Μπορεί η Ελβετία να παραμείνει ουδέτερη απέναντι στον φασισμό του Πούτιν;

Του Andreas Kluth

"Αν δεν υπήρχε η ουδέτερη Ελβετία, θα έπρεπε να την εφεύρουμε εμείς". Αυτό δήλωσε ένας σύμβουλος του τότε προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι το 1962, αμέσως μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας. Σε εκείνην την κρίσιμη στιγμή για την ανθρωπότητα, η Ελβετία έπαιξε τον συνήθη ρόλο της στο παρασκήνιο της παγκόσμιας σκηνής - ουδέτερη, εξυπηρετική και πολύ διακριτική.

Για την ουδετερότητα, η οποία αποτελεί μέρος της εθνικής ταυτότητας της Ελβετίας εδώ και αιώνες,

μπορούν πολλά να ειπωθούν. Και όμως, το 2022 - όπως και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου - η έννοια φαίνεται πιο δύσκολο να δικαιολογηθεί. Καθώς η Ουκρανία και η Δύση αντιμετωπίζουν τη νεοφασιστική επιθετικότητα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, πώς μπορεί οποιαδήποτε χώρα με δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αξίες να μείνει αμέτοχη;

Ειρωνικά, τα άτομα που θέτουν τώρα αυτό το ερώτημα βρίσκονται στο Κρεμλίνο. Αυτόν τον μήνα, η Μόσχα απέρριψε την πρόταση της Ελβετίας να εκπροσωπήσει τα συμφέροντα των Ουκρανών στη Ρωσία ως "προστατευτική δύναμη" που προσφέρει "καλές υπηρεσίες". Η Ουκρανία, από την πλευρά της, θα ήταν ευτυχής με τους Ελβετούς να διαδραματίσουν αυτόν τον ρόλο. Το Κίεβο θέλει επειγόντως πληροφορίες για τα πολλά ουκρανικά παιδιά και τους πολίτες που έχουν απαγάγει οι Ρώσοι εισβολείς φέτος.

Οι όροι αυτοί - προστατευτική δύναμη, καλές υπηρεσίες - προέρχονται από το διεθνές δίκαιο. Αναφέρονται σε ουδέτερα έθνη που αναλαμβάνουν τα καθήκοντα υποκατάστατων πρεσβειών για λογαριασμό χωρών που έχουν διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις.

Η Ελβετία προσφέρει σήμερα τέτοιες υπηρεσίες για ΗΠΑ - Ιράν και Ιράν - Αίγυπτο. Εκπροσωπεί επίσης προξενικά συμφέροντα και προς τις δύο κατευθύνσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, καθώς και μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας (στην οποία εισέβαλε ο Πούτιν το 2008). Αν ένας Γεωργιανός χρειάζεται βίζα ή έχει πρόβλημα ενώ βρίσκεται στη Ρωσία, για παράδειγμα, μπορεί να απευθυνθεί στην ελβετική πρεσβεία στη Μόσχα, όπου εξειδικευμένο προσωπικό θα ασχοληθεί με την κατάστασή του.

Η παράδοση χρονολογείται από τον γαλλοπρωσικό πόλεμο του 1870-1871, όταν η Ελβετία εκπροσωπούσε τα διπλωματικά συμφέροντα στη Γαλλία δύο εμπόλεμων μερών (της Βαυαρίας και του Μπάντεν, οι οποίες συγχωνεύθηκαν στη νέα Γερμανική Αυτοκρατορία). Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ελβετοί κατείχαν 36 τέτοιους ρόλους - σε ένα σημείο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είχαν 219. Η Ελβετία αντιπροσώπευε, για παράδειγμα, τη Βρετανία στη Γερμανία και το αντίστροφο. Άλλες ουδέτερες χώρες, ιδίως η Σουηδία, παρείχαν επίσης τέτοιες υπηρεσίες.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο αριθμός μειώθηκε, αλλά ο θεσμός παρέμεινε ζωτικής σημασίας. Για πολλά χρόνια, η Ελβετία εκπροσωπούσε τις ΗΠΑ και την Κούβα μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο, οι Ελβετοί ήταν σε θέση να παρέχουν μυστικά κανάλια που κατά καιρούς διευκόλυναν κάποια πράγματα και ενδεχομένως απέτρεψαν την καταστροφή. Κάπως έτσι, προήλθε και η παραπάνω φράση από σύμβουλο του Κένεντι.

Αλλά για να γίνουν εφικτοί αυτοί οι διπλωματικοί ελιγμοί, είναι απαραίτητο να μπουν τρία μέρη στον διπλωματικό χορό. Και σήμερα η Ρωσία δεν το επιθυμεί. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν θεωρεί πλέον την Ελβετία ουδέτερη.

Είναι ουδέτερη; Από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, η Ελβετία βαδίζει σε ένα τεντωμένο διπλωματικό σχοινί.

Για πολλούς δυτικούς διπλωμάτες, η Ελβετία είναι μάλλον υπερβολικά ουδέτερη - δηλαδή αυτοεξυπηρετούμενη. Οι τράπεζες και άλλα ιδρύματα της χώρας λέγεται ότι φιλοξενούν άφθονο ρωσικό χρήμα. Οι ελβετικές αγορές εμπορεύονται χαρούμενα το ρωσικό πετρέλαιο και άλλα εμπορεύματα. Οι φήμες λένε ότι η χώρα ενδέχεται ακόμη και να φιλοξενεί μέλη της οικογένειας του Πούτιν.

Η Βέρνη, από την πλευρά της, αισθάνεται ότι έχει κάνει βήματα όσο το δυνατόν περισσότερο στο πλευρό των ομοϊδεατών της δυτικών κρατών, διατηρώντας παράλληλα την επίσημη ουδετερότητά της. Ειδικότερα, οι Ελβετοί συμφώνησαν με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας που ψηφίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση (της οποίας η Ελβετία δεν είναι μέλος). Αυτός είναι ο επίσημος λόγος που η Ρωσία χαρακτηρίζει τη χώρα εχθρική.

Η Ελβετία επισημαίνει ότι "ουδετερότητα δεν σημαίνει αμεροληψία: ακόμη και ένα ουδέτερο κράτος έχει δικαίωμα σε πολιτικές απόψεις και συνεργασία και μπορεί να υπερασπιστεί τις θεμελιώδεις αξίες του, όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα". Η ουδετερότητα σημαίνει μόνο ότι η χώρα δεν μπορεί να γίνει μέρος διεθνών συγκρούσεων. Αυτό αποκλείει επίσης τη συμμετοχή σε στρατιωτικές συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ.

Με την ίδια λογική, οι έξι χώρες που ανήκουν στην ΕΕ αλλά όχι στο ΝΑΤΟ πρέπει να ενταχθούν στη διατλαντική συμμαχία, όπως υποστήριξα τον Ιανουάριο. Ως μέλη της ΕΕ, υπέγραψαν μια ρήτρα αμοιβαίας άμυνας παρόμοια με το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ - "μια επίθεση σε έναν είναι σε όλους". Η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν ήδη εγκαταλείψει την ουδετερότητά τους και έχουν ζητήσει να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Κύπρος και η Μάλτα θα πρέπει να κάνουν το ίδιο. Αν ο Πούτιν επιτεθεί στην Εσθονία, ας πούμε, θα έπρεπε να έρθουν σε βοήθειά της ούτως ή άλλως.

Αλλά η Ελβετία αποτελεί μια ειδική περίπτωση. Οι χώρες που βρίσκονται σε πόλεμο πρέπει εν τέλει να συνάψουν ειρήνη και για αυτό συνήθως χρειάζονται ουδέτερο έδαφος μόνο και μόνο για να μπορούν να βρεθούν στο ίδιο τραπέζι για τις συνομιλίες. Τέτοιο ρόλο είχε συχνά η λίμνη της Γενεύης ή κάποιο άλλο γραφικό ελβετικό σκηνικό, επειδή ο ρόλος της χώρας ως έντιμου διαμεσολαβητή ήταν πάντα αξιόπιστος. 

Επιπλέον, οι εναλλακτικές λύσεις για την πραγματική ουδετερότητα ελβετικού τύπου είναι χειρότερες. Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί ένα σύγχρονο παράδειγμα. Η χώρα του είναι  μεν σύμμαχος αλλά ενοχλητικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ. Τώρα παριστάνει τον διαμεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, έχοντας συναντηθεί επανειλημμένα με τον Πούτιν και - αυτή την εβδομάδα - με τον Ουκρανό ομόλογό του, τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Οι συνομιλίες αυτές έχουν βοηθήσει στην απελευθέρωση των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Αλλά οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ έχουν δίκιο να υποψιάζονται ότι ο Ερντογάν μπορεί να επιδιώκει να συνάψει ξεχωριστές συμφωνίες με τον Πούτιν για να εξυπηρετήσει άλλα συμφέροντα.

Ας αφήσουμε λοιπόν την Ελβετία να παραμείνει Ελβετία, γιατί αλλιώς θα έπρεπε να την εφεύρουμε ξανά. Ας είναι μια ουδέτερη χώρα που μπορεί να χρησιμεύσει ως αγγελιοφόρος, διαμεσολαβητής, διαιτητής και - μια μέρα - οικοδεσπότης μιας άλλης ειρηνευτικής διάσκεψης. Αλλά ας το έχουν στο νους τους οι Ελβετοί ότι η ουδετερότητά τους είναι νομικής, διπλωματικής και στρατιωτικής φύσης - όχι ηθικής. Και ας το θυμίσουν αυτό και στον Πούτιν. 

ΠΗΓΗ capital