Το παιδί της Αφροδίτης

Χάλκινο αγαλμάτιο Έρωτα

Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας, αρ. ευρ. Χ16771

Προέλευση: Περιοχή των Αμπελοκήπων, Αθήνα

Διαστάσεις: Ύψος 74 εκ.

Χρονολόγηση: 1ος αι. μ.Χ.

Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 38, Προθήκη 51 (αρ. 12)

To αγαλμάτιο απεικονίζει τον Έρωτα γυμνό με τη μορφή εύσαρκου νηπίου. Ο κορμός αποδίδεται

κατενώπιον, με σιγμοειδή κάμψη, και το κεφάλι σε έντονη στροφή προς τα αριστερά. Στηρίζεται στο δεξί του πόδι, ενώ το άνετο αριστερό προβάλλει ελαφρώς. Τα χέρια του είναι λυγισμένα στους αγκώνες και προτεταμένα μπροστά από το στήθος. Στο δεξί χέρι κρατά πλήκτρο ή μουσικό κλειδί, ενώ με τα ελαφρώς λυγισμένα δάκτυλα του αριστερού θα κρατούσε αντικείμενο χαμένο σήμερα, πιθανώς κιθάρα ή λύρα, προς το οποίο κατευθύνει το βλέμμα του. Στο μεγάλο κεφάλι φοράει διπλό στεφάνι κισσού με καρπούς που κρέμονται σαν τσαμπιά. Κοντοί, ελικοειδείς και καμπύλοι βόστρυχοι πλαισιώνουν το στρογγυλό πρόσωπο, όπου δεσπόζουν τα τεράστια αμυγδαλόσχημα μάτια, με ένθετες κόρες, και τα μισάνοιχτα εύσαρκα χείλη. Τα γεμάτα μάγουλα τονίζουν την παιδικότητα της μορφής, όπως και το πλάσιμο των γυμνών μερών με τα στρουμπουλά κοντά σκέλη και τη φουσκωμένη κοιλιά. Στην πλάτη διατηρείται τμήμα της αριστερής φτερούγας, ενώ η δεξιά, άλλοτε επικολλημένη στην ωμοπλάτη με κασσίτερο, έχει αποκοπεί. Ο Έρωτας στέκεται πάνω σε ορθογώνια παραλληλεπίπεδη βάση, που κοσμείται επάνω και κάτω με ανάγλυφες ταινίες. Στη εμπρόσθια δεξιά γωνία της σώζεται τμήμα στηρίγματος σε μορφή λεοντόποδου με γωνιώδη απόληξη διακοσμημένη εξωτερικά με ανάγλυφα ημιανθέμια. Το κεφάλι, ο κορμός και το μεγαλύτερο μέρος των άκρων είχαν χυτευτεί χωριστά, ενώ οι ενώσεις των μερών είναι εντυπωσιακά ορατές. Ανάμεσα στις φτερούγες υπάρχει κοίλη υποδοχή κώνου, από όπου εκφυόταν στέλεχος, ενδεχομένως για τη στερέωση λύχνου επιτρέποντας την ερμηνεία του αγαλματίου ως λυχνοστάτη, ίσως σε δεύτερη χρήση του.

Ανήκει στο λεγόμενο «Εύρημα των Αμπελοκήπων», δηλαδή στο σύνολο των δεκαεπτά χάλκινων αγαλματίων, διαφόρων μεγεθών και τύπων, που αποκαλύφθηκαν το 1964 κατά την εκτέλεση έργων της Εταιρείας Υδάτων στην αθηναϊκή γειτονιά των Αμπελοκήπων, κοντά στο σύγχρονο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Αποτελούν αντίγραφα σε μικρογραφία ή μεταπλάσεις γνωστών έργων της κλασικής και ελληνιστικής κυρίως περιόδου και θεωρούνται έργα αττικών εργαστηρίων που δραστηριοποιούνταν από τον 1ο αι. π.X. έως και τον 1ο και 2ο αι. μ.X.[1]. Τα έργα πιθανόν φυλάχθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους υπό την απειλή κινδύνου βαρβαρικής επιδρομής, όπως των Eρούλων (267 μ.X.) ή των Γότθων με αρχηγό τον Aλάριχο (τέλη 4ου αι. μ.X.). Κατά μία άλλη εκδοχή στη θέση αυτή θα υπήρχε μεταλλευτικό εργαστήριο και τα αγάλματα επρόκειτο να επαναχρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη.

Ο Έρωτας υπήρξε η αρχέγονη γενεσιουργός αιτία των πάντων, ισχυρότατη δύναμη έλξης που εξουσιάζει θεούς και ανθρώπους. Στη μετα-ομηρική μυθολογία παρουσιάζονται διάφοροι υποψήφιοι ως γεννήτορες του Έρωτα, ωστόσο κατά τον επικρατέστερο μύθο είναι απόγονος της Αφροδίτης και του Άρη [2].










Λατρεύτηκε ως ο θεός του πόθου, του έρωτα, των σεξουαλικών συνευρέσεων και της γονιμότητας. Ο Έρωτας αναφέρεται από τον Ησίοδο (Θεογονία, 120) ως κάλλιστος μεταξύ των αθανάτων, αλλά το κύριο χαρακτηριστικό του θεού αναδεικνύεται η νεότητα. Αρχικά ο Έρωτας νοείται ως μελλέφηβος, ενώ γύρω στο 300 π.Χ. στην ποίηση των ελληνιστικών χρόνων προσδιορίζεται από επίθετα που αναφέρονται σε πρώιμα ηλικιακά στάδια, όπως μικρός και νεογνός και σταδιακά απεικονίζεται κυρίως έτσι στα έργα τέχνης.










Εντυπωσιάζουν οι παιχνιδιάρικες μορφές των λιλιπούτειων Ερωτιδέων με τα ανήσυχα παιδικά σώματα να έχουν τρυφερές στιγμές με τη μητέρα τους, να καυγαδίζουν με άλλους Έρωτες, να τιμωρούνται για αταξίες που έχουν κάνει. Αποκλίνοντας, ωστόσο, από τις δραστηριότητες των θνητών συνομηλίκων τους πολύ συχνά εμφανίζονται να μετέχουν σε κώμο μετά από συμπόσιο ως χαρούμενη διονυσιακή συντροφιά ή να γίνονται άγγελοι θανάτου κρατώντας αναποδογυρισμένο πυρσό.








Συχνά αποδίδονται με σύμβολα γονιμότητας, διασκέδασης και ερωτισμού, όπως άνθη, μουσικά όργανα, πτηνά.








Ο φτερωτός θεός με τα χαρακτηριστικά νηπίου από τους Αμπελόκηπους στεφανωμένος με διονυσιακό στεφάνι από κισσόφυλλα και με την ιδιότητα του μουσικού αποτελεί σύμβολο της χαράς της ζωής, της τρυφής και του έρωτα, απολύτως ταιριαστό για τη διακόσμηση αίθουσας συμποσίου μίας ρωμαϊκής έπαυλης.



[1] Το «Εύρημα των Αμπελοκήπων» στο σύνολό του εκτίθεται στην αίθουσα 38 της Συλλογής Έργων Μεταλλοτεχνίας (Προθήκες 50-52).

[2] Από τον 7ο αι. π.Χ. στον κόσμο των ποιητών και των καλλιτεχνών επικρατεί ο μύθος που συνδέει τον Έρωτα με την Αφροδίτη. Κυρίως η λυρική ποιήτρια Σαπφώ δημιουργεί τον μύθο της γέννησης του γλυκύπικρου Έρωτα από τη θεά της ομορφιάς ως καρπό του παράνομου έρωτα της με τον Άρη, έχοντας δίδυμο αδερφό τον Ίμερο, ταυτόσημο της γλυκιάς επιθυμίας.

Αλεξάνδρα Χατζηπαναγιώτου

Βιβλιογραφία

Π. Κρυστάλλη-Βότση, Τα Χαλκά των Αμπελοκήπων, Αθήνα 2014, 24-27, πίν. 3-4.

P.Krystalli – Votsi, “Αteliers toreutiques attiques à l’ époque romaine”, Acta of the 12th International Congress on Ancient Bronzes: Nijmegen 1992, Nijmegen 1995, 271-281.

Μ. Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου (επιμ.), Οδύσσειες. Κατάλογος έκθεσης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 03.10.2016 – 03.10.2017, Αθήνα 2016, 457, αρ. κατ. 296 (Κ. Μπαϊράμη).

H.F. Sharpe, From Hieron and Oikos: the religious and secular use of Hellenistic and Greek Imperial bronze statuettes, Indiana 2006, 119-128, 209, αρ. 35.

Φ. Σταυρόπουλος, Αθήναι-Αττική, Οδός Παναγή Κυριακού (Αμπελόκηποι), ΑΔ 20 (1965), Χρονικά Β 1, 103, αρ. 46-1, πίν. 58α-β.

Ενδεικτική βιβλιογραφία γενικά για τον Έρωτα:

LIMC III (1986), λ. Eros, 850-942 (A. Hermary, H. Kassimatis, R. Vollkommer).

Ν. Χρ. Σταμπολίδης – Ι. Τασούλας, Έρως. Από τη Θεογονία του Ησιόδου στην Ύστερη Αρχαιότητα, Κατάλογος Έκθεσης, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2009.

Επίσης βλ. το αφιέρωμα στον Πλανευτή Έρωτα στο πλαίσιο της ψηφιακής δράσης με τίτλο Έκθεμα του Μήνα (έτος 2018), στην επίσημη σελίδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου:

https://www.namuseum.gr/monthly_artefact/?pick_month_year=2018

Πηγή: Αλ. Χατζηπαναγιώτου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

ΠΗΓΗ anaskafi.blogspot