Η Στοά, το σημαντικότερο δημόσιο οικοδόμημα της αγοράς, κτίσμα του 5ου αι. π.Χ. Η πρόσβαση στο εσωτερικό της γινόταν από μια μνημειακή κλίμακα (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)
Τα Στάγειρα βρίσκονται χτισμένα στο λόφο μιας μικρής χερσονήσου της ανατολικής Χαλκιδικής που ονομάζεται λιοτόπι, και ιδρύθηκαν κατά το 655 π.Χ. από Ίωνες αποίκους προερχόμενους από την Άνδρο, οι οποίοι έψαχναν να μετοικήσουν σε έναν τόπο πλούσιο σε μεταλλοφόρα κοιτάσματα. Αργότερα ο πληθυσμός ενισχύθηκε από Χαλκιδείς που κατέφθασαν εκεί για τους ίδιους λόγους.
Απέχουν λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από το χωριό Ολυμπιάδα, τόπο εγκατάστασης Μικρασιατών προσφύγων από την Αγία Κυριακή – το χωριό του σπουδαίου λογοτέχνη Μενέλαου Λουντέμη. Το χωριό αυτό ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν ο τόπος εξορίας που έστειλε ο Κάσσανδρος την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ολυμπιάδα. Ανάμεσα στην Ολυμπιάδα και τα Στάγειρα υπάρχει το νησί Κάπρος, που οφείλει την ονομασία του στο ότι το σχήμα του παραπέμπει στο συγκεκριμένο ζώο, που αποτελούσε το έμβλημα της πόλης στα αρχαία χρόνια. Κάπρος επίσης λεγόταν και το λιμάνι της πόλης.
Τα Στάγειρα είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο ακμής που διέθεταν δικό τους νόμισμα, με σήμα κατατεθέν… τον κάπρο!
Είναι ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος της χερσονήσου της Χαλκιδικής, και γενέτειρα του αρχαίου φιλόσοφου Αριστοτέλη. Η έρευνα στα αρχαία Στάγειρα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 από τον αρχαιολόγο Φώτη Πέτσα. Η συστηματική ανασκαφή, με επικεφαλής τον Κώστα Σισμανίδη και το ανθρώπινο δυναμικό της ΙΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, άρχισε το 1990 και συνεχίστηκε ως το 2000.
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγειρα, όπου και έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια. Ήταν γιος του Νικόμαχου, γιατρού του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄, παππού του Αλέξανδρου του Μακεδόνα, και της Φαιστίδας. Έμεινε ορφανός και από τους δυο του γονείς όμως πολύ νωρίς, και αναχώρησε για τη Μ. Ασία υπό την κηδεμονία ενός συγγενή του, του Προξένου.
Στην ηλικία των 17 χρόνων εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και έγινε μαθητής του Πλάτωνα παρακολουθώντας τη διδασκαλία του στην Ακαδημία για είκοσι συναπτά έτη, μέχρι το θάνατο του αγαπημένου του δασκάλου.
Ο Πλάτωνας διέκρινε αμέσως την ευφυΐα και τις αρετές στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Συνήθιζε να τον αποκαλεί «ο Νους», και όταν έλειπε από το μάθημά του, εμφανώς απογοητευμένος ο δάσκαλος μονολογούσε: «λείπει κι ο Νους… άρα σήμερα το ακροατήριό μου είναι κουφό»! Ένα άλλο «παρατσούκλι» που του είχε προσδώσει ήταν «ο αναγνώστης», επειδή ο Αριστοτέλης προτιμούσε να διαβάζει μόνος του τα κείμενα και να μην χρησιμοποιεί τον εκπαιδευμένο δούλο που είχε επιβαρυνθεί το έργο της ανάγνωσης προς τέρψιν των κυρίων του, αλλά και γιατί είχε την συνήθεια να μένει σπίτι του για να μελετάει αντί να πηγαίνει καθημερινά στην Ακαδημία.
Το 349 π.Χ., κατά τον Ολυνθιακό πόλεμο, τα Στάγειρα ως μέλος του «Κοινού των Χαλκιδέων» καταστράφηκαν από τον Φίλιππο Β΄ τον Μακεδόνα, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 342 π.Χ. ο Αριστοτέλης αναλαμβάνει παιδαγωγός του δεκατριάχρονου τότε Αλέξανδρου, και παραμένει δάσκαλός του για έξι χρόνια, μέχρι την ενηλικίωσή του.
Ο Αλέξανδρος διδασκόταν από τον Αριστοτέλη σε μια μικρή κωμόπολη δίπλα στην Πέλλα, τη Μίεζα. Τα ομηρικά έπη ήταν καθημερινό του εντρύφημα. Ο Φίλιππος, συναισθανόμενος την προσφορά του δασκάλου και τη μεγάλη ωφέλεια που είχε ο γιος του, άκουσε την επιθυμία του Σταγειρίτη φιλόσοφου και ανοικοδόμησε την πόλη που είχε καταστρέψει πριν από μερικά χρόνια. Τα Στάγειρα όμως δεν έφτασαν ποτέ ξανά στο σημείο ακμής που είχαν πριν από την καταστροφή τους από τον Μακεδόνα βασιλιά.
Ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με το έργο του «Αθηναίων Πολιτεία», πίστευε πως ο στόχος της πολιτικής ταυτιζόταν με το στόχο της ηθικής, δηλαδή την ευημερία του ανθρώπου.
Θεωρούσε –όπως και ο δάσκαλός του, Πλάτωνας– πως η ολιγαρχία είναι πολίτευμα όχι των αρίστων αλλά των πλουσίων, και πως η δημοκρατία παρείχε εξουσία όχι στο σύνολο του λαού, αλλά στις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις. Σε ένα ολιγαρχικό πολίτευμα οι πλούσιοι θα επιχειρούσαν να αυξήσουν τα κέρδη τους έναντι των φτωχών, ενώ σε ένα δημοκρατικό οι φτωχοί θα διεκδικούσαν τα πλούτη των πλουσίων. Έτσι αυτές οι κοινωνίες θα οδηγούνταν αργά ή γρήγορα σε εμφύλιο πόλεμο.
Το ιδανικό πολίτευμα κατά τον Αριστοτέλη βρίσκεται στο «μέσον». Το ονομάζει πολιτεία, όρος που μεταφράζεται ως συνταγματική κυβέρνηση. Ο λαός θα έπρεπε να έχει την εξουσία να εκλέγει τους αξιωματούχους και να τους ελέγχει σε περίπτωση κακής χρήσης της εξουσίας που τους παραδόθηκε, αλλά παράλληλα θα αποκλειόταν από την εξουσία γιατί θα ήταν προνόμιο μόνο της εύρωστης οικονομικά τάξης.
Όπως και ο δάσκαλός του Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει πως το πολιτικό σώμα πρέπει να είναι αριθμητικά μικρό, να μην υπερβαίνει σε αριθμό το πλήθος που μπορεί να ακούσει σε μια συνέλευση τη φωνή του ομιλητή.
Αν επιχειρήσουμε να κάνουμε την αναγωγή στα σημερινά δεδομένα, ο Αριστοτέλης ήθελε πολιτικό σώμα συνειδητοποιημένο, να έχει άποψη και να μην άγεται και φέρεται από λαοπλάνους. Σε σχέση με την πολιτική πρόταση του δασκάλου του, παρατηρεί τα εξής: «Δεν είναι απλώς περιττό για έναν βασιλιά να είναι φιλόσοφος, αλλά αποτελεί μειονέκτημα. Καλύτερα ένας βασιλιάς να συμβουλεύεται τους αληθινούς φιλοσόφους. Έτσι θα μπορούσε να γεμίσει τη βασιλική του εξουσία με καλές πράξεις και όχι με καλά λόγια».
Ο Αριστοτέλης πεθαίνει το 322 π.Χ. στη Χαλκίδα, την πόλη της μητέρας του Φαιστίδας, έναν χρόνο μετά το θάνατο του αγαπημένου του μαθητή Αλέξανδρου. Η τέφρα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, τον τόπο καταγωγής του, όπου και ενταφιάστηκε με μεγάλες τιμές στο «Αριστοτέλειον» τον τάφο-ηρώο που δεσπόζει πάνω στο λόφο. «Eν Χαλκίδι τελευτήσαντος, μετεπέμψαντο το σώμα και βωμόν επέστησαν τω τάφω και Αριστοτέλειον τον τόπον εκάλεσαν και εκεί την βουλήν ήθροιζαν» (Vita Aristotelis Marciana, 257).
Τι θα ήταν τα Στάγειρα χωρίς τον Αριστοτέλη; Πιθανόν ένας ακόμα αρχαιολογικός χώρος ανάμεσα στους εκατοντάδες που έχει η χώρα μας. «Αριστοτέλης πόλεως μεν ην Σταγείρων, τα δε Στάγειρα πόλις Θράκης πλησίον Ολύνθου και Μεθώνης» λέει ο βιογράφος του, θέλοντας να βοηθήσει τον αναγνώστη να προσδιορίσει γεωγραφικά την «ασήμαντη στο χάρτη» γενέτειρα του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου που έγινε σημαντικό τοπόσημο ακριβώς λόγω του πνευματικού μεγέθους του τέκνου της!
Τι θα ήταν ο κόσμος χωρίς τον Αριστοτέλη; Ούτε που θέλουμε να διανοηθούμε!
Αν κάποιος βρεθεί στη Χαλκιδική, το ελάχιστο χρέος προς τον πολιτισμό και την ανθρωπότητα είναι μια επίσκεψη στο μέρος που ο Αριστοτέλης, ο μεγαλύτερος ίσως διανοητής που έθεσε τα θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού, είδε το φως του ήλιου και έκανε τα πρώτα του βήματα!
Κείμενο, φωτογραφίες: Αλεξία Π. Ιωαννίδου
ΠΗΓΗ pontosnews
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου