Έχουμε μπει σε μια εποχή πολλαπλών κρίσεων που ανατροφοδοτούνται με καταστροφικά αποτελέσματα. Το γεωπολιτικό ρίσκο έχει αυξηθεί σε πρωτόγνωρα από τον Ψυχρό Πόλεμο επίπεδα (βλ. πόλεμος στην Ουκρανία, νέος ψυχρός πόλεμος Κίνας-ΗΠΑ).
Σε αυτά προστέθηκε ο πόλεμος στην Γάζα που από την αρχή φάνηκε ότι δεν θα επηρέαζε μόνο τις σχέσεις των Ισραηλινών με τους Παλαιστινίους, αλλά θα δυναμίτιζε την γεωπολιτική σταθερότητα όλων των χωρών της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου. Όμως, από τον Νοέμβριο του 2023, όταν οι Χούθι άρχισαν να επιτίθενται στο θαλάσσιο εμπόριο μέσω της Ερυθράς θάλασσας, το διακύβευμα έγινε πλέον η ελευθερία των θαλασσών και η διατήρηση της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων (rule based order) που οικοδομήθηκε από τις ΗΠΑ μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Του Αθανασίου Πλατιά*
ΠΗΓΗ: Τα ΝΕΑ
Η πλανητική κυριαρχία των ΗΠΑ βασίστηκε στην κυριαρχία στη θάλασσα και στον πλούτο που αυτή δημιουργούσε λόγω του ελέγχου των θαλάσσιων μεταφορών (σε εμπόριο και ενέργεια). Η κυριαρχία στη θάλασσα με την σειρά της βασίστηκε στον έλεγχο μέσω του αμερικανικού ναυτικού επτά κρίσιμων θαλάσσιων στενών (choke points): τα στενά του Μάλακκα στην Σιγκαπούρη, του Χουρμούζ στον Περσικό Κόλπο, του Σουέζ και Μπαμπ ελ-Μαντέπ στην είσοδο και την έξοδο της Ερυθράς Θάλασσας, του Ελλήσποντου, του Γιβραλτάρ και της Διώρυγας του Παναμά.
Η επίθεση των Χούθι – που ουσιαστικά λειτουργούν ως αντιπρόσωποι του Ιράν- στην Ερυθρά θάλασσα ουσιαστικά απενεργοποίησε δυο από αυτά κρίσιμα στενά επηρεάζοντας έτσι το 12% του παγκόσμιου εμπορίου και το 40% του εμπορίου Ασίας-Ευρώπης. Τα ναύλα ανά κοντέινερ εκτοξεύθηκαν ήδη κατά 310% με ανοδικές τάσεις ενώ η παράκαμψη της Αφρικής μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας πρόσθεσε δώδεκα επιπλέον μέρες ταξίδι και ένα εκατομμύριο δολάρια κόστος καυσίμων ανά πλοίο. Αυτό αρχίζει να δημιουργεί χάος στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, που είναι ήδη βεβαρημένες από την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία και κυρίως από τον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ -Κίνας. Αυτό μοιραία αυξάνει τον πληθωρισμό και επηρεάζει αρνητικά τους ρυθμούς ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας.
Με αυτά τα δεδομένα θα ήταν αδύνατο οι ΗΠΑ με τους ωκεάνιους συμμάχους της να μην αντιδράσουν στρατιωτικά ενάντια στους Χούθι, πράγμα που βέβαια ενέχει τον κίνδυνο περαιτέρω κλιμάκωσης αφού αυτοί με την σειρά τους απειλούν να κλείσουν δυο ακόμα κρίσιμα θαλάσσια στενά: του Χορμούζ και του Γιβραλτάρ (μέσω ισλαμικών τρομοκρατικών ομάδων στο Μαρόκο). Πιο δύσκολη είναι ή λήψη απόφασης επίθεσης στο Ιράν γιατί αυτό ενέχει κίνδυνο να προχωρήσει το Ιράν στην παραγωγή πυρηνικών όπλων και να υπάρξει άμεση αμερικανική εμπλοκή με την – σύμμαχο του Ιράν – Ρωσία.
Σε περιφερειακό επίπεδο ο πόλεμος στην Ερυθρά Θάλασσα απαξιώνει την Διώρυγα του Σουέζ που παράγει το 10-12% του ΑΕΠ της Αιγύπτου, πράγμα καταστροφικό για την πολιτική σταθερότητα στην εύθραυστη αυτή χώρα. Έχουν επίσης ξεκινήσει σχεδιασμοί για την χερσαία παράκαμψη του Σουέζ που επηρεάζουν άμεσα τα γεωπολιτικά συμφέροντα Ελλάδας-Τουρκίας. Ο πόλεμος στη Γάζα και το πισωγύρισμα στην διαδικασία προσέγγισης Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας φαίνεται να εκτροχιάζει τον σχεδιαζόμενο διάδρομο μεταξύ Ινδίας – ΗΑΕ – Σαουδικής Αραβίας – Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας που αποφασίστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην Σύνοδο των είκοσι πλουσιότερων χωρών του πλανήτη που έγινε στην Ινδία. Αυτός ο διάδρομος Ινδίας-Ευρώπης που σχεδιάστηκε να ανταγωνιστεί τον χερσαίο κινεζικό δρόμο του μεταξιού θα αναβάθμιζε την χώρα μας ως κόμβο στην εφοδιαστική αλυσίδα εμπορίου και ενέργειας.
Με τις επιθέσεις των Χούθι στις θαλάσσιες μεταφορές ευνοείται πλέον ο ανταγωνιστικός διάδρομος από το ιρακινό λιμάνι της Μπάσρα προς την Κωνσταντινούπολη και από εκεί μέσω Βουλγαρίας στην Ευρώπη που έχει αρχίσει ήδη να υλοποιείται. Οι Τούρκοι θεωρούν ότι η κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας σχετίζεται με την οικονομική αποδυνάμωση που επήλθε με την απαξίωση του χερσαίου δρόμου του μεταξιού όταν το 1869 ξεκίνησε ο θαλάσσιος διάδρομος εμπορίου με τη λειτουργία του καναλιού του Σουέζ. Συνεπώς, τώρα η Τουρκία παίρνει ιστορική ρεβάνς με την προσδοκώμενη απαξίωση του Σουέζ.
Η δραστηριοποίηση της Τουρκίας στη γεωπολιτική των υποδομών σχετίζεται με την νεο-οθωμανική της νοσταλγία: ο διάδρομος Ιράκ-Τουρκία-Ευρώπη ξαναζωντανεύει το Γερμανο-Οθωμανικό γεωπολιτικό σχέδιο της σιδηροδρομικής σύνδεσης Βερολίνου-Βαγδάτης. Το σχέδιο αυτό θεωρείται ένα από τα αίτια της έναρξης του πρώτου παγκόσμιου πολέμου αφού κλιμάκωσε την αντιπαράθεση των ωκεάνιων δυνάμεων με τις ηπειρωτικές. Η ιστορία επιστρέφει!
*Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι ομότιμος καθηγητής στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και συγγραφέας (με τον Κωνσταντίνο Κολιόπουλο) του βιβλίου «50 κανόνες στρατηγικής στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις» (Αθήνα, Δίαυλος, 2023)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου