Η αποσύνδεση του ηλεκτρισμού από το φυσικό αέριο και οι κάνουλες του Πούτιν

 

Γιάννος Χαραλαμπίδης*

Γιατί υπάρχει ορατή απειλή για κοινωνική και πολιτική αναταραχή και πώς η ΕΕ πυροβολεί τα πόδια της - Η αδυναμία λήψης στρατηγικών αποφάσεων, το φλέγον ζήτημα με το πλαφόν στην αγορά φυσικού αέριου, η αλλαγή στους κανόνες της αγοράς και τα διλήμματα του Πούτιν και των Εταίρων

Οι Υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ δεν κατάφεραν την περασμένη Παρασκευή να καταλήξουν σε μια στρατηγική απόφαση για την αντιμετώπιση της υφιστάμενης κρίσης. Επί του παρόντος, οι Ευρωπαίοι εταίροι δείχνουν να είναι εγκλωβισμένοι στις κυρώσεις που επέβαλαν επί της Μόσχας και να πυροβολούν τα ίδια τους τα πόδια. Η Τσεχική Προεδρία και τεχνοκράτες στις Βρυξέλλες αναφέρουν ότι μελετώνται διάφορα σενάρια για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, η οποία, σύμφωνα με ειδικούς και εκθέσεις, θα διαρκέσει έως το 2026. Ανοικτό παραμένει το θέμα του πλαφόν και της αποσύνδεσης των τιμών του ηλεκτρισμού κι εκείνων του φυσικού αερίου ως μια επιλογή που μπορεί να δώσει λύσεις, αλλά περνά μέσα από αντικρουόμενα συμφέροντα και διλήμματα.

Η έννοια του φυσικού αερίου ως στρατηγικού αγαθού

Ποιοι θα πληρώνουν φόρους για υπερκέρδη

Γιατί υπάρχει κίνηση για αύξηση ποσοστού εκπομπής ρύπων

Η λογική της έκτακτης ανάγκης και η κρατική παρέμβαση

Σενάρια και λειτουργία αγορών

Μέσα σε αυτά τα σενάρια είναι και πρόθεση αλλαγής του τρόπου λειτουργίας στην αγορά και την παροχή του φυσικού αερίου. Η εξέλιξη αυτή σχετίζεται ακόμη και με αυτόν τον κρατικό παρεμβατισμό στη λογική της έκτακτης ανάγκης, εφόσον οι αγορές δεν μπορούν να λειτουργήσουν ομαλά, λόγω πολέμου. Και όλα αυτά είναι τμήμα πολιτικών επιλογών που θα πρέπει να ληφθούν στο πλαίσιο αποφάσεων κάτω από την πίεση κοινωνικών αναταραχών, που μπορεί να αντιμετωπίσει η ΕΕ και τα κράτη μέλη της με πολιτικές προεκτάσεις. Αντί, δηλαδή, οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας να προκαλούν, όπως οι Δυτικοί προσδοκούσαν, εσωτερικές πιέσεις και κρίση στον Πούτιν, μάλλον βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από την εμφάνιση των φαινομένων αυτών εντός της Ευρώπης.

Τέσσερεις και πλέον πυλώνες

Την Περασμένη Παρασκευή οι Υπουργοί Ενέργειας δεν κατάφεραν να αποφασίσουν για το πλαφόν στις τιμές φυσικού αερίου, αλλά έχουν κάποιες κοινές θέσεις, όπως το ανώτατο όριο στα υπερβολικά έσοδα που πραγματοποιούν οι εταιρείες ενέργειας, το σχέδιο χρήσης λιγότερης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, η «εισφορά» αλληλεγγύης από τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων και προσωρινή στήριξη ρευστότητας σε προβληματικές εταιρείες. Ώς τις 14 Σεπτεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει έτοιμη σχετική εισήγηση με το θέμα των μέτρων για την ενέργεια και τους νέους τρόπους αντιμετώπισης της κρίσης. Στόχος εν συνεχεία των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων είναι να εξευρεθεί μια κοινή φόρμουλα δράσης, συν τις πολιτικές που θα εφαρμόσει η Κυβέρνηση αναλόγως της κάθε περίπτωσης. Μεταξύ των μέτρων επί των οποίων γίνονται σκέψεις και συζητήσεις περιλαμβάνονται τα εξής:

1. Αποσύνδεση τιμής φυσικού αερίου από τον ηλεκτρισμό. Αυτό σημαίνει ως και την κρατικοποίηση σε κάποιες περιπτώσεις ή τον έλεγχο του κεντρικού παρόχου φυσικού αερίου και ανάληψη κόστους από την Πολιτεία. Το μέτρο αυτό: Α) Μπορεί να λειτουργήσει σε συνδυασμό με την επιβολή πλαφόν στις τιμές του φυσικού αερίου και την κήρυξή του ως οιονεί στρατηγικού αγαθού, που θα προστατευτεί από διάφορα παιχνίδια των αγορών, οι οποίες δεν μπορούν να λειτουργήσουν ομαλά προς όφελος της οικονομίας και των πολιτών ως αποτέλεσμα της κρίσης στην Ουκρανία και όσων αυτή έχει επιφέρει διεθνώς. Β) Θα αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας στα χρηματιστήρια σε σχέση με το φυσικό αέριο. Δεν θα εγείρεται ζήτημα σκαμπανεβάσματος των τιμών. Όμως, υπάρχει και το εξής θέμα: Να πει η Ρωσία ότι δεν πωλεί στην τιμή του πλαφόν που θα θέσει η ΕΕ. Για να πιεστεί η Μόσχα, θα πρέπει να συναινέσουν η Κίνα και η Ινδία, κατά κάποιον τρόπο, και να αντιληφθεί η Ρωσία ότι, εάν δεν δεχθεί να πωλεί στην τιμή του πλαφόν, το κόστος θα είναι μεγαλύτερο του όποιου οφέλους στην περίπτωση που θα κλείσει τις κάνουλες. Τα μέτρα αυτά είναι αναγκαία για την ΕΕ, διότι ο τρόπος με τον οποίο ρυθμίζεται η τιμή για αγαθά όπως το φυσικό αέριο αποτυγχάνει επί του παρόντος να σταθεροποιήσει την τιμή του φυσικού αερίου και να την μειώσει, λόγω μιας έκτακτης ανάγκης, δηλαδή του πολέμου στην Ουκρανία, ο οποίος από στρατιωτικός έχει εξελιχθεί σε ενεργειακό και οικονομικό, γεγονός που επιβάλλει παρεμβάσεις στην αγορά.
2. Πλαφόν στην αγορά ποσοτήτων φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Αυτό έχει δύο κατευθύνσεις. Η μία είναι για να περιοριστούν τα κέρδη της Μόσχας διεθνώς και η άλλη είναι για να μειωθεί η επιδότηση του πολέμου σε βάρος της Ουκρανίας με ξένα χρήματα από την αγορά και πώληση φυσικού αερίου.
3. Αύξηση του ορίου εκπομπής ρύπων, διότι πλέον θα αναζητηθούν και άλλες πηγές ενέργειας. Και αυτό είναι εκ των πραγμάτων αναπόφευκτο (άνθρακας, λιγνίτης κ.λπ.). Είναι μια πρόταση κυρίως από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, που υποστηρίζουν ότι, λόγω της κρίσης, η ΕΕ θα πρέπει να γίνει πιο ελαστική επί του θέματος. Όμως, στην παρούσα φάση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αρνητική.
4. Η επιβολή εισφοράς, φόρου, δηλαδή, επί των παραγωγών ενέργειας άλλης από εκείνην που προέρχεται από το φυσικό αέριο. Γιατί; Διότι, εφόσον το φυσικό αέριο είναι ακριβό, το ίδιο συμβαίνει με την παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύματος και τις ιδιωτικές εταιρείες παρόχους. Και συμβαίνει αυτό, καθότι το αγοράζουν σε υψηλές τιμές, μέρος των οποίων επωμίζονται οι ίδιες. Ένα άλλο ποσό το μετακυλίουν στον καταναλωτή. Η παραγωγή ενέργειας από άλλες πηγές πέραν του φυσικού αερίου είναι πιο κερδοφόρα, διότι το μεν κόστος είναι λιγότερο και το κέρδος μεγαλύτερο, εφόσον οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζονται από εκείνες του φυσικού αερίου. Συνεπώς, μέρος του πρόσθετου κέρδους θα πρέπει να δίνεται μέσω εισφορών και φόρων στο κράτος και από εκεί με διάφορες επιδοτήσεις στον πολίτη. Τώρα, σε περίπτωση που τεθεί πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου, το κέρδος των παραγωγών αερίου από άλλες πηγές ενέργειες δεν θα είναι τόσο υψηλό όσο σήμερα, οπότε εγείρεται ζήτημα αναπροσαρμογής της εισφοράς.

Η θέση της Ρωσίας και τα διλήμματα

Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ λαμβάνει θέσεις αναλόγως των εθνικών του συμφερόντων και οι τελικές αποφάσεις θα ληφθούν από το Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων. Το πρόβλημα είναι ότι η Ρωσία τάσσεται εναντίον του πλαφόν και απειλεί να κλείσει άπαξ και διά παντός τις κάνουλες, οπότε η κατάσταση μπορεί να γίνει χειρότερη, παρότι η ΕΕ έχει αποθέματα της τάξης του 80%. Φαίνεται, όμως, ότι δεν είναι αρκετά για την ασφαλή ενεργειακή λειτουργία της ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, η Μόσχα τι θα κάνει τις ποσότητες του φυσικού αερίου που θα είναι αδιάθετες; Θα τις καίει; Διότι, μέχρι ενός σημείου μπορεί να διοχετεύει φυσικό αέριο προς την Κίνα και την Ινδία. Ακόμη δεν διαθέτει τις ανάλογες υποδομές, αφού δεν έχει, για παράδειγμα, περατωθεί ο υπερσιβηρικός αγωγός 2. Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες, η Μόσχα πώς μπορεί να αφήνει αδιάθετο το φυσικό της αέριο που θα έστελνε προς την Ευρώπη; Εάν μείνει αδιάθετο, θα έχει απώλειες εισοδημάτων, τα οποία έχει ανάγκη μετά της κυρώσεις των Δυτικών. Αληθές, όμως, είναι ότι, σε περίπτωση που θα τεθεί πλαφόν, η Ρωσία χάνει το πλεονέκτημα που έχει σήμερα να παίζει με την κάνουλα του φυσικού αερίου. Εάν, από την άλλη, κλείσει τις κάνουλες εντελώς, υπάρχει ο κίνδυνος να πυροβολήσει, όπως στην παρούσα φάση η Ευρώπη, τον εαυτό της. Ο Πούτιν ισχυρίζεται ότι εκτός της Ευρώπης υπάρχουν και αλλού αγορές. Πότε όμως και πώς θα τις κερδίσει; Και τι κόστος θα πληρώσει; Επί του παρόντος αυτό το πληρώνει κυρίως η Ευρώπη. Χώρες βεβαίως όπως η Γερμανία έχουν ακόμη αμφιβολίες για το πλαφόν. Γιατί; Διότι φοβούνται ότι, εάν η Μόσχα κλείσει την κάνουλα, η ενεργειακή και οικονομική τους κατάσταση θα καταστεί χειρότερη, αφού δεν έχουν ακόμη τις απαιτούμενες εναλλακτικές επιλογές.

Κοινωνική - πολιτική συνοχή και ύφεση

Εάν, πάντως, δεν αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας καθορισμού των τιμών ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου και δεν τεθεί πλαφόν στις τιμές, τότε όλο και πιο πολύ η Ευρώπη θα κινείται προς την ύφεση και όλο και περισσότερο θα απειλείται η κοινωνική και πολιτική συνοχή εντός των κρατών και εντός της ΕΕ γενικότερα. Διότι ο πληθωρισμός καλπάζει και το ευρώ διολισθαίνει σε σχέση με το δολάριο, που αποτελεί το νόμισμα της συναλλαγής για την αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου. Συνεπώς, η ΕΕ αγοράζει πιο ακριβά και το κόστος στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά αυξάνεται. Η ανταγωνιστικότητα μειώνεται. Τα κράτη και οι πολίτες γίνονται φτωχότεροι. Και ο κόσμος άρχισε, ήδη, να βγαίνει στους δρόμους. Στις Βρυξέλλες φοβούνται ότι εάν δεν λειτουργήσουν σειρά μέτρων, η κοινωνική αναταραχή θα ενταθεί.

Πέφτει ο δείκτης εμπιστοσύνης

Εκ των πραγμάτων θα παρουσιαστεί το φαινόμενο του μπούμερανγκ: Ενώ δηλαδή λήφθηκαν οικονομικές κυρώσεις για να γίνει η Ρωσία φτωχότερη, να προκληθούν αναταραχές σε βάρος του Προέδρου Πούτιν και να δημιουργηθούν εκ των έσω πιέσεις, για να προκύψει πολιτική αμφισβήτηση, υπάρχει, πλέον, ο εμφανής κίνδυνος να συμβεί το αντίθετο. Ήδη, τίθεται υπό αμφισβήτηση η πολιτική και η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, η οποία ελέγχει τις κάνουλες του φυσικού αερίου από το οποίο εξαρτάται η κοινή αγορά και οι πολίτες της ΕΕ. Ο Πούτιν κλείνει και ανοίγει τη στρόφιγγα και παίζει με την ψυχολογία των αγορών, των τιμών και των Ευρωπαίων πολιτών, μέρος των οποίων αρχίζει πια να διαμορφώνει την άποψη ότι η στάση των Βρυξελλών και δη ο τρόπος επιβολής των κυρώσεων θα πρέπει να αλλάξει έναντι της Μόσχας. Και εφόσον η κρίση θα παραμένει και ο χειμώνας θα ζυγώνει όλο και περισσότερο, θα αυξάνεται ο κίνδυνος αντιδράσεων έναντι της ΕΕ και των εθνικών Κυβερνήσεων. Οι περισσότερες από αυτές λειτουργούν στο πλαίσιο των Κοινοβουλευτικών Δημοκρατιών και η ανατροπή τους θα συνιστά δείκτη αυξανόμενης απειλής σε συνάρτηση με την ενεργειακή και οικονομική κρίση και δη τον πληθωρισμό, ο οποίος είναι αποτέλεσμα κυρίως εξωγενούς παράγοντα. Γι’ αυτό, άλλωστε, ακόμη και η νέα αύξηση του επιτοκίου κατά 0,75 από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενδέχεται να μην επιφέρει τα αποτελέσματα που θα επέφερε υπό άλλες προϋποθέσεις. Οι τιμές του φυσικού αερίου είναι που πρέπει να ρυθμιστούν με πηγές τροφοδοσίας, άλλες πέραν της Ρωσίας και με λήψη μέτρων όπως το πλαφόν στην τιμή και τις αλλαγές στις διαδικασίες λειτουργίας της αγοράς. Εφόσον, δε, ούτε τα κράτη μέλη, ούτε οι Βρυξέλλες καταφέρουν να δώσουν υποφερτές λύσεις στο αμέσως επόμενο διάστημα, ο δείκτης εμπιστοσύνης των πολιτών έναντι των Κυβερνήσεων και της ΕΕ θα κατρακυλήσει. Και ο Πούτιν θα τρίβει τα χέρια του. Το δε σε βάρος του αφήγημα ως εισβολέα, που είναι αληθές, δεν θα μπορεί πια να δικαιολογήσει την αποτυχημένη πολιτική των Βρυξελλών και να προσφέρει άλλοθι στους Ευρωπαίους ηγέτες, που λαμβάνουν αποφάσεις σε κρατικό και κοινό ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το Συμβούλιο Σύνδεσης ΕΕ - Ουκρανίας

Η ΕΕ εξακολουθεί να αντικρίζει επί θεμάτων αρχής τη ρωσική εισβολή. Εκτός από τις οικονομικές κυρώσεις, έχει αποφασιστεί το ζήτημα της κατάργησης της βίζας για τους Ρώσους πολίτες. Στο Συμβούλιο Σύνδεσης ΕΕ και Ουκρανίας, που έχει πραγματοποιηθεί στις 5 Σεπτεμβρίου, έχουν εκδοθεί ενδιαφέρουσες θέσεις, όπως οι εξής:

«Το Συμβούλιο Σύνδεσης καταδίκασε με τον πιο έντονο τρόπο τον απρόκλητο και αδικαιολόγητο ρωσικό επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Η ΕΕ επαίνεσε το θάρρος και την αποφασιστικότητα του ουκρανικού λαού και της ηγεσίας του στον αγώνα τους για την υπεράσπιση της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και της ελευθερίας της Ουκρανίας και υπογράμμισε την ακλόνητη δέσμευσή της να βοηθήσει την Ουκρανία να ασκήσει το εγγενές της δικαίωμα αυτοάμυνας κατά της ρωσικής επίθεσης και να οικοδομήσουμε ένα ειρηνικό, δημοκρατικό και ευημερούν μέλλον. Επαίνεσε την κοινωνία των πολιτών της Ουκρανίας για τον συνεχιζόμενο βασικό ρόλο της στην οικοδόμηση της ανθεκτικότητας της Ουκρανίας έναντι της ρωσικής επιθετικότητας». Στα ανωτέρω προστίθεται η ισχυρή θέση της ΕΕ να στηρίξει τις προσπάθειες του Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, καθώς και την πρόταση για τη σύσταση του ειδικού ad hoc διεθνούς ποινικού δικαστηρίου για το έγκλημα της επίθεσης κατά της Ουκρανίας.

Στρατηγικές εναλλακτικές προτάσεις

Τα αποσπάσματα του Συμβούλιου Σύνδεσης για το Ουκρανικό θα μπορούσαν να είχαν εκδοθεί και για το Κυπριακό. Όμως, η Κυβέρνηση δεν έχει συνδέσει τα δύο ζητήματα ως ζητήματα εισβολής/ κατοχής. Τα ΜΟΕ, για παράδειγμα, αναδεικνύουν τη δικοινοτική πτυχή και όχι την κατοχή, δηλαδή τις ευθύνες της Τουρκίας. Υπό αυτές λοιπόν τις συνθήκες η νέα στρατηγική της Κύπρου, κυρίως σε επίπεδο ΕΕ, θα έπρεπε να περιλαμβάνει -μεταξύ άλλων- τα ακόλουθα:

1. Την ανάδειξη της Κύπρου ως εναλλακτικής πηγής ενέργειας με συγκεκριμένο σχέδιο δράσης ξεκινώντας από τον EastMed, χωρίς αυτό να αποκλείει άλλες επιλογές.
2. Την έμπρακτη στήριξη του δικαιώματος της αυτοάμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας η οποία τελεί υπό κατοχή, που σημαίνει όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας: Α) Εμπάργκο πώλησης στρατιωτικού υλικού κατά το μοντέλο, για παράδειγμα, των ΗΠΑ στην περίπτωση των S-400. Β) Την στρατιωτική ενίσχυση της Κυπριακής Δημοκρατίας με ευρωπαϊκά οπλικά συστήματα για να μπορεί να ασκηθεί το δικαίωμα της αυτοάμυνας στην ξηρά, τη θάλασσα και στον αέρα, λόγω της τουρκικής κατοχής και επιθετικότητας, όπως συμβαίνει στην Ουκρανία σε σχέση με τη Ρωσία. Γ) Πλήρη τερματισμό του εμπάργκο πώλησης όπλων που επιβάλλουν οι ΗΠΑ σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
3. Τη διερεύνηση προσφυγής στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο σε βάρος της Τουρκίας για την υπόθεση της Αμμοχώστου και άλλων περιπτώσεων.
4. Την επιβολή στοχευμένων κυρώσεων επί της Τουρκίας, που θα αφορούν στελέχη εταιρειών (νομικά και φυσικά πρόσωπα) και πολιτικά πρόσωπα που παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο ως τμήμα του ευρωπαϊκού και τα κυριαρχικά, καθώς και τα ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας εντός της ΑΟΖ της.
5. Την έναρξη της αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων ως βασικής προϋπόθεσης για την επανεκκίνηση των συνομιλιών με στόχο τον σεβασμό της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας (βασική θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) και λύση που θα ξεκινά από κάτω προς τα πάνω. Και αυτό μεταφράζεται ως εξής: Οι αρχές της δημοκρατίας, του διεθνούς δικαίου και της ΕΕ καθορίζουν τη βάση της διευθέτησης και την τελική διευθέτηση και όχι οι κανόνες των τουρκικών τανκς, όπως συμβαίνει σήμερα με την ομοσπονδία, που έχει τροφοδοτήσει τις τουρκικές αξιώσεις για δύο κράτη.

Η ασπίδα και οι συζητήσεις των υποψηφίων

Τα ανωτέρω ούτε καν ετέθησαν στις συνόδους της ΕΕ. Διότι, προφανώς, κινήθηκε η Κυβέρνηση επί των ΜΟΕ που δεν ανατρέπουν τα τετελεσμένα της εισβολής, παρά μόνο τα νομιμοποιούν στη λογική της αποδοχής του ψευδοκράτους ως χωριστής οντότητας πριν από τη λύση, στη βάση της πολιτικής ισότητας που οδηγεί στην ισότιμη κυριαρχία. Και θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, από το νομικό καθεστώς της οποίας πηγάζουν όλα τα δικαιώματά μας και δη εκείνα του φυσικού αερίου. Ένας τομέας που θα έπρεπε να συνδεθεί με τη γεωπολιτική και τα συμφέροντα της ΕΕ και να καταστεί εργαλείο για την ενίσχυσή μας στις Βρυξέλλες και ασπίδα έναντι της τουρκικής απειλής. Δυστυχώς, τα ζητήματα αυτά είναι τόσο σημαντικά, που δεν χωρούν στα debates των υποψηφίων.

*Δρ των Διεθνών Σχέσεων

ΠΗΓΗ https://simerini.sigmalive.com