική υπεροπλία, αλλά η ελληνική προσπάθεια εξάλειψής της.

Αυτού του είδους οι απόψεις, σε συνδυασμό με διάφορες οριακά φαντασιόπληκτες προσδοκίες που επικράτησαν στην Ελλάδα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, περί δήθεν μεταμόρφωσης της διεθνούς αρένας σε έναν κόσμο ειρήνης και συνεργασίας, συντέλεσαν στο να βρεθεί η χώρα μας απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει την έξαρση του τουρκικού αναθεωρητισμού που εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια. Ευτυχώς, αδέξιοι χειρισμοί της τουρκικής ηγεσίας φαίνεται να παρέχουν μια μέχρι πρότινος ανέλπιστη βοήθεια στην Ελλάδα.

Κανόνας 7. Να στηρίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις όσο περισσότερο μπορείς.
Στη διεθνή πολιτική, μόνο οι Μεγάλες Δυνάμεις έχουν την πολυτέλεια να στηρίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις. Εντούτοις, κάθε κράτος οφείλει να μεριμνά για την ασφάλειά του. Και επειδή κανένας ξένος δεν θα κάνει δικό του το δικό μας πρόβλημα, δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να στηριζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις όσο το δυνατόν περισσότερο.

Δυστυχώς, στη χώρα μας τα παραπάνω δεν έχουν εμπεδωθεί. Για παράδειγμα, η ελληνική κοινή γνώμη εξακολουθεί να κατηγορεί τις Ηνωμένες Πολιτείες γιατί δεν εμπόδισαν την τουρκική εισβολή στην Κύπρο ή γιατί δεν έδιωξαν τους Τούρκους από τα Ίμια, ωσάν να μην υπήρχαν ελληνικές κυβερνήσεις υπεύθυνες για τα παραπάνω. Επιπρόσθετα, πολλοί Έλληνες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι σε περίπτωση σύγκρουσης με την Τουρκία θα πολεμήσουν για λογαριασμό μας σύμμαχοι όπως οι Γάλλοι, οι Αμερικανοί και εσχάτως οι Ισραηλινοί – για να μην αναφερθούμε σε εκείνους που πιστεύουν ότι στο τέλος θα μας σώσουν… οι Ρώσοι!

Κανόνας 8. Ο πόλεμος δοκιμάζει όλη την οργάνωσή σου.
Ο πόλεμος, αλλά και γενικότερα η στρατηγική αντιπαράθεση μεταξύ κρατών, απαιτεί συνολική προσπάθεια εκ μέρους του κρατικού μηχανισμού, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Εδώ δεν αναφερόμαστε μόνο στις περιπτώσεις καθολικής κινητοποίησης που προκύπτουν κατά τη διάρκεια ολοκληρωτικών πολέμων, αλλά και στο πώς η πολιτική και κοινωνική οργάνωση μιας χώρας υποβοηθά τη στρατηγική της. Προφανώς, ένας λαός δεν μπορεί να βρίσκεται επ’ άπειρον επί ποδός πολέμου. Αν μη τι άλλο όμως, το πολιτικό και κοινωνικό του σύστημα θα πρέπει να μη φαλκιδεύει τη στρατηγική του.

Ως προς αυτό, δυστυχώς δεν τα έχουμε πάει καλά τις τελευταίες δεκαετίες. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Από τη δεκαετία του 1970, ο ελληνικός λαός έχει αλλάξει τη δημογραφική συμπεριφορά του, σε αντίθεση με τους Τούρκους που διατηρούν τη δημογραφική ρώμη τους. Τη δεκαετία του 1980, η ελληνική αμυντική βιομηχανία διαλύθηκε, ακριβώς τη στιγμή που η αντίστοιχη τουρκική απογειωνόταν. Τέλος, η συστηματική κακοδιοίκηση δεκαετιών δημιούργησε δημόσιο χρέος εκατοντάδων δισεκατομμυρίων.

Κανόνας 9. Η ηγεσία είναι πολλαπλασιαστής ισχύος – αλλά και διαιρέτης.
Η ηγεσία ορίζεται ως η ικανότητα να επηρεάζεις αποτελεσματικά την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Η σημασία της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας ήταν ανέκαθεν προφανής – χωρίς να σημαίνει ότι όλα εξηγούνται αποκλειστικά βάσει των ιδιοτροπιών των εκάστοτε ηγετών.

Στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, έχει ενίοτε παρατηρηθεί σοβαρή ανισορροπία ποιότητας Ελλήνων και Τούρκων ηγετών. Δυστυχώς, όταν εμφανίζεται τέτοια ανισορροπία, σπανίως είναι υπέρ της Ελλάδας. Η μοναδική ίσως εξαίρεση ήταν ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, όπου η ελληνική πολιτικοστρατιωτική ηγεσία ήταν ασύγκριτα καλύτερη της τουρκικής. Έκτοτε όμως, η σύγκριση είναι συχνά αποκαρδιωτική για την ελληνική πλευρά. Χαρακτηριστικά, το 1920-22, ο Κεμάλ ήταν απείρως μεγαλύτερος πολιτικός ηγέτης από τον Δ. Γούναρη και πολύ καλύτερος στρατηγός από τους Παπούλα και Χατζηανέστη, ενώ το 1974, απέναντι στον απόφοιτο του Χάρβαρντ και μαθητή του Κίσινγκερ Μπουλέντ Ετζεβίτ, η Ελλάδα είχε να παρατάξει τον… Δημήτριο Ιωαννίδη.

Κανόνας 10. Βραχυπρόθεσμα παίξε τα ατού σου, μακροπρόθεσμα εξάλειψε τις αδυναμίες σου.
Η επιτυχία προκύπτει περισσότερο από την εκμετάλλευση των δυνατών μας σημείων, παρά από την εξάλειψη των αδυναμιών μας. Από την άλλη πλευρά, η διαιώνιση των αδυναμιών μας αργά ή γρήγορα θα αξιοποιηθεί από τους αντιπάλους μας, άρα μακροπρόθεσμα πρέπει να υπάρξει σχετική μέριμνα. Η Ελλάδα, αφότου έφτασε στο ναδίρ της κρίσης, έχει αρχίσει να δείχνει ενθαρρυντικά σημάδια, ακολουθώντας αυτόν ακριβώς τον κανόνα.

Προφανώς, αν θέλει να έχει ελπίδα ότι θα εξισορροπήσει την Τουρκία, η Ελλάδα θα πρέπει να επιλύσει μια σειρά από δομικά προβλήματα όπως το δημογραφικό πρόβλημα, το διεφθαρμένο πελατειακό σύστημα, η δικαιοσύνη που οριακά αρνησιδικεί, η αποβιομηχάνιση της χώρας. Επειδή όμως αυτά δεν επιλύονται ως δια μαγείας, η Ελλάδα προσωρινά βασίζεται στα ατού της: Δυτικοί θεσμοί, τουρισμός, συμμαχίες με τρίτους. Με τη σειρά τους, αυτά της επιτρέπουν να προμηθεύεται προηγμένους εξοπλισμούς και να αισιοδοξεί μεσοπρόθεσμα. Παρά ταύτα, κάποια στιγμή πρέπει να γίνει σοβαρή προσπάθεια εξάλειψης των δομικών της αδυναμιών.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΝΕΡΓΟ ΣΥΝΔΕΣΜΟ STRATEGY GR TUR 50 RULES

ΠΗΓΗ defence-point