Η ΤΡΙΑΚΟΝΤΟΡΟΣ

ΦΩΤΟ: Suzi in Oregon. panoramio.com

Της Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Μέλος Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)

 

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς», τεύχος 954,  σελ. 62,

έκδ. Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού, Μάρτιος 2013.

 Η τριακόντορος ήταν ένα στενόμακρο πολεμικό πλοίο, το οποίο όπως μαρτυρεί η ονομασία υπηρετείτο από συνολικά τριάντα κωπηλάτες (δεκαπέντε σε κάθε πλευρά). Στην ιστορική της διαδρομή εντυπωσιάζει η ποικιλία χρήσεων  σε συνάρτηση με την μακρά επιτυχή πορεία της στις ναυτικές επιχειρήσεις. Ωστόσο αποτελεί μυστήριο προς διερεύνηση η απουσία σημαντικών στοιχείων για την εξακρίβωση του ακριβούς ναυπηγικού σχήματος, καθώς και των περισσότερων τεχνικών λεπτομερειών που αφορούν την κατασκευή και λειτουργία του σκάφους.

Το πλοίο του Θησέως

Η συγκεκριμένη κλάση εμφανίζεται από τα πρώτα αρχαϊκά χρόνια, ως το θρυλικό πλοίο του Θησέως, πριν από τον Τρωικό Πόλεμο. Με αυτό ο ήρωας ταξίδεψε στην Κρήτη και σύμφωνα με τον μύθο έσωσε τους Αθηναίους από τον τρομερό φόρο αίματος που κατέβαλλαν, βάσει του οποίου ο βασιλιάς Μίνως τους υποχρέωσε να στέλνουν σε ετήσια βάση επτά νέους και επτά νέες, για να ριφθούν ως βορά στον Μινώταυρο [1]. Όταν στην αποστολή του τρίτου φόρου συμμετείχε ο ίδιος ο Θησεύς και αφού κατόρθωσε να σκοτώσει τον Μινώταυρο, ίδρυσε εορτή προς τιμήν του Απόλλωνος, τα Δήλια. Πριν από το επικίνδυνο ταξίδι είχε ευχηθεί πως εάν σωζόταν τότε κάθε έτος θα καθιέρωνε την αποστολή επίσημης αντιπροσωπείας της πόλεως στην Δήλο. Έκτοτε η τριακόντορος θεωρήθηκε ως το ιερό πλοίο, το οποίο θα μετέφερε τους «θεωρούς», τους απεσταλμένους δηλαδή πρεσβευτές, από την πολιτεία στον τόπο της θεωρίας (μαντείο ή αγώνες), στην ιερή νήσο Δήλο.

Λεπτομέρεια από τον κρατήρα του Κλειτία «Vase Franҫois»

(570 π.Χ.)  Musée archéologique de Florance (no. 4209)

Η τελετή αποστολής του ιερού πλοίου άρχιζε με την στέψη της πρύμνης, την οποία αναλάμβανε να εκτελέσει ιερέας του Απόλλωνος. Από εκείνη την στιγμή καθ΄ όλη την διάρκεια του πλου προς την Δήλο μέχρι και την επιστροφή, υπήρχε αυστηρός νόμος κατά τον οποίο η πόλη των Αθηνών έπρεπε να είναι καθαρή και κανείς να μην εκτελείται δημοσίως προτού φθάσει το πλοίο στον προορισμό του κι επιστρέψει ξανά στην Αθήνα. Το ταξίδι πολλές φορές διαρκούσε περισσότερο από το συνηθισμένο όταν φυσούσαν ενάντιοι άνεμοι [2].

Εντύπωση προκαλεί η μαρτυρία των αρχαίων συγγραφέων πως το ίδιο το πλοίο διατηρήθηκε ανέπαφο ανά τους αιώνες. Με την συχνή επισκευή και την διαρκή ανανέωση των σάπιων ξύλων με γερά, κατάφερε να διατηρηθεί μέχρι των χρόνων του Δημητρίου του Φαληρέως [3] (350-283 π.Χ.).

[Το δε πλοίο, την τριακόντορο, με το οποίο πήγε κι επέστρεψε, μετά την σωτηρία, οι Αθηναίοι το διαφύλαγαν μέχρι των χρόνων του Δημητρίου του  Φαληρέως]

«Το δε πλοίον εν ω μετά των ηιθέων έπλευσε και πάλιν εσώθη, την τριακόντορον, άχρι του Δημητρίου του Φαληρέως διεφύλαττον οι Αθηναίοι» [4]

Σχέδιο του Minto (1960) σύμφωνα με το οποίο αναπαρίσταται η

τριακόντορος από τον κρατήρα του Κλειτία. Τα βέλη

(προσθήκη της συγγραφέως) δείχνουν τις κώπες από τα

διαφορετικά διαζώματα. (Lucien Basch “Le musée imaginaire

de la marine antique”, im 425, p.205. 1987)

Η τριακόντορος στην Ιστορία
Παρά το γεγονός ότι η τριακόντορος απουσιάζει από τα Ομηρικά Έπη δεν θεωρείται τύπος πλοίου που ναυπηγήθηκε μεταγενέστερα του Ομήρου. Την ύπαρξη της, κατά τον 12^ο αιώνα π.Χ., επιβεβαιώνει ο Ηρόδοτος, ο οποίος αναφέρει ότι όταν ο Θήρας έπλευσε από την Λακεδαίμονα προς την νήσο Καλλίστη (όπου ίδρυσε αποικία και της έδωσε το όνομά του), στο στόλο υπήρχαν τριακόντοροι [5].
Ο Franҫois Salviat θεωρεί την τριακόντορο σύμβολο της μετά-μυκηναϊκής εποχής ενώ αποδίδει την σχετικώς μακρά έκλειψή της λόγω της υπεροχής της πεντηκοντόρου [6].
Αργότερα την συναντούμε στα Μηδικά (5^ος αι. π.Χ.) όπου μαζί με πεντηκοντόρους, κέρκουρους και ιππαγωγά σκάφη, συγκροτούσε τον Στόλο του Ξέρξου [7]. Κατά την ναυμαχία στο Αρτεμίσιο (480 π.Χ.) αναφέρεται να εκτελεί καθήκοντα ως «πλοίο σύνδεσμος». Με τριακόντορο ο Αθηναίος Αβρώνιχος μετέφερε τις πληροφορίες στους Διοικητές των Ναυτικών Δυνάμεων στο Αρτεμίσιο, σχετικά με τα όσα συνέβησαν κατά την μάχη των Θερμοπυλών [8].
Επίσης έχει αναφερθεί να δρα και ως πειρατικό πλοίο, μεταξύ άλλων, από τον Θουκυδίδη σε επιχειρήσεις των Μεσσηνίων κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου [9] και από τον Ξενοφώντα κατά την εποχή της καθόδου των Μυρίων [10].
Ακόμα και μέχρι τα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου η τριακόντορος αποτελούσε πλοίο ενταγμένο στη δύναμη του στόλου [11]. Ενδεχομένως θα ήταν σχεδιασμένη σε πιο εξελιγμένο ναυπηγικό σχέδιο από το αρχαϊκό.

Σχέδιο του Michel Rival (CNRS Centre Camille Jullian, Aix-en-Provence)

σύμφωνα με το οποίο αναπαρίσταται η τριακόντορος από τον

κρατήρα του Κλειτία. (François Salviat “Le bateau de Thesee,

Le vase François et les Triacontoroi”, Tropis I, Pireaus 1989)

  Τεχνικά στοιχεία

Παρά την ένδοξη πορεία της στον χρόνο, λεπτομερή ναυπηγικά στοιχεία δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα. Σε γενικές γραμμές γίνεται λόγος στην πρωταρχική της μορφή, για ένα άφρακτο σκάφος με στενόμακρη γάστρα, καμπύλη πρύμνη με διπλό πηδάλιο και  υπερυψωμένη κάθετη πλώρη, χαρακτηριστικά που επικρατούσαν στα μυκηναϊκά πλοία.
Το μέγιστο μήκος του πλοίου έφθανε τα 20 μέτρα [12], και υπολογίζετο ότι η ταχύτητά του θα κυμαινόταν από 5-7 κόμβους [13].
Οι κωπηλάτες, κατά γενική θεωρία, ήταν 15 από κάθε πλευρά. Υπάρχουν όμως απόψεις που προτείνουν ότι στην μεγάλη πορεία της ιστορίας η τριακόντορος εμφανίστηκε με παραλλαγές.
Κατά τον B. Landström, η τριακόντορος που απεικονίζεται στον κρατήρα του Κλειτία [14] ενδέχεται να είναι διήρης. Την υπόθεσή του στηρίζει , κυρίως, στο γεγονός ότι οι κώπες, κατά το σχέδιο Minto, δεν διακρίνονται να βγαίνουν όλες από το ίδιο οριζόντιο σημείο αλλά κάποιες από ανώτερο κι άλλες από κατώτατο διάζωμα. Αυτή η άποψη δεν βρίσκει πολλούς υποστηρικτές. Μεταξύ άλλων, ο Lucien Basch, υποστηρίζει ότι θα καθίστατο δύσκολη (σχεδόν αδύνατη) η κωπηλασία από ερέτες καθήμενους τόσο χαμηλά (όπως απεικονίζονται οι καθήμενοι) χειριζόμενοι τις κώπες του υψηλού διαζώματος, και πως η συγκεκριμένη τριακόντορος εικονίζεται, όχι εν πλω, αλλά σε ακινησία ενώ κώπες και επιβαίνοντες απεικονίζονται σε αταξία, γεγονός που δεν μπορεί να οδηγήσει σε σαφή συμπέρασμα ότι ήταν διήρης [15].
Από την άλλη, ο John Morrison αναφερόμενος στις τριακοντόρους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάνει λόγο για ημιολίες [16]. Δηλαδή σκάφος με μία και μισή σειρά κουπιών όπου στο σύνολο τους απαριθμούσαν τα 30.  Συγκεκριμένα 20 ερέτες σε πλήρη σειρά (10 εκάστου πλευράς) και 10 ερέτες σε μισή σειρά, προς το κέντρο του σκάφους, και χαμηλότερα των πρώτων (5 εκάστου πλευράς). Διασαφηνίζουμε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για να σχεδιαστεί μια τυπική ημιολία, εφ΄ όσον είναι άγνωστη η ακριβής διάταξη των ερετών. Τα στοιχεία που δίδει ο  Morisson για την ημιολία προκύπτουν από υποθετικές προτάσεις.

Αναφορικά με την ιστιοφορία το μεγάλο τετράγωνο ιστίο εξακολουθεί να υπάρχει δίχως όμως την δεύτερη οριζόντια κεραία στην ποδιά[17], την μάτσα, που συναντούμε στα κυκλαδίτικα και μινωϊκά πλοία. Με την χρήση ρυθμιστικών σχοινιών μπορούσαν  να παράγουν την μεγαλύτερη δυνατή αεροδυναμική δύναμη πρόωσης, ενώ με τα ανάλογα εξαρτήματα επιτύγχαναν τη σειροδέτηση (μουδάρισμα) και την πτύξη (μάζεμα) των ιστίων.

Απεικονίσεις τριακοντόρου σε μελανόμορφα αγγεία (550 π.Χ.).

Διακρίνονται τα ιστία και τα ρυθμιστικά σχοινιά.

(Dinos attique à figures noires. Musée de Théra. Lucien Basch

“Le musée imaginaire de la marine antique”, im 428, p.207. 1987)

Συμπεράσματα
Με τις έως σήμερα υπάρχουσες πληροφορίες συμπεραίνουμε ότι η τριακόντορος υπήρξε ένα ταχύ σκάφος που χρησίμευε για αποστολές πληροφοριών και θεωρεών. Χρησιμοποιήθηκε ως «πλοίο σύνδεσμος» καθώς και για πειρατικές επιχειρήσεις. Είχε μήκος 20 μέτρα, ενώ για την πρόωσή του διέθετε ένα τετράγωνο ιστίο, δίχως την μάτσα στην ποδιά και 30 εν συνόλω κώπες. Η διάταξη των ερετών καθώς και τα απαραίτητα τεχνικά στοιχεία, βάσει των οποίων θα καθίστατο εφικτή η κατανόηση της επιχειρησιακής λειτουργίας του σκάφους, ώστε να επεξηγηθεί αποτελεσματικά η χρήση της συγκεκριμένης κλάσης στο πέρασμα της ιστορίας, ασφαλώς και αποτελεί ένα μεγάλο αναπάντητο ερώτημα. Ελπίζουμε ότι στο μέλλον οι αρχαιολογικές έρευνες πιθανώς να αποκαλύψουν κείμενα ή παραστάσεις, που θα οδηγούσαν στην επίλυση πολλών «μυστηρίων».
http://perialos.blogspot.gr/2013/06/blog-post_6160.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Την τιμωρία αυτή επέβαλλε ο Μίνως για να εκδικηθεί τον φόνο του υιού του Ανδρόγεω από τον βασιλιά των Αθηνών Αιγέα.

[2] Πλάτων, Φαίδων, 2,3

[3] Πλούταρχος, Θησεύς, 15 & Παυσανίας, Αττικά, 27

[4] Πλουτάρχου, Θησεύς, 23

[5] Ηροδότου, Δ 147-148

[6] François Salviat (1989): Le bateau de Thesee, Le vase François et les Triacontoroi, Tropis I, Pireaus, p. 237-238.

[7] Ηροδότου, Ζ 97

[8] Ηροδότου, Η 21

[9] Θουκυδίδου, Δ 9

[10] Κύρου Ανάβασις, Ε, 1,16.

[11] Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις, V3, 4.

 [12] François Salviat (1989): Le bateau de Thesee, Le vase François et les Triacontoroi, Tropis I, Pireaus

[13] John Coates (1995): “The Naval Architecture and Oar Systems of Ancient Galleys / Early oared craft”, chpt. 9, p.136 στο “The Age of the Galley” Conway Maritime Press.

[14] Musée archéologique de Florance (no. 4209)

[15] Στο Lucien Basch (1987): Le musée imaginaire de la marine antique. p.204.

[16] John Morrison (1995): “Hellenistic Oared Warships 399-31 BC” στο “The Age of the Galley” Conway Maritime Press, Chpt 4  p. 74 – 75

[17]  Ποδιά ή πόδομα (foot): Η κάτω οριζόντια πλευρά του ιστίου.

ΠΗΓΗ perialos