ΒΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ:Θησαυροφυλάκιο ιστορίας(ΦΩΤΟ)

Κείμενο: Ολγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας
Από το thetravelbook

Πυκνά δάση, χώμα που λαμπυρίζει, κόμποι που μετριούνται με προσευχές. Οι ορεσίβιοι, οι προσκυνητές, οι μεταλλωρύχοι. Στη βορειοανατολική Χαλκιδική, μακριά από τα κοσμικά πόδια, τα γήινα και τα θεϊκά γίνονται κουβάρι. Και πλέκουν αλησμόνητες ιστορίες.

Παγκάκι με θέα στο επερχόμενο μπουρίνι, στα Ψακούδια

Κάπου εδώ γεννήθηκε ο Αριστοτέλης. Κάπου πιο κει έριξε ιερό θεμέλιο ο Αγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης. Κάπου παραπέρα ο Μέγας Αλέξανδρος εξόρυξε χρυσάφι ανοίγοντας αιώνιους μπελάδες. Χολομώντας, Στρατονικό στον βορρά. Χερσόνησος του Αθω στο νότο- κατά κόσμον Αγιον Ορος. Πυκνά δάση και μεταλλεία στα ψηλά. Παραλίες και σκάλες φόρτωσης στη θάλασσα. Και μέσα στη μέση, ο Πολύγυρος. Η πρωτεύουσα της Χαλκιδικής.

Εδώ είναι η Χαλκιδική που δεν ξέρεις, λογικά. Αυτή που δεν προβάλλουν οι tour operators. Καταφύγιο Θεσσαλονικέων, πέρασμα προσκυνητών του Αγίου Ορους, προορισμός εξερευνητών. Μπαμ μπαμ φτάνεις από Θεσσαλονίκη. Αν δεν έχει μποτιλιάρισμα από τους Θεσσαλονικείς που είναι εδώ κάθε Σαββατοκύριακο. Εχουν, δεν έχουν αγοράσει εξοχικό.

Η κόχη μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής βάζει πλάτη στον Αγιο Νικόλαο

Μακριά από την κάψα των ακτών και των τουριστικών ποδιών. Μακριά από την πολυκοσμία. Μέσα στα σκιερά δάση του Χολομώντα. Με καμίνια που ντουμανιάζουν ατμοσφαιρικά και δίνουν κάρβουνα. Με τσίπουρα που φτιάχνονται από κούμαρα ή κι από κερήθρες. Με κουρμπάνια κάθε τρεις και λίγο να στήνονται τα καζάνια χιλιόμετρα. Με ολόδροσες πλατείες που δεν ησυχάζουν ποτέ. Με σούβλες και σχάρες στη φωτιά, βραβευμένες ελιές και τυριά αληθινά.

Με τον κόλπο της Ιερισσού και τον κόλπο του Αγίου Ορους στα πόδια να απλώνουν ήσυχες παραλίες αλλά και οργανωμένες πλαζ, με το Περιβόλι της Παναγίας σε απόσταση αναπνοής, με εικόνες τόσο ετερόκλητες που δεν τις ξεχνάς ποτέ.

Μοναχούς να κουβαλούν προμήθειες στην Ουρανούπολη, προσκυνητές να μετρούν κόμπους και αμαρτίες, περιπατητές και δασεργάτες να κρύβονται στα δάση, αρχαιολάτρες να αναζητούν τα βήματα του Αριστοτέλη και του Ξέρξη. Με Θεσσαλονικείς να λιάζονται στο νησάκι της Αμμουλιανής, με μεταλλωρύχους να μπαινοβγαίνουν στη γη, με αρχιτέκτονες να σκύβουν πάνω από την Αρναία. Με, με, με... Νόμιζες πως η Χαλκιδική είναι μόνο μαγευτικές παραλίες; Γράψε λάθος.


Ονειρικά δάση

Το φως του ήλιου με το ζόρι περνάει. Τόσο πυκνή είναι η βλάστηση. Γέρνουν βαριά τα κλαδιά πάνω από τους δρόμους, λες για να ακουμπήσουν το ένα το άλλο φτιάχνοντας πράσινες στοές. Πανεπιστημιακό δάσος Ταξιάρχη - Βραστάμων λέγεται κι έχει ένα σωρό είδη. Από βελανιδιές, μαυρόπευκα και οξιές έως πεύκα, πλατάνια και ρείκια.

Γύρω στα 60.000 στρέμματα. Φυσικό πεδίο πρακτικής των φοιτητών. Πεδίο για ατέλειωτες βόλτες για όλους τους άλλους. Οι τουρίστες δεν έχουν φτάσει εδώ πάνω. Μη φανταστείς, βέβαια, πως πρόκειται για απάτητη περιοχή. Είναι και πέρασμα προς το Αγιον Ορος οπότε καταλαβαίνεις...

Υπολόγισε πόσοι ακόμη Γεροπλατανιώτες χωράνε στην αγκαλιά του τεράστιου γεροπλάτανου

Αλλος κόσμος όμως φτάνει ή σταματά, αν θες, εδώ. Εδώ δεν έχει resorts αλλά οικοτουριστικούς ξενώνες μες στα δάση. Να ξυπνάς και να ακούς μόνο τα πουλιά έξω από το παράθυρό σου. Θείο δώρο. Ούτε ειδύλλια δίπλα στη θάλασσα έχει. Ιππασία και περπατήματα σε σηματοδοτημένα μονοπάτια, κυνήγια και τσίπουρα.

Ενα με τη φύση και πιο... Ελλάδα, ας πούμε. Κάπου ανάμεσα στα δάση υπάρχουν κάτι ξέφωτα βοήθα Παναγιά. Κάνεις να κοιτάξεις προς νότο κι αστράφτουν στα πόδια σου τα πόδια της Χαλκιδικής. Ιπτασαι.

Εχεις ξαναδεί τέτοιον πύργο; Ο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής πύργος της Γαλάτιστας

Και μετά βουτάς στα έλατα. Τα δέντρα του Ταξιάρχη. Ο Ταξιάρχης, χωριό-βάση για τις εξορμήσεις σου. Οι ξενώνες γύρω του για την ακρίβεια. Το χωριό των Χριστουγέννων. Το χωριό με τη μεγαλύτερη φυτεία ελάτων στην Ελλάδα. Στην καρδιά του Χολομώντα, 25 χλμ. από τον Πολύγυρο και ολοζώντανος. Και κάθε κάτοικος καλλιεργητής ελάτων. Συμπληρωματικά. Χριστουγεννιάτικα δέντρα και ξυλεία ο προορισμός τους.

Και μετά περιηγείσαι κατά βούληση. Μπαίνεις σε πραγματικές ορεινές κοινότητες σαν τη Βάβδο με την ολόδροση πλατεία. Ή σε οικισμούς που κρατούν αρχιτεκτονική ταυτότητα σαν τη Γαλάτιστα που αγγίζει Χορτιάτη, με τα ωραία σπίτια και τον ιδιαίτερο πύργο. Μα πάντοτε μπαίνεις σε οικισμούς ζωντανούς.

Στον Γεροπλάτανο τον περήφανο για τον τεράστιο πλάτανο, που χωρά στην αγκαλιά του όχι μόνο τη λιμνούλα αλλά το χωριό ολόκληρο! Ή σαν τα Βράσταμα, το πιο παραδοσιακό χωριό του Χολομώντα, με τα κουρμπάνια, ένα για κάθε άγιο, με το κουμαροτσίπουρο, με τους καρβουνιάρηδες...

Ο Αγιος Στέφανος και οι τρεις προκάτοχοί του ναοί κάτω από το γυάλινο δάπεδο, στην Αρναία

Γιατί τον Αγιο Πρόδρομο πού τον πας; Τον διάσημο για τα σουβλάκια του; Πάνω από 10 ταβέρνες στο δρόμο ψήνουν ακατάπαυστα κρεατικά και σουβλάκια κοντά έναν αιώνα τώρα. «Γουρουνάδες μάς έλεγαν αλλά κερδισμένοι βγήκαμε! Ο μπαρμπα-Γάκης ήταν ο πρώτος και έψηνε στον δρόμο. Μετά άρχισε ο πατέρας μου που έφτιαξε και χάνι», λέει ο Μπίλης και προειδοποιεί τους Νοτιοελλαδίτες:

«Αν ζητήσεις καλαμάκι, καλαμάκι θα σου φέρω. Αν θες να φας, ζήτα σουβλάκι!». Βόλεψε και ως σταθμός, όπως και να το κάνεις. «15.000 άνθρωποι καταγεγραμμένοι πέρασαν πέρυσι από το χωριό μόνο για το Αγιον Ορος. Βέβαια οι Νεορώσοι δεν σταματούν. Δεν είναι αρκετά κυριλέ γι' αυτούς!», λέει η γυναίκα του Στέλλα.

Ο Αγιος Πρόδρομος βλέπεις είναι πάνω στη διασταύρωση που οι δρόμοι κι οι οδοιπόροι χωρίζονται. Ανατολικά μέσω μιας ονειρικής διαδρομής πάει για Αρναία, Στρατώνι, Ιερισσό. Νότια για Πολύγυρο και Σιθωνία...

Στα φημισμένα καρνάγια της Ιερισσού

Και τι να κάνεις στον Πολύγυρο θα μου πεις. Κι άλλη έκπληξη. Ιστορικό κέντρο η περιοχή που σε ενδιαφέρει. Πεζόδρομος με καφετέριες και κίνηση νυχθημερόν και εκκίνηση στο δημαρχείο, το σχολείο των αρχών του 20ού αιώνα. Περιμετρικά στενά δρομάκια. Mακεδονίτικη αρχιτεκτονική και άψογο οικιστικό σύμπλεγμα. Καταρρέει, όμως.

Εχει κι αρχαιολογικό μουσείο. Υπό ανακαίνιση. Εχει και εξαιρετική θέση στις πλαγιές του Χολομώντα, είναι και στο μεταίχμιο βουνού και θάλασσας. 13 χλμ. κι έπιασες νερό. Στη Γερακινή με τα μεταλλεία της και τη σκάλα φόρτωσης, στην παραλία Ψακούδια, στον Αγιο Μάμα. Εκεί, προς τα δυτικά, είναι και η αρχαία Ολυνθος, αυτή που τραγούδησε ο Σαββόπουλος.

20 λεπτά περίπατος. Αψογα οικοδομικά τετράγωνα και λεωφόροι βάσει του Ιπποδάμειου συστήματος, βοτσαλωτά δάπεδα, αποχετευτικό σύστημα... Μια σπουδαία αρχαία πόλη με συνολική ζωή από τον 7ο π.Χ. αιώνα έως το 348 π.Χ. Λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, προς βορρά, κι άλλη στάση. Ο πύργος των Μαριανών, που από το 1370 προστάτευε το μετόχι της μονής Δοχειαρίου.
Μοναδική εικόνα έτσι όπως υψώνεται πάνω από τα χωράφια. Πάνω στον δρόμο κι άλλη μοναδική εικόνα. Το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Κουρνιάζει συγκινητικά στην κόχη που απέμεινε από μια παλαιοχριστιανική βασιλική. Αλλά πολύ ξεφύγαμε. Στο βουνό ήμασταν κι από εκεί η πιο ταιριαστή πορεία είναι προς τα ανατολικά. Προς Αρναία. Μέσω της ονειρικής διαδρομής που λέγαμε.

Αγία σκουριά

Το ωραιότερο χωριό της Χαλκιδικής, τελεία και παύλα. Κι από τα ωραιότερα της Μακεδονίας μη σου πω. Αρχοντόσπιτα με σαχνισιά ή εξώστες, ξύλο και πέτρα, λουλακί και ώχρες, ημερομηνίες κι ιστορία γραμμένα στα ντουβάρια. Διατηρημένα και αναστηλωμένα τα περισσότερα.


Δύο μουσεία. Λαογραφικό και υφαντικής αφηγούνται τη μεγάλη διαχρονική ακμή. Ενα εντυπωσιακό δημαρχείο -αστική σχολή του 1871- με ωραίο καμπαναριό κι ένας Αγιος Στέφανος με γυάλινο δάπεδο για πολλά θαυμαστικά. Από κάτω του στρώνονται τρεις παλαιότεροι ναοί, παλαιοχριστιανικός, βυζαντινός και μεταβυζαντινός.

Η σκιά πάντως δεν θα σου λείψει στις παραλίες της Ουρανούπολης

Ξενώνες, καφενεία, ταβέρνες... Ατμόσφαιρα χωριού, αν και έχει πάνω από 2.000 κατοίκους. Εχουν να λένε παλιές και σύγχρονες ιστορίες σωρό. Και αρναιώτικα τραγούδια... Τα φυλάς στον νου σου και προχωράς. Κι έτσι όπως προχωράς προς ανατολή ο καταπράσινος Χολομώντας δίνει τη σκυτάλη στο ολόχρυσο Στρατονικό κι αρχίζουν τα αιώνια διλήμματα.

Ως κι ο Μέγας Αλέξανδρος εξόρυσσε χρυσό λέει από δω, για τις εκστρατείες του. Από τότε μέχρι τις σύγχρονες Σκουριές το βουνό δεν έπαψε να σκάβεται. Τα κοιτάσματα χρυσού, αργύρου, χαλκού, μολύβδου κ.ά. όρισαν την ευρύτερη περιοχή. Οι Μποδοσάκης -Αθανασιάδης, η ΤVX, ο Ελληνικός Χρυσός...

Κόκκινη αναλαμπή η Παναγιά στο ατέλειωτο δάσος του Ταξιάρχη

Πιο πριν, την εποχή της Τουρκοκρατίας τις εξορύξεις είχαν αναλάβει αποκλειστικά τα Σιδηροκαύσια στα Στάγιρα κι αργότερα τα Μαντεμοχώρια, στην καρδιά του Στρατονικού. Εδρα τους ήταν η Αρναία. Το Νεοχώρι, η Στρατονίκη, η Βαρβάρα... Τώρα πας στη Βαρβάρα για τους καταρράκτες.

Στον δρόμο προς Ολυμπιάδα και πριν από το κιόσκι θέας μπαίνεις στον χωματόδρομο αριστερά. Μετά έχει πινακίδες. 10 λεπτά περπάτημα πάνω-κάτω κι ο μεγάλος καταρράκτης εμφανίζεται εμπρός σου σε ένα παραμυθένιο τοπίο. Ο άλλος είναι στην αντίθετη κατεύθυνση και αναβλύζει στα πόδια σου.

Στην παραλία Κακούδια έξω από την Ιερισσό τον ρόλο ξαπλώστρας αναλαμβάνουν τα γλυπτά βράχια

Ιστορικό μαντεμοχώρι και η Μεγάλη Παναγιά. Ολοζώντανη κι αυτή, όπως όλα τα χωριά της περιοχής. Διάσημη για το μεγάλο προσκύνημα. Από εδώ μπορείς να πάρεις τον χωματόδρομο για Γομάτι και να βρεις το γεφύρι του Αγίου Γεωργίου. Μετά βγαίνεις στα παράλια.

Αλλιώς από Παλαιοχώρι κατηφορίζεις πάλι προς τα παράλια και φτάνεις στα Στάγειρα. Εχουν το όνομα της αρχαίας πόλης, εκείνης που γέννησε τον ίδιο τον Αριστοτέλη, όχι και τη χάρη. Η αρχαία πόλη ανασκάφηκε στην Ολυμπιάδα, κι εδώ ονομασία και πάρκο Αριστοτέλη προλογίζουν μόνο το μεγαλείο. Μην προσπεράσεις το άλσος ούτε για αστείο. Ενα πρωτότυπο πάρκο με διαδραστικά όργανα που παρουσιάζουν τα φυσικά φαινόμενα που περιέγραψε ο φιλόσοφος.

Κι εκεί που δεν το περιμένεις, μπλέκεσαι στον ιστορικό ιστό του Πολύγυρου και τα χάνεις

Στον απέναντι λόφο είναι και τα απομεινάρια από τα Σιδηροκαύσια το βυζαντινό χωριό που κατά τον 16ο αιώνα έγινε και διοικητικό κέντρο της Χαλκιδικής λόγω της εκμετάλλευσης των μεταλλείων. Ο πύργος του Μαδέμ Αγα μέσα στο Αλσος, ο πύργος πλάι στην Παναγούδα, τα λουτρά μακρύτερα που αναστηλώνονται το αποδεικνύουν. Μέσα στο χωριό είναι η Γέννηση της Θεοτόκου. Ξυλόγλυπτο τέμπλο, ξυλόγλυπτο ταβάνι, έντονα χρώματα και σπάνια αρχιτεκτονική.

Μετά είναι η Στρατονίκη και μετά βγαίνεις στο Στρατώνι. Αψογη ρυμοτομία, παραλία, οι εγκαταστάσεις της Ελληνικός Χρυσός και η τεράστια σκάλα φόρτωσης. Η υπόμνηση του Fata Morgana του Καββαδία. Θυμάσαι; «Σκουριά πυρόχρωμη στις μίνες του Σινά. Οι κάβες της Γερακινής και το Στρατώνι. Το επίχρισμα. Η άγια σκουριά που μας γεννά, μας τρέφει, τρέφεται από μας και μας σκοτώνει».

Ετσι και η Ολυμπιάδα, πιο βόρεια. Ισορροπεί μεταξύ της μεταλλευτικής δραστηριότητας, του τουρισμού και της αλιείας όπως όλο το παράλιο τμήμα της περιοχής. Μα στην Ολυμπιάδα θα φτάσεις για ακόμη έναν λόγο. Τα αρχαία Στάγειρα. Τη σπουδαία αρχαία πόλη που κατοικήθηκε από τα μέσα του 7ου έως και τα μέσα του 1ου αι. π.Χ. Δύο λόφοι στη χερσόνησο Λιοτόπι κι ένα κάρο λείψανα οικοδομημάτων που δεν έχουν έρθει ακόμη ολοκληρωτικά στο φως. Ενας υπέροχος αρχαιολογικός χώρος.
Προ του Ορους...
Στην Ιερισσό θα πας για την τεράστια παραλία που διατρέχει όλο τον οικισμό. Στην Ιερισσό θα πας για τις τουριστικές υποδομές, το φημισμένο φρέσκο ψάρι, τις τρισδιάστατες προβολές του Κέντρου Πολιτισμού και για τα περίφημα καρνάγια που επιμένουν να λειτουργούν.

Ειδικά εκείνο του Παναγιώτη Ιωάννου και των γιων του είναι μέρες που θυμίζει τις παλιές καλές εποχές. Θα μάθεις τα παλιά, θα μάθεις τα νέα κι έπειτα θα πας να μάθεις τα παλαιότερα. Στο νεκροταφείο της αρχαίας Ακάνθου, μες στην κωμόπολη που λειτούργησε από την αρχαϊκή εποχή μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια και ξανά ως τον 17ο αι.!

Αλήθεια είναι. Η Αρναία είναι το ομορφότερο χωριό της Χαλκιδικής

Και στην ίδια την αρχαία Ακανθο, λίγο έξω από την Ιερισσό, που αν και δεν έχει ανασκαφεί πείθει με τα τείχη της για το αλλοτινό μεγαλείο. Γύρω τριγύρω από εδώ και πέρα θα βρίσκεις και ερημικές παραλίες και οργανωμένες για να μην ξεχνάς πως είσαι και στη Χαλκιδική. Αλλωστε είσαι πλέον ανάμεσα στους δύο κόλπους (Αγίου Ορους και Ιερισσού) και πιάνεις... τρίτο πόδι.

Κι αν στα Νέα Ρόδα δεν σταματήσεις για την παραλία ή για να βρεις τη διώρυγα που υποτίθεται ότι διάνοιξε ο Ξέρξης, θα σταματήσεις για καύσιμα γιατί εδώ είναι το τελευταίο βενζινάδικο προς νότο. Οχι βέβαια πως σου απομένουν και πολλά χιλιόμετρα. Ούτε 2 έως την Τρυπητή, από όπου οι «παντόφλες» αναχωρούν κάθε 1-2 ώρες προς την Αμμουλιανή.

Από τον σπόρο έως τα έλατα πώλησης ο δρόμος είναι μακρύς. Ο Αστέριος Καρανταγλής το επιβεβαιώνει

Αμμουλιανή·το νησάκι της Χαλκιδικής. 4,5 τετ. χλμ. με παραλίες, χωριό, ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβερνάκια, ξαπλώστρες ή απόλυτη απομόνωση. Καλά, ντάλα καλοκαίρι η λέξη απομόνωση καταργείται από το λεξιλόγιο. Η Αμμουλιανή είναι το καλοκαιρινό κρησφύγετο Θεσσαλονικέων, Χαλκιδικιωτών, βορειοελλαδιτών γενικότερα.

Πίσω στο τρίτο πόδι 8 χλμ. ακόμη και τέλος. 8 χλμ. από αμμουδιές, άκρως οργανωμένες που σε φέρνουν έως την Ουρανούπολη. Πύργος, πύργος, πύργος. Τίποτε άλλο δε βλέπεις. Ούτε τις εικόνες αγίων που αποτυπώνονται ακόμη και σε μαγνητάκια, ούτε τα θυμιάματα, ούτε τα κομποσκοίνια.

Η πίστη τροφοδοτείται με κάθε τρόπο στην Ουρανούπολη, οι αντροπαρέες περιφέρονται περιμένοντας τα διαμονητήρια και το καραβάκι που θα τους πάει στο Αγιο Ορος, οι μοναχοί κουβαλούν σκυφτοί προμήθειες, μα εσύ μόνο τον πύργο Προσφορίου κοιτάς που ριζώνει στην άμμο από τον 12ο αιώνα.

Που αποχαιρετά τους ταξιδιώτες του Αγίου Ορους, που είναι ο ομορφότερος της Χαλκιδικής, που σε δέχεται στο εσωτερικό του και σου εξιστορεί τις μνήμες του μετοχιού της μονής Βατοπεδίου, των προσφύγων της Ουρανούπολης, του ζεύγους Loch που τον κατοίκησαν στις αρχές του 20ού αιώνα.

Αν δεν επιβιβαστείς κι εσύ στο καραβάκι (ως άντρας) για το ταξίδι- εμπειρία, θα συνεχίσεις έως τη Μονή Ζυγού. Το μοναδικό μοναστήρι που δείχνει την αρχιτεκτονική απαρχή του Αγίου Ορους, καθώς ερημώθηκε νωρίς και δε δέχτηκε επεμβάσεις. 10ος αιώνας. Τείχη με 11 πύργους. 5,5 στρέμ. έκταση.

Εδώ γεννήθηκε (και ίσως θάφτηκε) ο Αριστοτέλης. Στα αρχαία Στάγειρα, στην Ολυμπιάδα

Εντυπωσιακό καθολικό κι εγκαταστάσεις. Ανασκαφές και αναστηλώσεις που θα πάρουν καιρό. Κάπου εδώ ο δρόμος σου τελειώνει. Συρματόπλεγμα εν όψει. Ενα όχημα της Αστυνομίας κι αλλεπάλληλες πινακίδες που απαγορεύουν την είσοδο. Ούτε στα ελληνοτουρκικά σύνορα να ήσουν. Κι αλήθεια, άλλο κράτος ξεκινά από εδώ. Καπαρωμένο αιώνες τώρα από τον Θεό.