Με την ίδια αυτοπεποίθηση που διακρίνει τον βαθύ γνώστη των πραγμάτων μπορεί τη μία στιγμή να μιλά για τις αθέατες όψεις του ομηρικού κόσμου και την επόμενη να εξηγεί τα νήματα που συνδέουν ένα ερυθρόμορφο όστρακο με ένα έργο του Σάι Τόμπλι. Να εντοπίζει λεπτές αποχρώσεις σε στίχους του Κ.Π. Καβάφη και να περιγράφει μία λεπτομέρεια σε ένα κυκλαδικό ειδώλιο. Να αναζητά το νήμα που συνδέει τον μύθο με την πραγματικότητα και με την ίδια περιέργεια και προσοχή να αφαιρεί το χώμα από ένα ταπεινό αγγείο ή ένα πολύτιμο κτέρισμα.
Να δοκιμάζει απρόσμενες προτάσεις στον τρόπο που στήνει εκθέσεις, να τολμά να ανοίγει διαλόγους ανάμεσα σε φαινομενικά ετερόκλιτα θέματα και να αφοσιώνεται με το ίδιο πάθος στα επιστημονικά του άρθρα ως διεθνώς αναγνωρισμένος αρχαιολόγος, στη μετάδοση γνώσεων στους νεότερους είτε στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, είτε στο σκάμμα, ως ακαδημαϊκός δάσκαλος, αλλά και στη διαχείριση αρχαιολογικών χώρων και μουσείων ως δυναμικός μάνατζερ.
Και είναι αυτά τα πολλά επιστημονικά ενδιαφέροντα του πανεπιστημιακού δασκάλου, του ανασκαφέα και δημιουργού του αρχαιολογικού μουσείου της Ελεύθερνας, του επί ένα τέταρτο του αιώνα διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και νυν γενικού διευθυντή του πλέον δημοφιλούς ελληνικού μουσείου, εκείνου της Ακρόπολης, Νίκου Σταμπολίδη, που έδωσαν την ιδέα για τον τίτλο του δίτομου τιμητικού έργου, το οποίο οι συνάδελφοι του θέλησαν να του αφιερώσουν επί τη ευκαιρια της αφυπηρέτησης του από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Και το όνομα αυτού, «Πολύτροπο» (εκδ. Μεσογειακή Αρχαιολογική Εταιρεία), όπως η προσωπικότητα του Νίκου Σταμπολίδη, αλλά και το περιεχόμενο των συνολικά 76 επιστημονικών άρθρων που υπογράφουν οι 89 συμμετέχοντες συγγραφείς καλύπτοντας μεγάλο φάσμα της αρχαιογνωσίας. Το έργο που περιλαμβάνει μελέτες στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά επιμελήθηκαν ο καθηγητής ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μανόλης Ι. Στεφανάκης, η δρ Κλασικής Αρχαιολογίας, επιμελήτρια εκθέσεων, Μιμίκα Γιαννοπούλου και η αρχαιολόγος, επιμελήτρια επιστημονικών εκδόσεων, Μαρία Αχιολά.
Η στήλη ενός…φαντάσματος
Το παράξενο πρόσωπό της φαντάζει σα να έχει ξεπηδήσει από τον σκληρό ασβεστόλιθο της νεκρικής της στήλης. Τα μάτια της έντονα και αμυγδαλωτά, χωρίς φρύδια. Το στόμα της μοιάζει σαν κάποιος να προσπάθησε να το «σβήσει», ενώ κάτι ανάλογο συμβαίνει τόσο με τη μύτη όσο και με τα αυτιά της. Για ποιο λόγο η κρυμμένη στην αποθήκη του αρχαιολογικού μουσείου της Μεσσηνίας Φιληράτιδα - αυτό είναι το όνομά της νεκρής- δεν είχε στόμα; «Ενδεχομένως να υποδηλώνει ότι δεν μπορούσε να δεχθεί το χαρώνειο και να διασχίσει τον Αχέροντα για να ησυχάσει στον Άδη. Η απουσία της μύτης και των αυτιών που θυμίζουν την πρακτική του μασχαλισμού, της ειδεχθούς τιμωρίας νεκρών εχθρών και αντιπάλων με την αποκοπή των άκρων» επισημαίνει ο συγγραφέας του άρθρου «Ἄωροι νεκροὶ, Εξετάζοντας μία ανθρωπόμορφη ενεπίγραφη στήλη από τη Μεσσηνία», αρχαιολόγος, Σωκράτης Κουρσούμης.
Μόνο που η Φιληράτις δεν υπήρξε ένα περιθωριακό άτομο που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε, αφού το όνομά της, όπως και το όνομα του πατέρα ή του συζύγου της αναγράφονται στην αδρά επεξεργασμένη στήλη που βρέθηκε στο Πεταλίδι και χρονολογείται μεταξύ 2ου και 1ου αι. π.Χ. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι συνάντησε και τον Δία. Πιθανόν να πέθανε ξαφνικά και πρόωρα και η στήλη αυτή τοποθετήθηκε βιαστικά (όπως μαρτυρά το γεγονός ότι δημιουργήθηκε πάνω σε μια απολαξευμένη ερμαϊκή στήλη με κεφαλή Ηρακλή) πάνω σε έναν άδειο τάφο, που δέσμευε το φάντασμά της, αφού στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ήταν ισχυρή η πεποίθηση πως τόσο οι άταφοι όσο και οι άωροι νεκροί ήταν θυμωμένοι με τους ζώντες τους οποίους μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να βλάψουν.
Μια μοναδική ταφή στο Φάληρο αναζητά τον αριστοκράτη της
Είναι μία και μοναδική ανάμεσα στις 2.115 ταφές που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στο Δέλτα Φαλήρου τον τελευταίο αιώνα. Eίναι αινιγματική, καθώς σε ένα νεκροταφείο όπου το ταφικό έθιμο που κυριαρχεί είναι ο ενταφιασμός σε ποσοστό 92,64%, εκείνη δεν ανήκει απλώς στο πολύ μικρό ποσοστό των δευτερογενών καύσεων (0,15%). Είναι η μοναδική περίπτωση στην οποία επιλέγεται ο λέβητας ως τεφροδόχο αγγείο. Τι μπορεί να μας αποκαλύψει για την ταυτότητα του νεκρού η ιδιαίτερη αυτή ταφή που εντοπίστηκε στην Εσπλανάδα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον 7ο αι. π.Χ.; «Μολονότι, η ταφή αποκαλύφθηκε εντελώς ακτέριστη και τα οστεολογικά κατάλοιπα δεν ήταν ικανά να προσδιορίσουν το φύλο του νεκρού η επιλογή του συνδυασμού του εθίμου καύσης με τον λέβητα ως τεφροδόχο συνηγορεί υπέρ της υπόθεσης ότι ο νεκρός ήταν ένα άτομο με κοινωνική υπεροχή», γράφει η επιμελήτρια Κλασικών Αρχαιοτήτων στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Ιουλία Λουρεντζάτου στο άρθρο της υπό τον τίτλο «Δευτερογενείς καύσεις στο Δέλτα Φαλήρου: αινιγματική Ταφή 923». « Η υιοθέτηση της πρακτικής της καύσης υποδηλώνει την πρόθεση των οικείων του νεκρού για τη διαφοροποίηση της συγκεκριμένης ταφής από τις υπόλοιπες του νεκροταφείου. Η δε επιλογή του λέβητα ως τεφροδόχου, ενός πολύτιμου σκεύους, συμβόλου κύρους, κοινωνικής θέσης και πλούτου, το οποίο μπορεί να ήταν και κειμήλιο, τονίζει ακόμα περισσότερο την πρόθεση για τη δήλωση της κοινωνικής διαφοροποίησης εντός του νεκροταφείου». Το γεγονός δε, ότι η ταφή 923 δεν γειτνίαζε με καμία άλλη ενισχύει περαιτέρω την υπόθεση ότι ο νεκρός ανήκε σε ένα σύνολο ή μία οικογένεια ελίτ , καθώς επιλέχθηκε ως τελευταία κατοικία του ένας χώρος, εντός του νεκροταφείου μεν, αλλά ελαφρώς απομακρυσμένο από τους υπόλοιπους τάφους.
Στο άδυτο ενός ιατρείου της πρώιμης κλασικής εποχής στην Αθήνα
Έχει ύψος μόλις 8,8 εκ. κι όμως αποτελεί αδιαμφισβήτητα το σημαντικότερο εικαστικό τεκμήριο της ιατρικής ιστορίας των πρώιμων κλασικών χρόνων. Με τα σημερινά δεδομένα θα μπορούσε να αποτελεί ένα graphic novel που καταγράφει σκηνές από ένα ενεργό ιατρείο στην Αθήνα του 480-470 π.Χ.. Είναι η μοναδική μέχρι σήμερα γνωστή εικονιστική μαρτυρία ενός ιατρείου εν δράσει και προάγγελος της καταγεγραμμένης ιατρικής πρακτικής των αιώνων που ακολούθησαν. Ο λόγος για τον σπάνιο (λόγω και του σφαιρικού σχήματός του, που συναντάται κυρίως στην Κορινθο και όχι στην Αττική) ερυθρόμορφο αρύβαλλο Peytel ο οποίες ανήκει στις συλλογές του μουσείου του Λούβρου. Επίδεσμοι, ξυλόγλυπτα καθίσματα και χάλκινες λεκάνες (με νερό για τις κομπρέσες;) φλεβοτομή και αφαίμαξη, ένας γιατρός νέος και καλοντυμένος, ασθενείς ήρεμοι με ενδείξεις νευρικότητας κι ένας λαγός ως αμοιβή ιατρικών υπηρεσιών είναι μερικά μόνο από όσα μπορεί να «διαβάσει» κάποιος πάνω στο αγγείο στο οποίο «καθορίζεται, με σαφή τρόπο, ο χώρος και η επίπλωση του ιατρείου, η θέση και η στάση του ιατρού, το ήθος και η αμοιβή του, η συμμετοχή του ασθενούς, η επίδεση τραύματος –με έμμεση αναφορά στην πρακτική της φλεβοτομής και της χρήσης αιματηρών σικυών–, καθώς και η ιδιαίτερη περίπτωση της αχονδροπλασίας (νανισμός)», γράφουν ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μανόλης Ι. Στεφανάκης και ο ομότιμος καθηγητής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Γεώργιος Σαμώνης στη μελέτη τους «Ο αρύβαλλος Peytel (Paris, Musée du Louvre: CA2183) και η “Ιπποκρατική ιατρική”πριν τον Ιπποκράτη». Όσο για το χρήση του, πιθανόν να αποτελούσε μέρος της πολυτελούς οικοσκευής ενός αθηναϊκού ιατρείου.
Μια Άρτεμις στη λεωφόρο Αμαλίας
Kολοσσιαία, από παριανό μάρμαρο βρέθηκε κοντά στο υστερορωμαϊκό λουτρό, επί της Λεωφόρου Αμαλίας. Ποια είναι η νεαρή όμορφη γυναίκα με τον μακρύ λαιμό, τη σπασμένη (και ξανακολημμένη) μύτη και τα κυματιστά μαλλιά; Οι πρώτες ερμηνείες, μετά την ανακάλυψή της τη δεκαετία του 1990 στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή του Μετρό, υποστήριζαν πως επρόκειτο για ένα ακρόλιθο πορτρέτο.Ένα βήμα πιο κοντά στην ταυτότητα της επιχειρεί να έρθει μέσω της δημοσιεύεσής της «”The city beneath the city”23 years on: the colossal female head from Amalias Avenue, Athens» («Η πόλη κάτω από την πόλη», 23 χρόνια μετά: το κολοσσικό γυναικείο κεφάλι από τη Λεωφόρο Αμαλίας, Αθήνα») η ομότιμη καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας, Όλγα Παλαγγιά. Ο μακρύς λαιμός της γυναίκας αποτελεί ένα από τα βασικά κλειδιά που δείχνουν πως το κεφάλι προέρχεται από μαρμάρινο άγαλμα (και όχι ακρόλιθο) και απεικονίζει κάποια θεά καθώς τα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι εξιδανικευμένα. Με δεδομένο δε, ότι δεν έχει φθορές από τις καιρικές συνθήκες, άρα βρισκόταν σε κάποιο στεγασμένο χώρο, δεν αποκλείεται να «κατοικούσε» σε κάποιο από τα παρίλισια ιερά, ίσως και στο ναό της Αρτέμιδας Αγροτέρας- θεά την οποία σύμφωνα με τη μελέτη ενδεχομένως να αποδίδει. Και αν στη διαδρομή του στους αιώνες το υψηλής ποιότητας έργο που χρονολογείται μεταίχμιο μεταξύ 4ου και 3ου αι. π.Χ. έχασε την ταυτότητα του και την αρχική του θέση, φαίνεται πως έχασε και τον ρόλο του, καθώς από τμήμα ενός αγάλματος - πιθανόν με λατρευτικό χαρακτήρα- βρέθηκε να χρησιμοποιείται ως απλό διακοσμητικό στοιχείο σε ένα λουτρικό συγκρότημα.
Ένα μωρό κοιμάται εδώ και 35 αιώνες
Είναι μοναδικό και ως σήμερα η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει συναντήσει ανάλογό του. «Κοιμάται» ξαπλωμένο στο παιδικό του κρεβατάκι - το οποίο μάλιστα έχει και ψηλά προστατευτικά τοιχώματα για να μην πέσει- εδώ και 35 αιώνες. Τα κενά πεδία στην ταυτότητα του επιχειρεί να αποκαλύψει μέσα από το άρθρο του «Έλα, ύπνε μου, πάρε το». Το μοναδικό πήλινο μυκηναϊκό ειδώλιο βρέφους σε κλίνη από τη Συλλογή Βλαστού-Σερπιέρη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο» ο επιμελητής αρχαιοτήτων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Κώστας Πασχαλίδης. Τόπος γέννησης του πήλινου ειδωλίου, σύμφωνα με τη μελέτη, ενδεχομένως να είναι το Μαρκόπουλο Αττικής, μια περιοχή «πολυάνθρωπη στους μυκηναϊκούς χρόνους, είχε αγροτoκτηνοτροφικό χαρακτήρα και πιθανότατα άνιση κατανομή του πλούτου». Ποιος ήταν ο ρόλος του; Το πιθανότερο είναι πως ήταν κτέρισμα σε έναν παιδικό τάφο, καθώς τα πήλινα ειδώλια συνόδευαν κατά κύριο λόγο ταφές παιδιών έως εννέα ετών και όχι ενηλίκων. Οι μικρές φθορές που έχει στην επιφάνεια του είναι παλιές, που σημαίνει ότι ίσως και να προκλήθηκαν όσο το ειδώλιο αυτό ήταν παιχνίδι στα χεράκια του παιδιού πριν γίνει κτέρισμα στον τάφο του. «Η μορφή του αντικειμένου, που δεν έχει ακριβές παράλληλο, αποδίδει έναν σπάνιο τύπο της μυκηναϊκής ειδωλοπλαστικής, που ίσως να ήταν κοινός σε ξύλο ή άψητο πηλό, ύλες από τις οποίες ήταν πλασμένα τα περισσότερα παιχνίδια των ανθρώπων πριν από εμάς», γράφει ο αρχαιολόγος, τυλίγοντας τον νοηματικό μίτο των πραγμάτων.
Με την ίδια αυτοπεποίθηση που διακρίνει τον βαθύ γνώστη των πραγμάτων μπορεί τη μία στιγμή να μιλά για τις αθέατες όψεις του ομηρικού κόσμου και την επόμενη να εξηγεί τα νήματα που συνδέουν ένα ερυθρόμορφο όστρακο με ένα έργο του Σάι Τόμπλι. Να εντοπίζει λεπτές αποχρώσεις σε στίχους του Κ.Π. Καβάφη και να περιγράφει μία λεπτομέρεια σε ένα κυκλαδικό ειδώλιο. Να αναζητά το νήμα που συνδέει τον μύθο με την πραγματικότητα και με την ίδια περιέργεια και προσοχή να αφαιρεί το χώμα από ένα ταπεινό αγγείο ή ένα πολύτιμο κτέρισμα. Να δοκιμάζει απρόσμενες προτάσεις στον τρόπο που στήνει εκθέσεις, να τολμά να ανοίγει διαλόγους ανάμεσα σε φαινομενικά ετερόκλιτα θέματα και να αφοσιώνεται με το ίδιο πάθος στα επιστημονικά του άρθρα ως διεθνώς αναγνωρισμένος αρχαιολόγος, στη μετάδοση γνώσεων στους νεότερους είτε στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, είτε στο σκάμμα, ως ακαδημαϊκός δάσκαλος, αλλά και στη διαχείριση αρχαιολογικών χώρων και μουσείων ως δυναμικός μάνατζερ.
Και είναι αυτά τα πολλά επιστημονικά ενδιαφέροντα του πανεπιστημιακού δασκάλου, του ανασκαφέα και δημιουργού του αρχαιολογικού μουσείου της Ελεύθερνας, του επί ένα τέταρτο του αιώνα διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και νυν γενικού διευθυντή του πλέον δημοφιλούς ελληνικού μουσείου, εκείνου της Ακρόπολης, Νίκου Σταμπολίδη, που έδωσαν την ιδέα για τον τίτλο του δίτομου τιμητικού έργου, το οποίο οι συνάδελφοι του θέλησαν να του αφιερώσουν επί τη ευκαιρια της αφυπηρέτησης του από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Και το όνομα αυτού, «Πολύτροπο» (εκδ. Μεσογειακή Αρχαιολογική Εταιρεία), όπως η προσωπικότητα του Νίκου Σταμπολίδη, αλλά και το περιεχόμενο των συνολικά 76 επιστημονικών άρθρων που υπογράφουν οι 89 συμμετέχοντες συγγραφείς καλύπτοντας μεγάλο φάσμα της αρχαιογνωσίας. Το έργο που περιλαμβάνει μελέτες στα ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά επιμελήθηκαν ο καθηγητής ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μανόλης Ι. Στεφανάκης, η δρ Κλασικής Αρχαιολογίας, επιμελήτρια εκθέσεων, Μιμίκα Γιαννοπούλου και η αρχαιολόγος, επιμελήτρια επιστημονικών εκδόσεων, Μαρία Αχιολά.
ΙΝFO
H επίδοση του δίτομου έργου «Πολύτροπος» στον Νίκο Σταμπολίδη θα γίνει στις 9 Δεκεμβρίου στις 18.00 στο Μουσείο Ακρόπολης.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου