Τον Απρίλιο του 1823, αφού είχε πλέον ολοκληρώσει τη θητεία του υπό τη ρωσική διοίκηση[1], ο Καποδίστριας, απογοητευμένος από αυτήν και ενθουσιώδης υποστηρικτής της ελληνικής Επανάστασης (ἔξω τούτου, πρέπει νὰ νικήσωμεν ἢ ν’ ἀποθάνωμεν), σε νέα επιστολή του προς τον Ιγνάτιο, μας αποκαλύπτει μια σχετικά άγνωστη πτυχή της δραστηριότητας και της ιδεολογίας του[2]: «…Ἤδη ἀπὸ τοῦ παρελθόντος ἔτους ἡ ἰδέα πονήματος τινὸς περὶ τῆς ἐνεστώσης καταστάσεως τῆς Ἑλλάδος εἶναι τὸ ἀντικείμενον τῶν τερπνοτέρων ἀσχολήσεών μου καὶ τῶν εὐχῶν μου». Για να ετοιμάσει το σύγγραμμά του, «ἐξηκολούθησ(ε) ὑπὸ τὴν σοφὴν διεύθυνσιν τοῦ φίλου (των) Μουστοξύδου ν’ ἀναγινώσκ(ῃ) τὰ παλαιὰ καὶ νέα συγγράμματα, ὅσα πραγματεύονται περὶ τῆς Ἑλλάδος». Όμως, την ίδια εποχή, έφτασε στη
Γενεύη ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός, ο οποίος του «ἐκοινοποίησε τὸ σύγγραμμα, τὸ ὁποῖον ἐτελείωσε, μὲ τὸν ἀξιότιμον σκοπόν του νὰ καταδείξῃ τὰς αἰτίας, αἴτινες ἐπέφερον τὴν ἐνεστώσαν κατάστασιν τῶν πραγμάτων τῆς πατρίδος μας». Δηλαδή, ο Ρίζος είχε ήδη προβεί στη συγγραφή ενός ανάλογου βιβλίου με εκείνο που έγραφε ο Καποδίστριας και συμφώνησε να «συγχωνευθῇ τὸ σύγγραμμά του μὲ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο ἔχω ἀνὰ χείρας», «ὑπὸ τὸν ὄρον του νὰ ἐπιδοκιμάσῃ ἡ Ὑμετέρα Πανιερότης τὸ σχέδιον καὶ νὰ συγκατανεύσῃ νὰ συνεισφέρῃ εἰς τὴν ἐκτέλεσίν του». Εν συνεχεία, ο Καποδίστριας –και ο Μουστοξύδης, διά των χειρών του οποίου γράφτηκε η επιστολή προς τον Ιγνάτιο– αναφέρεται στο περιεχόμενο και τις κατευθύνσεις του ήδη γραφέντος, εν μέρει τουλάχιστον, πονήματός του, που μας επιτρέπει να ολοκληρώσουμε τη σκιαγράφηση της ιδεολογικής του ταυτότητας.Σκοπεύει τωόντι να καταδείξει πως «ἡ ἐνεστώσα κατάστασις τῆς Ἑλλάδος εἶναι συνέπεια ἀναγκαία ὅλων τῶν καταστάσεων, δι’ ὧν ἐξῆλθεν ἡ Ἑλλὰς ἀπὸ τῆς πτώσεως τῆς Αὐτοκρατορίας μέχρι τῶν ἡμερῶν μας». Ο Καποδίστριας δεν εξετάζει τη νεώτερη ελληνική ιστορία με αφετηρία την Άλωση του 1453, αλλά το 1300, όταν δηλαδή οι Οσμανλήδες έχουν καταλάβει τη Μικρά Ασία, ενώ ο ελληνισμός συνέχιζε να μάχεται εναντίον των Φράγκων.
«Προς επίτευξιν τούτου το πόνημα θέλει διαιρεθή εις τρία βιβλία. Το πρώτον θέλει δείξει την κατάστασιν του ελληνικού έθνους επί της εποχής της προόδου του οθωμανικού κράτους εν Ευρώπη και εν Ασία, ήγουν από του 1300 μέχρι του 1574. Το δεύτερον θέλει δείξει ωσαύτως την κατάστασιν του ελληνικού έθνους επί της εποχής της παρακμής του οθωμανικού κράτους, ήγουν από του 1574 μέχρι του 1823…»
Οι Έλληνες συγκροτούσαν ένα έθνος πριν και μετά την οθωμανική κατάκτηση: «Ουδέποτε έπαυσαν να αποτελώσιν εν έθνος· διότι α) διέσωσαν καθαράν την κοινήν καταγωγήν των· β) εσυλλογίσθησαν και ωμίλησαν εις την γλώσσαν των πατέρων αυτών· γ) και υπήκουσαν εις μίαν μόνην και αμετάβλητον εξουσίαν, εις την εξουσίαν της Εκκλησίας των. Ούτοι δε οι τρεις όροι είναι οι μόνοι, οίτινες εκ μιας συνενώσεως ανθρώπων αποτελούσιν ό,τι καλείται εν έθνος». […]
Όπως ορθά επισημαίνει η Κωνσταντίνα Ζάνου, η αντίληψη του Καποδίστρια, του Μουστοξύδη και του Νερουλού, διαφέρει ουσιωδώς από εκείνη του Κοραή[3]. Για τον τελευταίο, ο ελληνισμός είναι οιονεί νεκρός μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, εκτός από ελάχιστες εκλάμψεις και εξαιρέσεις, και «αναγεννάται», με την κυριολεκτική έννοια του όρου, μετά την έκδοση, το 1766, της πρώτης πειραματικής Φυσικής (!), τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή και προφανώς τη Γαλλική Επανάσταση που ακολούθησε. Αντίθετα, για τον Καποδίστρια και τους ομοϊδεάτες του, το ελληνικό έθνος δεν παύει να υπάρχει, ακόμα και κατά τους πιο σκοτεινούς χρόνους της τουρκοκρατίας, όταν δε η Οθωμανική Αυτοκρατορία παύει να επεκτείνεται, μετά το 1574, αρχίζει η ανάκαμψή του που θα οδηγήσει στην Επανάσταση. Η «Αναγέννηση» του ελληνισμού για τον Καποδίστρια και τον Νερουλό αποτελεί απλώς την περίοδο της ανθοφορίας ενός πάντα εύχυμου κορμού. Είναι ένας από τους πρώτους, μετά τον Δημητράκη Καταρτζή, που διατυπώνει θεωρητικά την ιστοριογραφική αντίληψη της συνέχειας του ελληνικού έθνους.
Αυτή η αντίληψη, που περιλαμβάνεται διαγραμματικά στην επιστολή-σχέδιο του Καποδίστρια προς τον Ιγνάτιο, διαπνέει και το βιβλίο του Νερουλού, που εξεδόθη στα γαλλικά το 1828[4]. Αποτελεί άραγε ένα κοινό πόνημά τους, όπως το προαναγγέλλει ο έκπτωτος τότε υπουργός («Ο Κύριος Ρίζος θέλει το δημοσιεύσει εις το όνομά του. Είναι ο απαραίτητος όρος της μετά απεριορίστου ευχαριστήσεως προσφερομένης συμπράξεώς μου»), ή μήπως αυτή η σύμπραξη δεν ολοκληρώθηκε; Δυστυχώς, ένα τόσο σημαντικό ζήτημα που θα φώτιζε ικανοποιητικότερα την πνευματική φυσιογνωμία του και θα εξηγούσε ίσως αρκετές από τις κινήσεις του μελλοντικού Κυβερνήτη δεν έχει διερευνηθεί όσο θα έπρεπε. Πάντως, αξίζει να σημειώσουμε πως κατ’ εξοχήν στον πνευματικό χώρο των Ιονίων νήσων θα αναπτυχθεί, ίσως συστηματικότερα από οπουδήποτε αλλού, η θεωρία της συνέχειας του ελληνισμού, από τον Καποδίστρια και τον Μουστοξύδη μέχρι τους Ζαμπέλιους, τον Βαλαωρίτη και τους Επτανήσιους ριζοσπάστες. Καθόλου τυχαία, ο Μουστοξύδης –ίσως ο στενότερος φίλος και συνεργάτης του Καποδίστρια– υπήρξε ο άνθρωπος που συνέδραμε ουσιωδώς τον Φωριέλ στην έκδοση των δημοτικών τραγουδιών, ενώ εξέδωσε και το περιοδικό Ελληνομνήμων, στην Κέρκυρα (1843-1853), το πρώτο που ασχολείται συστηματικά με το ύστερο Βυζάντιο και την πρώιμη τουρκοκρατία.
Διαβάζουμε την επιστολή του Καποδίστρια στον Ιγνάτιο, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αιών (30 Σεπτεμβρίου 1850) σε ελληνική μετάφραση, διότι το πρωτότυπο ήταν στα γαλλικά.
Γ.Κ.
Η Επιστολή του Ιωάννη Καποδίστρια
Γενεύη 12/24 Απριλίου 1823
Ήδη από του παρελθόντος έτους η ιδέα πονήματός τινος περί της ενεστώσης καταστάσεως της Ελλάδος είναι το αντικείμενον των τερπνοτέρων ασχολήσεών μου και των ευχών μου. Μόλις δε φθάσας εις Γενεύην έλαβον το θάρρος να σας γράψω περί τούτου· η απάντησις όμως, δι’ ης η Υμετέρα Πανιερότης ευηρεστήθη να με τιμήση, μ’ έδωκεν αφορμήν να καταπεισθώ, ότι είχον εξηγηθή κακώς περί της φύσεως και του σκοπού του πονήματος. Περιμένων ευκαιρίαν, ίνα και πάλιν σας γράψω, εξηκολούθησα υπό την σοφήν διεύθυνσιν του φίλου μας Μουστοξύδου ν’ αναγινώσκω τα παλαιά και νέα συγγράμματα, όσα πραγματεύονται περί της Ελλάδος. Εν τούτοις αφίχθη εις Γενεύην ο Κύριος Ρίζος, και με εκοινοποίησε το σύγγραμμα, το οποίον κατ’ αυτάς ετελείωσε, με τον αξιότιμον σκοπόν του να καταδείξη τας αιτίας, αίτινες επέφερον την ενεστώσαν κατάστασιν των πραγμάτων της πατρίδος μας. Το σύγγραμμα του Κυρίου Ρίζου έστησε τρόπον τινά τον στοχασμόν μου επί του πονήματος, το οποίον προεθέμην να συντάξω, και διά το οποίον ολονέν συνάγω την αναγκαίαν ύλην.
Ο Κύριος Ρίζος, προς ον εκοινοποίησα τας παρατηρήσεις μου περί του συγγράμματός του και περί του κατ’ εμήν γνώμην προτιμητέου σχεδίου, συνεφώνησε μετ’ εμού περί της ωφελείας τού να συγχωνευθή το σύγγραμμά του με εκείνο, το οποίο έχω ανά χείρας. Είμαι πρόθυμος να δεχθώ εγώ αυτός το έργον τούτο, αλλ’ υπό τον όρον του να επιδοκιμάση η Υμετέρα Πανιερότης το σχέδιον και να συγκατανεύση να συνεισφέρη εις την εκτέλεσίν του.
Επί τούτω λοιπόν ιχνογραφώ ενταύθα βραχυλόγως:
α΄ Την επικρατούσαν ιδέαν του πονήματος.
β΄ Το σχέδιον, δι’ ου αύτη δύναται ν’ αναπτυχθή σαφώς και ωφελίμως.
γ΄ Τα εις εμέ ελλείποντα μέσα, διά να φθάσωμεν, εις ον προτιθέμεθα σκοπόν.
α΄ Ιδέα του πονήματος
Πρόκειται ν’ αποδειχθή, ότι η ενεστώσα κατάστασις της Ελλάδος είναι συνέπεια αναγκαία όλων των καταστάσεων, δι’ ων εξήλθεν η Ελλάς από της πτώσεως της Αυτοκρατορίας μέχρι των ημερών μας. Πρόκειται δεύτερον να καταδείξωμεν αφ’ ενός μεν εις τας Ευρωπαϊκάς Κυβερνήσεις, αφ’ ετέρου δε εις τους συμπατριώτας μας, την αλήθειαν ταύτην καθ’ όλας αυτής τας σχέσεις.
β΄ Σχέδιον του πονήματος
Προς επίτευξιν τούτου το πόνημα θέλει διαιρεθή εις τρία βιβλία. Το πρώτον θέλει δείξει την κατάστασιν του Ελληνικού έθνους επί της εποχής της προόδου του Οθωμανικού κράτους εν Ευρώπη και εν Ασία, ήγουν από του 1300 μέχρι του 1574.Το δεύτερον θέλει δείξει ωσαύτως την κατάστασιν του Ελληνικού έθνους επί της εποχής της παρακμής του Οθωμανικού κράτους, ήγουν από του 1574 μέχρι του 1823.Το τρίτον θέλει περιέχει γενικάς σκέψεις επί των δύο προηγουμένων βιβλίων, και θέλει παραστήσει σύντομόν τινα έποψιν των περιστάσεων και των συμβάντων, τα οποία παρήγαγον την ενεστώσαν της Ελλάδος κατάστασιν.
γ΄ Μέσα, τα οποία εις εμέ ελλείπουσι
Δεν με λανθάνουσιν αι μεγάλαι δυσκολίαι, αίτινες αντίκεινται εις την τελειό- τητα έργου τοιούτου. Η ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, μάλιστα δε η των τελευταίων αυτής χρόνων, καλύπτεται υπό το σκότος· η ιστορία δε του Οθωμανικού κράτους είναι ουχ ήττον σκοτεινή. Καταβάλλων όμως προθυμίαν και υπομονήν δύναταί τις να συνάξη ικανά γεγονότα, ώστε να δώση σαφείς και ακριβείς ειδήσεις περί της ενεστώσης καταστάσεως και της φύσεως τόσον του Οθωμανικού κράτους, όσον και του Ελληνικού έθνους.
Θέλει δυνηθή τις ελπίζω να πεισθή ευκόλως:
α΄ Ότι οι Έλληνες ουδέποτε έπαυσαν ν’ αποτελώσι κυρίως έθνος.
β΄ Ότι ως εκ τούτου ηδυνήθησαν να μεθέξωσι των ευεργετημάτων του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
γ΄ Ότι ένεκα τούτων των ευεργετημάτων υπερέβησαν τα όρια της ανηλικιότητός των, και ότι, αφού το Ελληνικόν έθνος εξήλθε της ανηλικιότητός του, ευκολώτερον εις τινα να το εξολοθρεύση παρά να το υποτάξη πάλιν υπό την δουλείαν των Μουσουλμάνων.
Ως προς το Οθωμανικόν κράτος ουδέν ευκολώτερον, όσον το ν’ αποδείξωμεν:
α΄ Ότι δεν είναι πλέον ό,τι ήτο.
β΄ Ότι είναι εις αυτό αδύνατον να επανέλθη εις την πηγήν της δυνάμεώς του και να διατηρηθή επωφελώς εν μέσω των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.
Διατρέχων με τον σκοπόν τούτον το σύγγραμμα του Κυρίου Ρίζου, εσημείωσα εις το περιθώριον τας τυχόν ελλειπούσας ειδήσεις.
Προσθέτω τα ζητήματα, όσα ενδιαφέρει να λύση τις, και τα οποία τα βιβλία και αι παραδόσεις δεν λύουσιν ικανώς.
ΠΡΩΤΟΝ ΖΗΤΗΜΑ
Παρακμή Οθωμανικού κράτους
Λέγεται, ότι η Τουρκική κυβέρνησις ευρίσκεται εις την παρακμήν της, διότι τα περικυκλούντα αυτήν Ευρωπαϊκά κράτη επροώδευσαν, εν ω οι Μουσουλμάνοι έμειναν στάσιμοι. Κατ’ εμέ αυτή είναι μία των αιτιών, αλλ’ όχι η μόνη. Πρέπει να έχη εν εαυτή ουσιώδη τινά και εσωτερικήν αιτίαν παρακμής. Την αιτίαν δε ταύτην ενδιαφέρει τα μέγιστα να προσδιορίση τις καλώς.
Δεν ηδύνατο άρα να την εύρη παραβάλλων τον χαρακτήρα της Μουσουλμανικής δυνάμεως από των χρόνων Μωάμεθ του Β΄ μέχρι Σελίμ του Β΄ προς τον χαρακτήρα της αυτής δυνάμεως από Σελίμ του Β΄ μέχρι του Μαχμούτ; Θεωρών τας προς την Ασίαν σχέσεις της αυλής της Κωνσταντινουπόλεως, σχέσεις, αίτινες είναι αι ολιγώτερον εν Ευρώπη γνωσταί, ενδέχεται ίσως ν’ ανακαλύψη τις την ουσιώδη και εσωτερικήν αιτίαν της παρακμής του Οθωμανικού κράτους.
Όμως η περί τούτου γνώμη μου στηρίζεται μόνον εις εικασίας και συμπε- ρασμούς. Δεν ηδύνατό τις να την στηρίξη επί γεγονότων;
Το περί ου ο λόγος ζήτημα δεν είναι ματαιόσχολον. Δι’ ημάς είναι ζήτημα καίριον. Ιδού διατί:
Αν η παρακμή της Οθωμανικής κυβερνήσεως ήναι μόνον σχετική (έμελλε δε να ήναι τοιαύτη, αν προέκυπτε μόνον εκ της εις τον πολιτισμόν προόδου των Ευρωπαϊκών επικρατειών), ήθελεν εξαρτάσθαι εκ των ειρημένων επικρατειών το να υπάρχη και να ευημερή η Τουρκική κυβέρνησις· και, δια να επιτύχωσι τον σκοπόν τούτον, αρκούσε μόνον να μη μεταχειρίζωνται αύται, ή να μη επιτρέπωσιν εις άλλον να μεταχειρίζεται κατά των Τούρκων, την Ευρωπαϊκήν υπεροχήν.
Τοιαύτην πραγματικώς έχει βάσιν η πολιτική των Μυστικοσυμβουλίων της Ευρώπης. Αύτη δε η βάσις είναι αληθής, ή ψευδής; Είναι αληθής, αν η παρακμή του Οθωμανικού κράτους ήναι απλώς σχετική. Είναι ψευδής, αν η παρακμή ήναι απόλυτος.
Είναι δε αύτη απόλυτος, αν η πρωτίστη αιτία ήναι εσωτερική, δηλαδή αν προκύπτη εκ της διαφθοράς των αρχών, επί των οποίων εστηρίζετο η δύναμις των Τούρκων. Επί ταύτη τη υποθέσει η πτώσις του Οθωμανικού κράτους είναι φυσική και αναγκαία, όσον και αν ήναι προς αυτήν αβλαβής η υπεροχή των Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
Αφ’ ετέρου η υπεροχή αύτη δεν δύναται να ήναι εις αυτήν απευθείας ωφέλιμος, επειδή οι Τούρκοι ήθελον παύσει του να ήναι Τούρκοι, αφ’ ης στιγμής βουληθώσι να εγκεντρίσωσιν εις την κυβέρνησίν των τας ωφελείας του πολιτισμού.
Αγνοώ μέχρι τούδε, ποίαν ανάπτυξιν δύναται να λάβη εις το πόνημα η ιδέα αύτη· αλλ’ ηξεύρω αφ’ ετέρου, ότι, δια να την μεταδώση τις εις άλλους, πρέπει προ πάντων να ήναι περί αυτής καλώς πεπεισμένος· εγώ δε δεν είμαι, διότι αι γνώσεις μου είναι πολύ ατελείς.
Η Υμετέρα Πανιερότης δύναται να με συνδράμη, δηλούσα προς εμέ εις ολίγας λέξεις, τι ήτο και τι είναι η Ασία ως προς την Οθωμανικήν δύναμιν, συγκεντρωμένην εν Κωνσταντινουπόλει.
ΔΕΥΤΕΡΟΝ ΖΗΤΗΜΑ
Περί της Ελληνικής Εκκλησίας
Παριστάνων εις το πρώτον βιβλίον την κατάστασιν των Ελλήνων επί της περιόδου της Μουσουλμανικής δυνάμεως, θέλω αποδείξει, ότι ουδέποτε έπαυσαν να αποτελώσιν έν έθνος· διότι α) διέσωσαν καθαράν την κοινήν καταγωγήν των· β) εσυλλογίσθησαν και ωμίλησαν εις την γλώσσαν των πατέρων αυτών· γ) και υπήκουσαν εις μίαν μόνην και αμετάβλητον εξουσίαν, εις την εξουσίαν της Εκκλησίας των. Ούτοι δε οι τρεις όροι είναι οι μόνοι, οίτινες εκ μιας συνενώσεως ανθρώπων αποτελούσιν ό,τι καλείται έν έθνος.
Δια να φανερώσω με ακρίβειαν και αλήθειαν την φύσιν και την επιρροήν της Εκκλησιαστικής εξουσίας εις τας κοσμικάς αυτής σχέσεις, επεθύμουν πληροφορίας τινάς μη ευρισκομένας εις τα βιβλία, τας οποίας μόνη η παράδοσις δύναται να παράσχη. Απόκειται εις την Υμετέραν Πανιερότητα να με τας δώση.
ΤΡΙΤΟΝ ΖΗΤΗΜΑ
Στατιστική της Ελλάδος
Ο Κύριος Ρίζος θέλει σας παρουσιάσει ένα στατιστικόν πίνακα της Ελλάδος. Συνετάχθη εν Πετρουπόλει υπό την διεύθυνσίν μου. Είναι ακριβής; Δυναταί τις να τον παρουσιάση ως πίνακα του ως έγγιστα πληθυσμού και των δυνάμεων της Ελλάδος; Η Υμετέρα Πανιερότης ας κρίνη και ας διορθώση. Επιθυμούμεν επί πλέον γενικάς τινας και μερικάς πληροφορίας.
Γενικαί
Κατάστασις των ιδιοκτησιών: Οι Έλληνες είχον πραγματικώς ή δικαιωματικώς έγγεια κτήματα εις την γην της γεννήσεώς των;
Τάξεις της κοινωνίας: Υπάρχει ευγένεια; Ή αι εν τη κοινωνία υπεροχαί στηρίζονται επί επωνυμιών ευγενείας; Δεν το νομίζω· αλλ’ είναι καλόν να το εξεύρωμεν.
Μερικαί
Όλαι αι μερικαί ειδήσεις, αι δυνάμεναι να διαφωτίσωσιν είτε την ιστορίαν (κατά τας δύο εποχάς, τας οποίας περιλαμβάνομεν) είτε την παρούσαν κατάστασιν:
Της Στερεάς Ελλάδος. Της Πελοποννήσου. Των Νήσων.
Όλαι αι αφορώσαι λεπτομέρειαι τον διοργανισμόν των Καπιτανάτων εις την Ήπειρον, Μακεδονίαν, Θεσσαλίαν, Ακαρνανίαν, Αιτωλίαν, Φωκίδα κτλ.
Περί της αρχής των Καπετανάτων τούτων.
Περί της επιρροής αυτών είτε υπερετησάντων την Τουρκικήν κυβέρνησιν κατά των Πασάδων, είτε τους τελευταίους τούτους κατά της Πόρτας.
Όλαι προς τούτοις αι ειδήσεις, τας οποίας δύναταί τις να συνάξη περί των νήσων, θεωρουμένων αυτών και εις τας ειρημένας ιστορικάς εποχάς και εις την παρούσαν αυτών κατάστασιν.
Πριν σας παρακαλέσω, Πανιερώτατε, να διατάξητε να γραφώσιν αι ιδέες σας επί των κεφαλαίων, τα οποία σας εσημείωσα, σας ερωτώ: Πιστεύετε, ότι τοιούτον πόνημα δύναται να φέρη ωφέλειάν τινα εις τον αγώνα μας; Το κατ’ εμέ, τείνω να το πιστεύσω.
Το κακόν, το οποίον η ξένη πολιτική μας έκαμεν εκουσίως, και το καλόν, το οποίον μας έκαμεν ακουσίως, δεν είναι ειμή το καθαρόν και απλούν εξαγόμενον της βαθείας αγνοίας, εις ην αύτη ευρίσκεται περί της αληθούς των πραγμάτων καταστάσεως εν Ελλάδι και εν Τουρκία. Λέγω δε περισσότερον. Οι κίνδυνοι οι περικυκλώσαντες ημάς, και οίτινες εισέτι μας επαπειλούσι σήμερον υπέρποτε, δεν είναι επίφοβοι, ειμή καθ’ όσον οι Έλληνες αγνοούσιν αυτοί οι ίδιοι την επ’ αυτών επικειμένην μεγάλην ευθύνην, αφ’ ης στιγμής ευρέθησαν με τα όπλα εις τας χείρας. Υπό την διπλήν ταύτην έποψιν η δημοσίευσις του πονήματος του Κυρίου Ρίζου με τας μεταρρυθμίσεις ταύτας ήθελε φέρει ίσως κάποιον καλόν.
Η πεφωτισμένη πολιτική δεν θέλει δυνηθή πλέον να μας βλάψη, όσον ήθελε μας βλάπτει, στηρίζουσα και κατά το μέλλον, καθώς και κατά το παρελθόν, τους συνδυασμούς της επί ψευδών δεδομένων.
Οι Έλληνες δε μανθάνοντες να σέβωνται αυτοί εαυτούς, θέλουσιν επιτύχει και το σέβας των ξένων.
Το πόνημα γραφόμενον Γαλλιστί, ήθελε συγχρόνως μεταφρασθή και Ελληνιστί, η δε μετάφρασις ήθελε λάβει την πρώτην θέσιν αντί του πρωτοτύπου.
Ο Κύριος Ρίζος θέλει το δημοσιεύσει εις το όνομά του. Είναι ο απαραίτητος όρος της μετά απεριορίστου ευχαριστήσεως προσφερομένης συμπράξεώς μου.
Αν η Υμετέρα Πανιερότης εγκρίνη το σχέδιον μας, ας ευαρεστηθή να μοι μεταβιβάση όσον τάχιστα τας ειδήσεις, τας οποίας λαμβάνω το θάρρος να ζητήσω παρ’ αυτής.
Δύνανται αύται να γραφώσιν εν περιλήψει και κατά άρθρα χωρισμέναι, χωρίς καμμία φροντίδα συντάξεως, γαλλιστί ή ελληνιστί.
Δύνανται να πεμφθώσιν εις εμέ όλαι ομού διά τινός ευκαιρίας, όπερ είναι επιθυμητόν· ή διά του ταχυδρομείου να μοι διαβιβάζωνται καθ’ εβδομάδα άρθρα τινά.
Τελειώνω ενταύθα την μακράν επιστολήν μου. Διά να καταστήσω εις υμάς την ανάγνωσίν της ολιγώτερον οχληράν, σας την γράφω διά χειρός του φίλου Μουστοξύδου.
Υ.Γ. Εις ποίαν εποχήν οι Έλληνες έλαβον την θέσιν πρώτου διερμηνέως της Πόρτας; Ανυψούντο εις την θέσιν ταύτην ένεκα της ικανότητός των ή ένεκα προνομίου τινός; [ ]
Τη 16/28. Ο Κύριος Ρίζος δεν αναχωρεί ειμή αύριον. Διό έχω όλον τον καιρόν, διά να προσθέσω εις την μακράν ταύτην επιστολήν και δευτέραν ιδιόχειρον.
Ο αφωσιωμένος σας
ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
[1] Μετά το 1822 είχε αποσυρθεί στην Ελβετία, παρότι παρέμενε ακόμα τυπικά στην υπηρεσία της ρωσικής διοίκησης.
[2] «Επιστολή προς τον μητρ. Ιγνάτιο», 12/24 Απριλίου 1823, Αιών, Αθήνα 30–9–1850.
[3] Βλ. Κ. Ζάνου, «Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός και η Νεότερη ιστορία της Ελλάδας», Μνήμων, τχ. 30, Αθήνα 2009, σσ. 141-177
[4] Βλ. Iacovaky Rizo Neroulos, Histoire Moderne de la Grèce depuis la chute de l’ empire d’ Orient, Γενεύη 1828.
ΠΗΓΗ ardin-rixi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου