Καγκελευτός χορός του Πάσχα, Ιερισσός 1969 (πηγή: domnasamiou.gr /Αρχείο Γιάννη Μαρίνου, επίτιμου προέδρου του Πολιτιστικού συλλόγου Ιερισσού «Ο Κλειγένης» )
Το ορθόδοξο ελληνικό Πάσχα, το Πάσχα της Θείας Σταύρωσης και της Ανάστασης είναι συνδεδεμένο με τους εθνικούς αγώνες και τις θυσίες της Επανάστασης του 1821 που οδήγησαν στην Ανάσταση του Γένους. Ίσως για αυτό επιλέγεται η χρονική συγκυρία των Θείων Παθών και της Ανάστασης για την αναπαράσταση γεγονότων που κατέγραψε η συλλογική μνήμη ως ηρωικά στιγμιότυπα στον δρόμο της Ελλάδας για ανεξαρτησία. Η Έξοδος του Μεσολογγίου, για παράδειγμα, τιμάται με εκδηλώσεις που κορυφώνονται την Κυριακή των Βαΐων. Κυριακή των Βαΐων του 1826 ήταν όταν οι αφανισμένοι από την πείνα και τις στερήσεις πολιορκημένοι μα ελεύθεροι έγκλειστοι του Μεσολογγίου πραγματοποίησαν την Έξοδό τους προς την Αθανασία. Όμως ο στίχος του Σολωμού «κι απ’ όπου χαράζει ως όπου βυθά, τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι», δεν ταιριάζει μόνο για το Μεσολόγγι.
Πέντε χρόνια νωρίτερα στην τοποθεσία που φέρει σήμερα την ονομασία «Μαύρο Αλώνι» στην Ιερισσό Χαλκιδικής, η κανονισμένη παράδοση 400 Ιερισσιωτών μετά από γενικό ξεσηκωμό που κατεστάλη, μεταβλήθηκε μέσα σε λίγες στιγμές από δήλωση υποταγής σε υπέρτερες στρατιωτικές δυνάμεις σε μάθημα ελευθερίας.
Είχε προηγηθεί η κήρυξη της επανάστασης στη Χαλκιδική με την εμβληματική παρουσία του Εμμανουήλ Παπά, κορυφαίου ευπατρίδη Φιλικού. Ο Εμμανουήλ Παπάς μετά την έναρξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία ναύλωσε το πλοίο του θρακιώτη καπετάνιου Χατζηαντώνη Βισβίζη, το φόρτωσε με πολεμοφόδια, και στα τέλη Μαρτίου του 1821 κατέπλευσε στο Άγιον Όρος και συγκεκριμένα στη Μονή Εσφιγμένου, της οποίας ο ηγούμενος Ιωακείμ ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Τον Μάιο κηρύσσεται η Επανάσταση στη Χαλκιδική στο πρωτάτο των Καρυών με πανηγυρική δοξολογία, και ακολουθεί πολεμική εξόρμηση στην περιοχή, που είναι ήδη ξεσηκωμένη από εβδομάδες.
Όμως ο άνεμος της ελευθερίας και η ευφορία από τις πρώτες νίκες, δεν έμελλε να κρατήσουν. Πολυπληθή τουρκικά στρατεύματα κατέκλυσαν τη Χαλκιδική και μετά από πολύμηνους αγώνες η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα.
Στο Άγιο Όρος κατέφυγαν οι αγωνιστές της περιοχής μαζί με τα γυναικόπαιδα της Ιερισσού (λέγεται πως είναι η μόνη περίπτωση που παραβιάστηκε ο κανόνας του αποκλεισμού γυναικών από τον Άθω).
Μην έχοντας πλέον ελπίδα, οι επαναστάτες υπέγραψαν συνθηκολόγηση.
Η τελευταία πράξη του δράματος γράφτηκε στην τοποθεσία Αλώνι, μετόχι της μονής Ζωγράφου. Κάτω από δύο γιαταγάνια θα περνούσε ο λαός εις ένδειξη υποταγής στην οθωμανική εξουσία. Εκεί αφοπλισμένοι πλέον 400 Ιερισσιώτες, ανάμεσά τους γέροντες, γυναίκες και παιδιά, αντιστάθηκαν στον εξανδραποδισμό τους, αρνήθηκαν να αλλάξουν την πίστη τους και προτίμησαν να πεθάνουν.
Επειδή όμως ο θάνατος αυτός σημαίνει ότι «λαμπαδηφόροι» εισήλθαν στη Βασιλεία των Ουρανών και την Αιώνια Ζωή, επιλέχθηκε η τρίτη ημέρα του Πάσχα για να τιμηθεί η θυσία τους.
Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε ξεκίνησε το έθιμο της αναπαράστασης της σφαγής με τον «καγκελευτό» χορό στην τοποθεσία που έχυσαν το αίμα τους οι 400 της Ιερισσού, σίγουρα πάντως τελούνταν και πριν την απελευθέρωσή της.
Το όνομα του χορού οφείλεται στο ότι οι χορευτές σχηματίζουν «καγκέλια», δηλαδή αλλεπάλληλες σπείρες, καθώς είναι πιασμένοι ο ένας πίσω από τον άλλον και τραγουδούν τους εξής στίχους:
ν-Ακούσ’ ισύ- ν-ακούσ’ ισύ- «ν’ακούσ’ ισύ προυτουσυρτή
ν-ακούσ’ ισύ προυτουσυρτή κ’ ισύ προυτουκαγκελευτή.
Κ’ ισύ προυτουκαγκελευτή για βεργουλύγα του χουρό
για βεργουλύγα του χουρό, για βεργουκαγκελέψε τουν,
να διω ψηλές, να διω λιγνές, να διω την κόρη π’ αγαπώ
του ποιος κρατεί του χέρι της, του ποιος την αρραβώνα της.
Ένας μικρός [κακός] της γείτονας, ας του κρατεί κι ας χαίριτι…
[ν-ως την απάνω Κυριακή, κι ως ν’ αρραβωνιάσουμι.]».
Στο τραγούδι αυτό που επιγράφεται στου «Μαυρινιού τ’ Αλώνι» οι χορευτές ζητούν από τον πρωτοχορευτή να «γυρίσει» την φορά του χορού, ώστε τα καγκέλια να είναι το ένα απέναντι στο άλλο, για να ιδωθούν και να αποχαιρετιστούν αγαπημένα πρόσωπα για τελευταία φορά. Η «κόρη που αγαπά» ο αφηγητής συμβολίζει την ίδια την Πατρίδα, της οποίας τον «αρραβώνα» κρατά προς το παρόν ο εχθρός. Αλλά αυτό δεν θα κρατήσει για πολύ. Η μεγαλειώδης θυσία δεν θα πάει χαμένη.
Τα καγκέλια περνούν κάτω από αψίδα που σχηματίζουν δυο σπαθιά και καταλήγουν τελικά σε ανοιχτό ημικύκλιο.
Καθώς οι γενιές διαδέχονται η μία την άλλη οι νεότεροι μαθαίνουν από τους γεροντότερους για την συμβολή των προπαππούδων τους στη λευτεριά της πατρίδας. Και η αποτρόπαια τελετουργία της ομαδικής εκτέλεσης μεταβάλλεται σε κατάφαση Ζωής.
Σοφία Π. Ιωαννίδου
Φιλόλογος – Γυμνάσιο Ιερισσού
ΠΗΓΗ pontosnews
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου