Του Γιώργου Σκαφιδά
Η Μέση Ανατολή είναι πιο ήσυχη σήμερα από ό,τι ήταν κατά οποιαδήποτε άλλη περίοδο τις τελευταίες δύο δεκαετίες: Αυτή η φράση – η απολύτως άτοπη με τα σημερινά δεδομένα– ειπώθηκε από τον Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, στις 29 Σεπτεμβρίου του 2023, κατά τη διάρκεια εκδήλωσης του αμερικανικού περιοδικού «the Atlantic», στην Ουάσιγκτον.
Μόλις οκτώ ημέρες μετά, στις 7 Οκτωβρίου, μαχητές της Χαμάς, προερχόμενοι από τη Λωρίδα της Γάζας, αιματοκύλησαν το Ισραήλ, ανοίγοντας έτσι, μέσα από απώλειες ζωών και ομηρίες, έναν νέο κύκλο βίας πάνω στη χαίνουσα πληγή του Παλαιστινιακού, που ως θρυαλλίδα θα πυροδοτούσε εν συνεχεία μια αλληλουχία από αλυσιδωτές αναφλέξεις στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Ήδη από τις 8 Οκτωβρίου, κι ενώ οι Ισραηλινοί είχαν εν τω μεταξύ ξεκινήσει τις αεροπορικές επιδρομές τους κατά της Γάζας, η Χεζμπολάχ του Λιβάνου «μπήκε» στον πόλεμο, βάλλοντας κατά στόχων εντός των ισραηλινών συνόρων, με την πλευρά των Ισραηλινών να ανταποδίδει τα πυρά. Ως τις 19 Οκτωβρίου, οι Υεμενίτες Χούθι θα «εισέβαλλαν» και εκείνοι στο κάδρο της σύγκρουσης, διαταράσσοντας τη ναυσιπλοΐα στην κομβική για το διεθνές εμπόριο Ερυθρά Θάλασσα. Ως τις 27 Οκτωβρίου, τα στρατεύματα των Ισραηλινών θα περνούσαν στο έδαφος της Γάζας, ξεκινώντας πολύνεκρες χερσαίες επιχειρήσεις με διακηρυγμένο στόχο την εξάλειψη της Χαμάς… και, πλέον, τέσσερις μήνες μετά, ο πόλεμος έχει περάσει από τη βόρεια στη νότια Γάζα, ενώ στο φόντο σποραδικά πυρά εξαπλούμενης έντασης ανάβουν φωτιές από τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου ως τις νότιες ακτές της Υεμένης και από τη Συρία ως το δυτικό Πακιστάν.
Η νηνεμία πριν την καταιγίδα
Με την εκ των υστέρων γνώση όσων ακολούθησαν, το καθησυχαστικό εκείνο μήνυμα περί «ηρεμίας» που είχε εκπέμψει ο Τζέικ Σάλιβαν ηχεί πια απελπιστικά άκαιρο. Ωστόσο, ακόμη και οι εκ των υστέρων προφήτες θα πρέπει να παραδεχθούν ότι ο Αμερικανός σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας δεν έλεγε λόγια του αέρα όταν χαιρέτιζε τη «μεσανατολική νηνεμία» τον Σεπτέμβριο του 2023.
Αντιθέτως, η τοποθέτησή του είχε ερείσματα στην πραγματικότητα, όχι λίγα, αλλά πολλά και σημαντικά:
Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου ως τομή
Όλα αυτά ωστόσο… πριν από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου του 2023, διότι το «μετά» είναι πια άλλη υπόθεση, μια «υπόθεση» που δεν περιορίζεται στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη αλλά, αντιθέτως, εξαπλώνεται πέραν των παλαιστινιακών εδαφών, με οδηγό τις (καιροσκοπικές) περιφερειακές βλέψεις άλλων δυνάμεων που έρχονται να εργαλειοποιήσουν την «αφορμή» του Παλαιστινιακού προς ίδιον –και όχι παλαιστινιακό– όφελος.
Ήδη από τις τελευταίες εβδομάδες του Οκτωβρίου, οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν αντάρτες Χούθι της Υεμένης ξεκίνησαν να εξαπολύουν πυρά κατά πλοίων –ως επί το πλείστον εμπορικών, αλλά και, σε κάποιες περιπτώσεις, πολεμικών– στην Ερυθρά Θάλασσα, διαταράσσοντας το απρόσκοπτο της ναυσιπλοΐας σε μια από τις κομβικές θαλάσσιες εμπορικές αρτηρίες της υφηλίου, μια οδό από την οποία περνά περίπου το 15% του παγκοσμίου διά θαλάσσης εμπορίου, το 12% του διά θαλάσσης μεταφερόμενου πετρελαίου και περίπου το 30% των μεταφορών εμπορευμάτων με κοντέινερ.
Η Υεμένη ξανά στο προσκήνιο
Οι Χούθι διαμηνύουν, επισήμως, ότι πραγματοποιούν αυτές τις επιθέσεις ως μέσο πίεσης, προκειμένου να σταματήσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των Ισραηλινών στη Γάζα… και η πολύπαθη Υεμένη επιστρέφει έτσι, μέσω Γάζας, στη διεθνή ειδησεογραφία ως εστία έντασης και αστάθειας. Η πιο φτωχή χώρα της Μέσης Ανατολής είχε, ωστόσο, περάσει διά πυρός και σιδήρου τα τελευταία χρόνια.
Οι άνεμοι ανατροπής της καλούμενης «Αραβικής Άνοιξης» δεν θα μπορούσαν, προφανώς, παρά να επηρεάσουν και την Υεμένη. Ο Αλί Αμπντάλα Σάλεχ ανετράπη από την προεδρία, το 2012, και ο (υποστηριζόμενος από τη Σαουδική Αραβία) Μανσούρ Χάντι, που τον διαδέχθηκε ως μεταβατικός πρόεδρος, βρέθηκε να συγκρούεται με τους (υποστηριζόμενους από το Ιράν) Χούθι, από το 2014 και έπειτα. Αρχής γενομένης από τον Σεπτέμβριο του 2014, οι Χούθι, σιίτες αντάρτες προερχόμενοι από τη βόρεια Υεμένη, «άλωσαν» την πρωτεύουσα Σαναά εκδιώκοντας τον Χάντι, στο πλευρό του οποίου έσπευσαν ωστόσο να πάρουν θέση η σουνιτική Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Αρχής γενομένης από τον Μάρτιο του 2015, ένας –υπό σαουδαραβική ηγεσία– συνασπισμός εννέα ξένων δυνάμεων (Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Σουδάν, Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Κατάρ, Αίγυπτος, Ιορδανία, Μαρόκο) θα επενέβαινε στρατιωτικά ενάντια στους Χούθι, με την υποστήριξη της Δύσης (των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, του Καναδά). Στόχος της επέμβασης: η αποκατάσταση του ανατραπέντος καθεστώτος. Έπειτα από σχεδόν οχτώ χρόνια συγκρούσεων, ωστόσο, τον Απρίλιο του 2022, οι αντιμαχόμενες πλευρές κατέληξαν σε μια συμφωνία εκεχειρίας που έκτοτε παραμένει εν ισχύι παρά τις όποιες σποραδικές αναζωπυρώσεις, ενώ και οι γραμμές των διαφορετικών στρατοπέδων εντός της Υεμένης παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες εδώ και χρόνια, με τους Χούθι να ελέγχουν πια μεγάλο μέρος των περιοχών, στα βόρεια και δυτικά της χώρας.
Με άλλα λόγια, το μέτωπο της Υεμένης, προτού ανοίξει αυτός ο νέος πολύνεκρος κύκλος βίας στη Γάζα, έδειχνε να έχει εισέλθει σε τροχιά ελεγχόμενης εκτόνωσης. Μόλις λίγους μήνες πριν, μάλιστα, τον Απρίλιο του 2023, σαουδαραβική αντιπροσωπεία είχε επισκεφθεί τους Χούθι στη Σαναά, ενώ και η διοίκηση Μπάιντεν έβλεπε θετικά το ειρηνευτικό σχέδιο για την περιοχή που είχε κομίσει ο Βρετανός διπλωμάτης και αξιωματούχος του ΟΗΕ Μάρτιν Γκρίφιθς.
Τι θέλουν πραγματικά οι Χούθι
Ωστόσο, αρχής γενομένης από τον Οκτώβριο του 2023, οι Χούθι θα άρχιζαν να δείχνουν και πάλι τα δόντια τους… μέσω Ερυθράς Θάλασσας. Επισήμως, οι σιίτες αντάρτες υποστηρίζουν ότι στοχοποιούν δυτικών συμφερόντων πλοία, στα ανοιχτά των δυτικών ακτών της Υεμένης, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις πολύνεκρες στρατιωτικές επιχειρήσεις των Ισραηλινών στη Γάζα. Στο ίδιο πλαίσιο, εκείνοι αφήνουν να εννοηθεί ότι, εάν κάποια στιγμή σταματήσουν αυτές οι επιχειρήσεις των Ισραηλινών, τότε θα σταματήσουν και οι δικές τους επιθέσεις στην Ερυθρά. Επί της ουσίας, όμως, όταν επιτίθενται σε δυτικά εμπορικά πλοία στην Ερυθρά, οι Χούθι έχουν μάλλον άλλες βλέψεις, σε μεγάλο βαθμό άσχετες με το Παλαιστινιακό.
Η εκτίμηση που υπάρχει μεταξύ των αναλυτών είναι ότι οι Υεμενίτες αντάρτες πιέζουν και προκαλούν με σκοπό να εξασφαλίσουν οφέλη σε άλλα μέτωπα: οφέλη όπως θα ήταν, για παράδειγμα, η αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα της δικής τους de facto κυριαρχίας εντός της Υεμένης, η μεγαλύτερη «νομιμοποίησή» τους εντός και εκτός των συνόρων, η ενίσχυση της διαπραγματευτικής τους ισχύος έναντι του Ιράν (το οποίο τους στηρίζει χωρίς όμως να τους ελέγχει πλήρως, όπως άλλους proxies), η ενδυνάμωση της θέσης τους μέσα στον καλούμενο «άξονα της αντίστασης» (τον αποτελούμενο από τη Χεζμπολάχ, τους Ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης, τη Χαμάς, τους Χούθι και τις σιιτικές ομάδες ενόπλων σε Συρία και Ιράκ), και η «γιγάντωση» της επιρροής τους στα μάτια των απανταχού μουσουλμάνων, ενώ ενδεικτική/δηλωτική των διεθνών τους βλέψεων είναι και η δράση του δικού τους τηλεοπτικού δικτύου Al-Masirah το οποίο εκπέμπει όχι μόνο στα αραβικά, αλλά και στα αγγλικά, με έδρα τη Βηρυτό.
Σύνθημα των Χούθι είναι το: «Ο Θεός είναι μεγάλος – Θάνατος στην Αμερική – Θάνατος στο Ισραήλ – Κατάρα στους Εβραίους – Νίκη στο Ισλάμ», και ως εκ τούτου, όταν εκείνοι τρίζουν τα δόντια σε Ισραήλ και ΗΠΑ, με φόντο τη μουσουλμανική Γάζα, παρουσιάζονται να υπηρετούν με συνέπεια ακριβώς αυτήν την αποστολή την οποία έχουν θέσει ήδη από τη δεκαετία του 1990, οπότε άρχισαν να αναπτύσσουν δράση ως διακριτή οργάνωση, με την ονομασία «Ansar Allah», στα εδάφη της βόρειας Υεμένης.
Πέρα, ωστόσο, από τις όποιες «επικοινωνιακές» τους διακηρύξεις, οι Χούθι «φημίζονται» παράλληλα και για τον «οπορτουνισμό» τους. Μόλις λίγους μήνες πριν από την τρέχουσα κρίση, καλούνταν να διαχειριστούν σοβαρά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα και αξιοσημείωτες λαϊκές αντιδράσεις στις περιοχές που ελέγχουν εντός της Υεμένης. Μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο, στη Σαναά γίνονταν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για την κακοδιοίκηση, τη διαφθορά και τους ισχνούς μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, που δεν αρκούν για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, με τους Χούθι να υπόσχονται μάλιστα, από την πλευρά τους, μεταρρυθμίσεις. Λίγους μήνες μετά, οι ίδιοι πολίτες που τότε διαμαρτύρονταν –ή τουλάχιστον πολλοί από εκείνους– στηρίζουν πια τους «ήρωες» Χούθι που «τολμούν να υψώνουν ανάστημα» στο Ισραήλ, «υπερασπιζόμενοι» τον παλαιστινιακό λαό.
Όταν οι Χούθι είχαν δίπλα τους το Ισραήλ
«Αυτό το κίνημα είναι επικίνδυνο γιατί είναι οπορτουνιστικό: οι Χούθι είχαν βασιστεί στο Ισραήλ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Σαουδική Αραβία και στην Ιορδανία στο παρελθόν, και τώρα στρέφονται στο Ιράν», έγραφε ο Asher Orkaby, συγγραφέας του βιβλίου Beyond the Arab Cold War: The International History of the Yemen Civil War, 1962-68, στο περιοδικό Foreign Affairs, τον Μάρτιο του 2015, ανασύροντας από το χρονοντούλαπο της ιστορίας μια παλαιά υπόθεση. Τη δεκαετία του 1960, οι Χούθι πολεμούσαν με την πλευρά του ιμάμη αλ-Μπαντρ, ενάντια στις υποστηριζόμενες από την Αίγυπτο δυνάμεις του αλ-Σαλάλ. Η Αίγυπτος ήταν, ωστόσο, την περίοδο εκείνη, ο κύριος εχθρός του Ισραήλ στην περιοχή και γι’ αυτόν τον λόγο οι Ισραηλινοί είχαν σπεύσει να στηρίξουν τους Χούθι παρέχοντάς τους πυρομαχικά την περίοδο μεταξύ 1964 και 1966…
Αλλά και οι σχέσεις των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης με τους Χούθι δεν είναι τόσο ευθυγραμμισμένες ή ανέφελες όσο συχνά παρουσιάζεται. Ακόμη και από θρησκευτική σκοπιά, εντός του σιιτικού ισλάμ δηλαδή, οι Ζαϊντίτες ή Πενταδικοί Υεμενίτες Χούθι διαφέρουν από τους Δωδεκαδικούς Ιρανούς. «Οι Χούθι έχουν δείξει πολλές φορές ότι το Ιράν δεν μπορεί να τους ελέγξει. Για παράδειγμα, η απάντηση των Χούθι στη συμφωνία μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν ήταν: «αυτή είναι μια συμφωνία μεταξύ Ριάντ και Τεχεράνης, όχι μια συμφωνία με τη Σαναά», έγραφε ο Ahmed Nagi του International Crisis Group, στο περιοδικό Foreign Affairs, τον Ιούλιο του 2023.
Τι θέλει πραγματικά το Ιράν
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι το Ιράν δεν τους έχει στηρίξει. Κάθε άλλο. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του πρακτορείου Reuters, Ιρανοί και Λιβανέζοι, αξιωματικοί των Φρουρών της Επανάστασης και της Χεζμπολάχ αντίστοιχα «επιβλέπουν», «διευθύνουν» και «κατευθύνουν» τις επιθέσεις των Χούθι κατά πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Τεχεράνη ειδικότερα, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, έχει παράσχει στους Υεμενίτες αντάρτες μη-επανδρωμένα αεροσκάφη, πληθώρα διαφορετικού τύπου πυραύλων και δεδομένα/πληροφορίες χωρίς τα οποία δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν πολλές από τις επιθέσεις των περασμένων μηνών.
Σύμφωνα με όσα έγραφε πρόσφατα στο περιοδικό Foreign Affairs, η ερευνήτρια της RAND Corporation Alexandra Stark, η δύναμη Quds του Ιράν βοήθησε τους Χούθι να αποκτήσουν αποθέματα εξελιγμένων όπλων (drones, πυραύλων κ.ά.), ενώ οι Χούθι φέρονται παράλληλα να έχουν αποκτήσει, μέσω Ιράν, και την τεχνογνωσία που απαιτείται ώστε να συναρμολογούν τα δικά τους όπλα χρησιμοποιώντας εξαρτήματα από το εξωτερικό.
Μέσω των Χούθι, το Ιράν ενισχύει το δικό του αποτύπωμα σκληρής ισχύος στη διεθνή σκηνή. Για την Τεχεράνη, οι Υεμενίτες αντάρτες αποτελούν πια βασικό πυλώνα του καλούμενου «άξονα της αντίστασης» και, ως εκ τούτου, δύνανται να λειτουργούν ως μοχλός πίεσης έναντι της Δύσης και των συμμάχων της.
Αναλυτές εκτιμούν ότι αυτό που θα ήθελε επί της ουσίας να επιτύχει το Ιράν στην παρούσα φάση είναι να καταφέρει να εκδιώξει τα αμερικανικά στρατεύματα από τη Μέση Ανατολή, ξεκινώντας από τους Αμερικανούς που βρίσκονται στο Ιράκ. «Το Ιράν προσπαθεί να δημιουργήσει έναν κύκλο βίας που θα οδηγήσει στην έξωση των δυνάμεων των ΗΠΑ από την περιοχή, ξεκινώντας από το Ιράκ», δηλώνει ο Behnam Ben Taleblu του αμερικανικού ερευνητικού ινστιτούτου Foundation for Defense of Democracies (FDD), μιλώντας στο αμερικανικό Politico. «Οι τρεις στόχοι της Τεχεράνης είναι: η διατήρηση του καθεστώτος, η καταστροφή του Ισραήλ και ο τερματισμός της παρουσίας των ΗΠΑ στην περιοχή», σημειώνει, από την πλευρά του, ο Αμερικανός απόστρατος στρατηγός Φρανκ ΜακΚένζι.
Σε επίσημο επίπεδο, η Τεχεράνη επιμένει, πάντως, να διαψεύδει κάθε δική της εμπλοκή στις επιθέσεις των Χούθι. Από εκεί και πέρα ωστόσο, ένα –κομβικό για την πορεία των εξελίξεων– ερώτημα, το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί, είναι αυτό που έχει να κάνει με τη στάση των ιδίων των Αμερικανών. Πώς βλέπει η Ουάσιγκτον την πρόκληση της Υεμένης;
Λεπτές ισορροπίες για ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία
Έπρεπε να περάσουν δύο μήνες επιθέσεων από την πλευρά των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα, μέχρι οι Αμερικανοί να πλήξουν στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Χούθι εντός της Υεμένης. Οι επιθέσεις των Υεμενιτών ανταρτών ξεκίνησαν στα τέλη Οκτωβρίου, αλλά τα πρώτα πλήγματα (Αμερικανών και Βρετανών), κατά στρατιωτικών στόχων στο έδαφος της Υεμένης, πραγματοποιήθηκαν στις 12 Ιανουαρίου. Είναι προφανές ότι οι Αμερικανοί δεν θέλουν να ανοίξουν ένα νέο πολεμικό μέτωπο στην Υεμένη. Η Σαμπρίνα Σινγκ, εκπρόσωπος του αμερικανικού Πενταγώνου, το δήλωσε ξεκάθαρα στις 18 Ιανουαρίου: «Δεν θεωρούμε ότι είμαστε σε πόλεμο. Δεν θέλουμε να δούμε έναν περιφερειακό πόλεμο. Ό,τι κάνουμε μαζί με τους εταίρους μας, το κάνουμε στο πλαίσιο της αυτοάμυνας». Οι Χούθι δεν θεωρούνται άλλωστε «τρομοκράτες», σύμφωνα με τις ΗΠΑ, ή τουλάχιστον δεν θεωρούνταν μέχρι πρότινος. Ο νυν υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, τους έβγαλε τον Φεβρουάριο του 2021 από τη σχετική λίστα (στην οποία τους είχε εντάξει η διοίκηση Τραμπ), προκειμένου να καταστεί έτσι ευκολότερη η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στην Υεμένη.
Αλλά και από την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας, παρά την τρέχουσα κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα, οι ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Χούθι συνεχίζονται «απτόητες», ενώ παράλληλα παραμένουν ανοιχτοί και οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των ΥΠΕΞ Ριάντ – Τεχεράνης.
«Μετά από χρόνια πολέμου με τους Χούθι, το Ριάντ επιδιώκει τώρα να θωρακίσει την ασφάλειά του πάνω από όλα […] Θέλει να απεμπλακεί από τον πόλεμο στην Υεμένη και να προφυλαχθεί από διασυνοριακές επιθέσεις, όπως ήταν εκείνες του 2019, κατά των εγκαταστάσεων της Saudi Aramco […] Το τελευταίο πράγμα που θέλει στην παρούσα φάση ο πρίγκιπας διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, είναι μια κλιμάκωση που θα διαταράσσει την πορεία πραγμάτωσης του προγράμματος Vision 2030, στη βάση του οποίου βρίσκεται ως στόχος η διαφοροποίηση της σαουδαραβικής οικονομίας […] Οι γραμμές επικοινωνίας μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Χούθι παραμένουν ανοιχτές καθώς το Ριάντ αποφεύγει να πάρει θέση ανοιχτά στο πλευρό της Ουάσινγκτον και επιλέγει να μείνει έξω από αυτήν τη σύγκρουση», γράφει η Veena Ali-Khan στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy. Οι Σαουδάραβες έχουν λόγους να πιστεύουν ότι η Δύση τούς «άδειασε» από ένα σημείο και έπειτα στο μέτωπο της Υεμένης, αλλά και ότι τους άφησε εκτεθειμένους όταν εκείνοι δέχθηκαν επιθέσεις, το 2019, στο Αμπκάικ και στο Χουράις. Υπό το πρίσμα αυτής της σαουδαραβικής «απογοήτευσης», θα μπορούσαν όμως να ερμηνευτούν και οι κινήσεις «διαφοροποίησης» από τη Δύση που έκανε, εν τω μεταξύ, η σαουδαραβική εξωτερική πολιτική, στα χρόνια που μεσολάβησαν : οι επαφές με τους Χούθι και η –μέσω Κίνας– αποκατάσταση των διπλωματικών δεσμών με το Ιράν.
Αλλά και οι Χούθι, από την πλευρά τους, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν έχουν επιχειρήσει τους τελευταίους μήνες, παρά την κλιμακούμενη ένταση στην ευρύτερη περιοχή της Ερυθράς, να πλήξουν πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας ή των ΗΑΕ, όπως είχαν κάνει τα έτη 2019 και 2022 αντίστοιχα…
από το Άρδην τ. 128 που κυκλοφορεί
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου