Δρ. Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Η αιφνιδιαστική, πολυμετωπική ως και συγκλονιστική διείσδυση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ είναι πιθανό να αποτελεί ένα σημείο καμπής στη Μέση Ανατολή.
Καθώς η 11η Σεπτεμβρίου 2001 υποχρέωσε μια αλλαγή στην προσέγγιση της Αμερικής στον παγκόσμιο χάρτη και στη Μέση Ανατολή, έτσι και η εισβολή της 7ης Οκτωβρίου στις κοινότητες του Νότου ως και ο πόλεμος που διαδραματίζεται τώρα είναι πιθανό να αναγκάσουν σε μια νέα προσέγγιση ως και επαναξιολόγηση της ισραηλινής πολιτικής και στρατηγικής απέναντι στους εχθρούς του και ιδιαίτερα προς το Ιράν.
Η ιρανο-ισραηλινή σύγκρουση είναι το λιγότερο εκτιμώμενο ρήγμα στη Μέση Ανατολή. Οπως υποστηρίζω σε μελέτες μου επί χρόνια η προσπάθεια της Τεχεράνης να ανατρέψει και να εξαλείψει το ισραηλινό κράτος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της περιφερειακής εξωτερικής πολιτικής της και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την πολιτική του Λιβάνου, της Συρίας, της Υεμένης και του Ιράκ. Είναι ένας παράγοντας σε όλες τις περιφερειακές συγκρούσεις στις οποίες συμμετέχει το Ιράν και η διάσταση της εξωτερικής του πολιτικής με τις μεγαλύτερες πιθανότητες να πυροδοτήσει έναν ευρύτερο πόλεμο.
Αν και το Ισραήλ δεν έχει κατηγορήσει απευθείας το Ιράν για τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, οι πιθανότητες ότι το Ιράν θα συμμετάσχει με κάποιο τρόπο στην απάντηση του Ισραήλ (κάποια στιγμή) είναι μεγάλες. Στο μεταξύ, το Ιράν εκτιμά ότι η επιδείνωση της κατάστασης στο Ισραήλ και η καταστροφή στη Γάζα είναι προς το στρατηγικό του όφελος. Τροφοδοτούμενο από το διευρυμένο και εξελισσόμενο πυρηνικό πρόγραμμά του ως και την εκστρατεία-υποστήριξή του για διοχέτευση όπλων σε συμμάχους πληρεξουσίους σε Λίβανο, Συρία και Γάζα (Χεζμπολάχ, Χαμάς), η αντιπαράθεση Ιράν-Ισραήλ θερμαίνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Η απειλή του Ιράν για το Ισραήλ είναι σαφής: Εχει περικυκλώσει γεωγραφικά το Ισραήλ με βαριά οπλισμένους μαχητές και εξτρεμιστικά στοιχεία. Το Ισραήλ αντιμετώπισε τέτοιες προκλήσεις πραγματοποιώντας δολοφονίες πυρηνικών επιστημόνων και επιθέσεις δολιοφθοράς στο εσωτερικό του Ιράν με στόχο την επιβράδυνση των πυρηνικών όπλων, των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων ως και πραγματοποιώντας αεροπορικές επιδρομές ρουτίνας εναντίον ιρανικών στρατιωτικών τοποθεσιών και αποστολών όπλων εντός της Συρίας σε υποστήριξη της σιιτικής Χεζμπολάχ.
Η ικανότητα του Ισραήλ να διαπεράσει τα σύνορα του Ιράν για να δολοφονήσει στρατιωτικούς ηγέτες ως και να βομβαρδίσει βαριά ασφαλείς εγκαταστάσεις έχει κάνει τον σκιώδη πόλεμο μια εξωτερικά μονόπλευρη υπόθεση. Το Ισραήλ έχει κάνει πολύ μεγαλύτερη ζημιά στο Ιράν από ό,τι το αντίστροφο και οι προσπάθειες αντιποίνων του Ιράν, όπως οι πολυάριθμες συνωμοσίες του να σκοτώσει Ισραηλινούς υψηλού επιπέδου στο εξωτερικό, έχουν αποτύχει (συνήθως). Πιο κραυγαλέα, το Ιράν δεν έχει την ικανότητα να προσδώσει ένα ουσιαστικό πλήγμα στο εσωτερικό του Ισραήλ (μέχρι τώρα). Παρά την ισχυρή μυστική, υβριδική εκστρατεία του Ισραήλ κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, αυτή δεν έχει αποθαρρυνθεί.
Αυτό που συνέβη στις 7 Οκτωβρίου ήταν ο καρπός της επίμονης προσπάθειας του Ιράν να ενισχύσει τις απορριπτικές-αντιστασιακές μαχητικές ομάδες και να διαβρώσει το αίσθημα ασφάλειας του Ισραήλ. Ωστόσο, η Χαμάς είναι μόνο ένα κομμάτι της ευρύτερης, πολύπλευρης στρατηγικής του Ιράν. Και ακόμη κι αν το Ισραήλ κατόρθωνε να καταστρέψει ή να αποδυναμώσει μόνιμα τη Χαμάς, δεν θα έδινε τέλος στη μήτρα των απειλών του Ιράν. Για αυτόν τον λόγο, είναι πιθανό ο πόλεμος της Γάζας να είναι η αρχή αυτού που θα γίνει μια μεγαλύτερη, πιο μακροχρόνια και πολύ πιο περίπλοκη σύγκρουση. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα οδηγήσει σε ανοιχτό περιφερειακό πόλεμο, αλλά υποδηλώνει ότι το Ισραήλ είναι απίθανο να ικανοποιηθεί με τον περιορισμό της απάντησής του στη Γάζα και ότι, κάποια στιγμή, είναι πιθανό να στρέψει την προσοχή του στο Ιράν.
ΑΒΕΒΑΙΗ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΕΡΑΝΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ 7ΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Δεν είναι σαφές τι ρόλο (αν υπάρχει) θα μπορούσε να διαδραματίσει το Ιράν στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Ενας εκπρόσωπος της Χαμάς, ο Γκάζι Χαμάντ, φέρεται να είπε στο BBC ότι η ομάδα του είχε άμεση υποστήριξη για την επίθεση από το Ιράν. Εκθεση της Wall Street Journal ανέφερε ανώνυμα ανώτατα στελέχη της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, τα οποία ισχυρίστηκαν ότι η Τεχεράνη φωτίστηκε με πράσινο φως για τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και ότι μέλη του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης -η εξέχουσα στρατηγική δύναμη του Ιράν- είχαν καθοριστικό ρόλο στον επιχειρησιακό σχεδιασμό, ο οποίος ξεκίνησε τον Αύγουστο του 2022. Ομοίως, οι New York Times επικαλέστηκαν ανώνυμες πηγές στο Ιράν που σχετίζονται με το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης/IRGC και με έναν Σύρο στρατιωτικό που σχετίζεται με τη Χεζμπολάχ και ισχυρίστηκε ότι ένας στενός κύκλος ηγετών από το Ιράν, τη Χεζμπολάχ, τις ιρακινές πολιτοφυλακές βοήθησαν τη Χαμάς στον σχεδιασμό της επίθεσης. Ξεκινώντας πριν από περισσότερο από ένα χρόνο, εκπαίδευε μαχητές και είχε προηγμένη γνώση γι’ αυτό.
Η άνευ προηγουμένου φύση της διείσδυσης της Χαμάς και η πολυπλοκότητα του σχεδιασμού της υποδηλώνουν εξωτερική βοήθεια και το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, έχοντας ακονίσει τις ικανότητές του σε Ιράκ, Συρία και Υεμένη, διαπρέπει στον ασύμμετρο πόλεμο και ανταρτοπόλεμο ενάντια σε πιο ισχυρούς αντιπάλους. Και ενώ οι Ιρανοί αξιωματούχοι χαιρέτισαν τις επιθέσεις, αποκαλώντας την επιχείρηση πλημμύρα του Al-Aqsa, σε σχέση με τον ιερό τόπο της Ιερουσαλήμ, αρνήθηκαν την ανάμιξη. Τρεις ημέρες μετά την εισβολή, ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν επαίνεσε τη Χαμάς και φίλησε τα χέρια των πολυμήχανων και ευφυών σχεδιαστών της επιχείρησης. Ωστόσο, πρότεινε περαιτέρω τη μη ανάμιξη του Ιράν λέγοντας: Εκείνοι που λένε ότι το πρόσφατο έπος είναι έργο μη Παλαιστινίων έχουν υπολογίσει λάθος.
Ακόμα κι αν η μακροχρόνια οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη του ιρανικού καθεστώτος στη Χαμάς το έχει καταστήσει συνένοχο, το Ισραήλ δεν έχει δώσει καμία επίσημη ένδειξη ότι το Ιράν είχε άμεσο χέρι στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Ενας ανώνυμος Ισραηλινός αξιωματούχος είπε ότι ενώ το Ιράν μπορεί να αγνοούσε τον χρόνο της επίθεσης, γνώριζε για την επιχείρηση της Χαμάς πριν συμβεί. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν έχουν επίσης καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το Ιράν έπαιξε άμεσο ρόλο, ακόμη κι αν αναγνωρίζουν ότι η στρατιωτική του υποστήριξη στις φατρίες της Γάζας υποδηλώνει, τουλάχιστον, έναν έμμεσο σύνδεσμο. Αμερικανοί αξιωματούχοι που δεν κατονομάζονται δήλωσαν ότι διέθεταν πληροφορίες που έδειχναν ότι ορισμένοι Ιρανοί αξιωματούχοι (που συνήθως γνωρίζουν) εξεπλάγησαν από τις επιθέσεις. Ο Mόργκαν Mουρ, ανώτατος αξιωματούχος των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, είπε στα μέλη του Κογκρέσου σε μια ενημέρωση ότι οι αμερικανικές υπηρεσίες είχαν πληροφορίες για αντικρουόμενους ισχυρισμούς ότι το Ιράν βοήθησε στον σχεδιασμό της επίθεσης. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία σχετικά με οποιαδήποτε πιθανή ιρανική εμπλοκή είναι μέχρι στιγμής ελάχιστα και αντιφατικά.
Πάντως ούτε οι ισραηλινές ούτε οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών φαινόταν να έχουν αντιληφθεί αυτή τη συνωμοσία κατά τους μήνες που σχεδιαζόταν ούτε να εντόπισαν κάτι εξαιρετικό στις πληροφορίες. Είναι επίσης πιθανό ότι ο σχεδιασμός αυτής της επίθεσης αποσιωπήθηκε σε μεγάλο βαθμό και ότι ακόμη και όσοι συμμετείχαν στη Χαμάς δεν γνώριζαν πολλά περισσότερα για την επιχείρηση από τον περιορισμένο ρόλο τους. Πιθανότατα δεν θα υπάρξει σαφήνεια σχετικά με αυτό το ερώτημα σύντομα. Καθώς το Ισραήλ προσπαθεί να συγκεντρώσει τα κομμάτια της αποτυχίας του στις υπηρεσίες πληροφοριών τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, ορισμένες λεπτομέρειες μπορεί να μη γίνουν ποτέ γνωστές.
Επιπλέον, ακόμη και αν οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι συμπέραναν ότι εμπλέκεται το Ιράν, η βιασύνη να ενεργήσουν θα αποτελούσε περισσότερο κίνδυνο παρά ευκαιρία. Αν το Ισραήλ προσδιορίσει οριστικά το Ιράν ως ένοχο, θα είναι απαραίτητη μια απάντηση. Με τις επιχειρήσεις στη Γάζα και την κρίση ομήρων να εκτυλίσσονται ακόμη και ως προφανείς προτεραιότητες, το Ισραήλ δεν είναι σε θέση να διευρύνει τη σύγκρουση. Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε διαφορετική αλλά εξίσου ανεπιθύμητη θέση. Με την εστίασή της στην Ουκρανία και την Κίνα, η κυβέρνηση Μπάιντεν ενδιαφέρεται ακόμη λιγότερο στο να επιδεινώσει τις εντάσεις με το Ιράν και πολύ λιγότερο στο να βαλτώσει σε έναν άλλο πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του έχουν απειλήσει όλοι με αντίποινα αν το Ισραήλ επεκτείνει τη σύγκρουση ή αν επέμβουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Υπάρχει επίσης μια πολύ πραγματική πιθανότητα ο πόλεμος να επεκταθεί στον Λίβανο, με διακοπτόμενες διασυνοριακές ανταλλαγές μεταξύ των ισραηλινών αμυντικών δυνάμεων και της Χεζμπολάχ. Το Ισραήλ δεν μπορεί εύκολα να πολεμήσει έναν πολυμέτωπο πόλεμο και είναι πιθανό να επιδιώξει να αποφύγει την περιττή κλιμάκωση με το Ιράν και τους αντιπροσώπους του όσο μπορεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, θέλουν να αποφύγουν την υπερβολική τάση.
Οσο και αν τόσο το Ισραήλ όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήθελαν να αποφύγουν μια ευρύτερη σύγκρουση, το Ιράν και οι πελάτες του θα μπορούσαν επίσης να επιτεθούν, οδηγώντας σε ακούσια κλιμάκωση. Αν και το ιρανικό μπλοκ πιθανώς δεν επιδιώκει έναν ευρύτερο, ανοιχτό πόλεμο, είναι ξεκάθαρο ότι φλερτάρουν με έναν. Μέρος αυτού που κινητοποιεί το Ιράν και τους πελάτες του είναι η αντίληψη ότι το Ισραήλ είναι ευάλωτο και πιο αδύναμο από ποτέ. Ο εσωτερικός πολιτικός διχασμός του Ισραήλ (που αποκαλύφθηκε έντονα νωρίτερα αυτό το έτος από την προσπάθεια του ιδιόρρυθμου πρωθυπουργού Νετανιάχου να αποδυναμώσει το δικαστικό σύστημα της χώρας), οι περιορισμένες εντάσεις στη Δυτική Οχθη και η άνοδος της αντιπαλαιστινιακής επαγρύπνησης από ομάδες εποίκων συνέβαλαν σε αυτήν την αντίληψη. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ ήταν το μοναδικό αντίθετο στην παρακμή του Ισραήλ και οι προσπάθειες της κυβέρνησης Μπάιντεν να επιτύχει μια συμφωνία που θα οδηγούσε στην εξομάλυνση των δεσμών μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ θα ενίσχυαν περαιτέρω την περιφερειακή ολοκλήρωση του Ισραήλ.
Συμπέρασμα
Στρατηγική υπομονής από το Ιράν
Η στρατηγική του Ιράν εναντίον του Ισραήλ ήταν και είναι υπομονετική. Το καθεστώς επιδίωξε να σκοτώσει τον εχθρό του με χίλιους αντάρτες αντί με συντριπτική δύναμη. Αν το Ισραήλ πραγματικά επιδιώξει να τερματίσει τις απειλές που ευθυγραμμίζονται εναντίον του, θα πρέπει να επεκτείνει την εστίασή του πολύ πέρα από τη Γάζα και να αντιμετωπίσει το Ιράν. Είναι σαφές ότι η προσέγγιση του Ισραήλ στο Ιράν μέχρι τώρα ήταν αναποτελεσματική. Αυτό υποδηλώνει ότι ένας άλλος γύρος αντιποίνων (ισραηλινών μυστικών ενεργειών) θα είναι ανεπαρκής για να αλλάξει τους υπολογισμούς του Ιράν, να το καταστήσει υπεύθυνο για τη συνενοχή του ή να μειώσει την απειλή που αυτό και οι πληρεξούσιοί του αποτελούν. Ετσι, το Ισραήλ θα χρειαστεί να αλλάξει το παιχνίδι και τι θα μπορούσε να συνεπάγεται αυτό ή πόσο θα διαρκέσει είναι εικασία του καθενός. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι τα πράγματα θα χειροτερέψουν. Ο κίνδυνος κλιμάκωσης είναι πολύ πραγματικός και η προοπτική ενός ευρύτερου περιφερειακού πολέμου είναι δυσάρεστα κοντά. Αλλά περισσότερο από αυτό, αυτή μπορεί να είναι η αρχή ενός επικίνδυνου νέου κύκλου στην ιρανο-ισραηλινή σύγκρουση, σε έναν πόλεμο χωρίς προφανή παράθυρα ή καταληκτικά σημεία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου