Βασίλισσα ή θεά

….Η νεαρή γυναίκα φόρεσε το πέπλο, που της έκρυβε το μισό πρόσωπο, καθώς ανέμιζε από το ανοιξιάτικο αεράκι. Τα μαλλιά της άψογα χτενισμένα, τραβηγμένα πίσω σε χαμηλό κότσο, έλαμπαν στο φως του ήλιου. Αλλά το βλέμμα της θολό, δεν ήταν η καρδιά της εκεί….

Την βλέπουμε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, με το απαθές ύφος να κοιτάζει τον επισκέπτη, σοβαρή, αινιγματική, απρόσιτη. Ήταν ένθετη η κεφαλή του μουσείου μας με αρ.15, σε κάποιον στιβαρό κορμό γυναικείας μορφής όρθιας ή καθιστής. Είναι λαξευμένη σε παριανό μάρμαρο και βρέθηκε τo 1913 σε ένα χαμηλό λόφο γνωστό ως Dobër, στην περιοχή της υπαίθρου γύρω από το Βουθρωτό. Το συνολικό της ύψος, σε όρθια στάση, υπολογίζεται στο 1,90-2,10μ., καθώς οι διαστάσεις της κεφαλής είναι: υψ.0,460μ., πλ.0,275μ. και βάθος 0,355μ. Ίσως από κακό υπολογισμό κατά τη λάξευση, δεν κατασκευάστηκε από ένα τεμάχιο, αλλά το πάνω μέρος και τα πλάγια της κόμης, που είναι δουλεμένη αποκλειστικά με σμίλη, αποτελούνται από χωριστά κομμάτια μαρμάρου ενωμένα με συνδέσμους στην κεφαλή. Πάνω από τους κυματοειδείς και χωρισμένους σε εγκάρσια τμήματα βοστρύχους, η κοίλη αυλάκωση με οπές κατά διαστήματα, υποδηλώνει τη θέση στηρίξεως στεφάνης ή διαδήματος από άλλο υλικό, όπως ο χαλκός. Το πίσω μέρος της κόμης κάλυπτε πέπλος από τον οποίο σώζεται μόνο η πάνω αριστερή πλευρά. Το πρόσωπο είναι φαρδύ, με μικρά μάτια, λεπτά βλέφαρα, ευρύ, σαρκώδες σαγόνι και μικρό μισάνοιχτο στόμα. Η ρεμβώδης έκφραση, το τρυφερό πλάσιμο του προσώπου και οι βαθιά αποδοσμένοι κανθοί των ματιών, μαρτυρούν εργασία του τέλους του 4ου αι. π.Χ. Η πεπονοειδής κόμμωση τραβηγμένη σε χαμηλό κότσο ήταν της μόδας στα τέλη του 4ου και στον 3ο αι. π.Χ. και μαζί με τα άλλα χαρακτηριστικά, αποτελεί ισχυρό κριτήριο χρονολόγησης του έργου.

Η προτεινόμενη ταύτιση του γλυπτού, με την Αρσινόη Β΄ (316-270π.Χ), ή με την Βερενίκη Β΄(273-221π.Χ.), βασίλισσες της δυναστείας των Πτολεμαίων, μπορεί να συζητηθεί, καθώς εντοπίζονται επιρροές από τα πορτραίτα τους (πέπλο, στεφάνι, κλπ), τα οποία συνήθιζαν να εξάγουν στο εξωτερικό. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, η κεφαλή ανήκει σε κολοσσιαίο άγαλμα θεάς και συγκεκριμένα σε θεά που έφερε πέπλο και στεφάνι και λατρευόταν ιδιαίτερα στην Ήπειρο. Οι επικρατέστερες από αυτή την κατηγορία, είναι η Δήμητρα, η Αφροδίτη και η Διώνη. Η ταύτιση του αγάλματος με τη Διώνη φαίνεται πιο ελκυστκή, καθώς η λατρεία της χαρακτηρίζει την θρησκευτική ζωή των Ηπειρωτών και αντανακλάται στις γνωστές παραστάσεις των νομισμάτων που κόβονται στην περιοχή, κατά την ελληνιστική περίοδο.

Υπατία Φάκλαρη

Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Βοκοτοπούλου, I., Οδηγός Μουσείου Ιωαννίνων, Αθήνα 1973, 91-2, πιν. 37.

Ζάχος, Κ.Λ., «Λατρεία» στο Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, επιμ. Κ.Λ. Ζάχος, Ιωάννινα 2009, 90-3.

Melfi, M, and Martens, B., A Colossal Cult Statue Group from Dobër, Albania: Visual Narratives of East and West in the Countryside of Butrint, AJA 2020, Vol. 124, No. 4, 577-81.

Πηγή: Υ. Φάκλαρη, Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

ΠΗΓΗ anaskafi