Η σύγκριση μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας στον τομέα του διαστήματος αποκαλύπτει μια σημαντική ανισορροπία στην προσέγγιση των δύο χωρών στην εξερεύνηση και αξιοποίηση του πολυδιάστατου αυτού τομέα.
Ενώ η Τουρκία σημειώνει ιστορικά επιτεύγματα, αποστέλλοντας τον πρώτο της αστροναύτη Alper Gezeravci (πρώην πιλότο της Πολεμικής Αεροπορίας) στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, η Ελλάδα μόλις προ ολίγων χρόνων αναγνώρισε επίσημα τη σημασία του Διαστήματος. Το γεγονός αυτό, φανερώνει πως η Ελλάδα δεν έχει αναγνωρίσει ακόμα την διαστημική έρευνα ως στρατηγικό στόχο. Η έλλειψη τέτοιων πρωτοβουλιών, δεν βοηθά τη θέση της χώρας μας στον παγκόσμιο χάρτη των χωρών με ενεργή συνεισφορά στα διαστημικά δρώμενα. Στο παρόν άρθρο περιγράφονται συνοπτικά τα κριτήρια επιλογής των πρώτων αστροναυτών διεθνώς, καθώς και η παρελθούσα πρωτοβουλία του ΥΠΕΘΑ για Έλληνα Αστροναύτη προερχόμενο από τις τάξεις της Πολεμικής Αεροπορίας, συμβατή με την διεθνή πρακτική και που δίνει κατεύθυνση για το μέλλον.
Του Γεωργίου-Μάριου Μάργου
Ο χώρος του Διαστήματος, διαδραματίζει έναν καθοριστικής σημασίας ρόλο στο πεδίο των σύγχρονων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Τα δορυφορικά συστήματα παρέχουν ζωτικής σημασίας επιχειρησιακές δυνατότητες, όπως είναι η παγκόσμια επικοινωνία, η παρατήρηση της Γης, η πλοήγηση και η έγκαιρη προειδοποίηση, που υποστηρίζουν αποτελεσματικά τον σχεδιασμό και την διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αποτελεί σημαντικό γεγονός η αναγνώριση της διάστασης του Διαστήματος από το Στρατιωτικό Δόγμα της Πολεμικής Αεροπορίας [1]. Με την πρόσφατη αναθεώρηση του δόγματος (Μάρτιος 2023), η ανάδειξη της διάστασης του Διαστήματος από την ΠΑ, δύναται να εξασφαλίσει την δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης, εξέλιξης και ποιοτικής αναβάθμισης του σχεδιασμού και της εκτέλεσης πολυχωρικών επιχειρήσεων στο σημερινό πολυδιάστατο πεδίο μάχης.
Ωστόσο, η διάσταση του Διαστήματος παρουσιάζει μια εξίσου εμβληματική και ενδιαφέρουσα πτυχή, η οποία είναι η πτήση στο Διάστημα. Ο όρος αυτός αναφέρεται στην αστροναυτική και πραγματοποιείται από άτομα, με ειδικές προδιαγραφές τα οποία συνδράμουν ενεργά στο πεδίο της ανθρώπινης εξερεύνησης και εξέλιξης των επιστημονικών γνώσεων. Οι αστροναύτες, είναι άνθρωποι οι οποίοι άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας εμπνέοντας και παρακινώντας την ανθρώπινη κοινότητα στο μονοπάτι της εξερεύνησης.
Οι Πρώτοι Αστροναύτες
Η αρχή της αστροναυτικής εντοπίζεται ιστορικά στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου (1945-1991) μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Την περίοδο αυτή, οι δύο χώρες επιδόθηκαν σε έναν επίμονο ανταγωνισμό κατάκτησης του διαστήματος (Space Race), ο οποίος έμελλε να διαφοροποιήσει ριζικά τα επίπεδα της ανθρώπινης γνώσης και εξερεύνησης. Το 1959, η NASA στην προσπάθεια αναζήτησης αστροναυτών ζήτησε από τις υπηρεσίες της Πολεμικής Αεροπορίας να ετοιμάσουν μια λίστα με όσα μέλη πληρούσαν κάποιες συγκεκριμένες προδιαγραφές. Η προσοχή εστιάστηκε σε άτομα τα οποία διέθεταν πτητική εμπειρία και είχαν ένα σχετικό υπόβαθρο σε γνώσεις μηχανικής.
Η λίστα περιορίστηκε αρχικά στα 500 άτομα και στην συνέχεια αυτοί οι οποίοι ξεχώρισαν και επιλέχθηκαν ως οι πρώτοι αστροναύτες. Από το 1964 και ύστερα, η NASA επικεντρώθηκε στην αναζήτηση ατόμων με ισχυρό ακαδημαϊκό υπόβαθρο, δηλαδή μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο σε τομείς μηχανικής, φυσικών επιστημών και ιατρικής. Το 1978, εκτοξεύτηκε για πρώτη φορά το διαστημικό όχημα Space Shuttle, το οποίο επανδρώθηκε με πέντε αστροναύτες της σειράς 8 της NASA, εκ των οποίων τέσσερις ήταν πιλότοι προερχόμενοι από την Πολεμική Αεροπορία (USAF) και ένας επιστήμονας (αστρονόμος).
Μέχρι και σήμερα η επιλογή ιπταμένων, έχει ξεχωρίσει, αν όχι κυριαρχήσει στον χώρο της αστροναυτικής. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στις δεξιότητες που αναπτύσσει ένας χειριστής, όπως η ενισχυμένη αντίληψη του χώρου, η κίνηση στους τρεις άξονες, η εγρήγορση, η αποφασιστικότητα και η δυνατότητα να εκτελεί πολλές ενέργειες ταυτόχρονα. Ιδιαίτερη κατηγορία ιπταμένων, η οποία έχει και την μεγαλύτερη απήχηση στον χώρο των αστροναυτών, είναι αυτή των δοκιμαστών (Test Pilots). Ο λόγος για τον οποίο ξεχωρίζουν οι δοκιμαστές, είναι η βαθιά γνώση της φυσιολογίας της πτήσης και του πτητικού αντικειμένου, καθώς ίπτανται με αεροσκάφη αγνώστων επιδόσεων και ορίων, γεγονός το οποίο καλλιεργεί ένστικτα όπως ενισχυμένη εικονική-ακουστική αντίληψη, εγρήγορση και αποφασιστικότητα λήψης αποφάσεων-πρωτοβουλιών σε ένα περιβάλλον όπου οι συνέπειες πραγματικά μετράνε.
Τα πρώτα διαστημικά οχήματα αποτελούσαν κατασκευές αγνώστων ορίων και ικανοτήτων. Για τον λόγο αυτό, θεωρήθηκε αναγκαίο οι πρώτοι αστροναύτες οι οποίοι θα κληθούν να τα χειριστούν, να είναι πρώην δοκιμαστές σε μαχητικά αεροσκάφη, καθώς μόνο αυτοί μπορούσαν σε έναν βαθμό να προσομοιάσουν τις επιδόσεις, την ταχύτητα και τις χειριστικές δεξιότητες που απαιτούνταν από μια διαστημική κάψουλα [2].
Ο Ρόλος των Στρατιωτικών στους Σύγχρονους Αστροναύτες
Οι σύγχρονες αστροναυτικές αποστολές, λόγω της πολύπλοκης φύσης τους και των υψηλών απαιτήσεών, προϋποθέτουν ικανή και κατάλληλη εκπαίδευση και προετοιμασίας των πληρωμάτων. Η εκπαίδευση αυτή εστιάζει σε ζητήματα τεχνικής κατάρτισης, επιβίωσης σε δύσκολες συνθήκες, βελτίωσης φυσικής κατάστασης, επιστημονικής εκπαίδευσης και προετοιμασίας για επικείμενη εξερεύνηση του διαστήματος. Οι απαιτήσεις αυτές, καθιστούν τον ρόλο των στρατιωτικών εξαιρετικά σημαντικό. Η πτητική εκπαίδευση, της ΠΑ, έχει αρκετά κοινά σημεία με αυτή των αστροναυτών, γεγονός το οποίο την καθιστά τον προτιμητέο κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων. Οι ιπτάμενοι, φέρουν πολύτιμη εμπειρία στην διαχείριση επικίνδυνων-κρίσιμων καταστάσεων, τον συντονισμό του πληρώματος και την τήρηση του προγράμματος της αποστολής. Αυτές οι δεξιότητες είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα των αστροναυτικών αποστολών.
Παράδειγμα αποτελεί η αποστολή Gemini VIII στις 16 Μαρτίου το 1966, στην οποία οι αστροναύτες Neil Armstrong και David Scott επιχείρησαν ένα διαστημικό ραντεβού και μια πρόσδεση δύο διαφορετικών διαστημικών οχημάτων. Λίγα λεπτά μετά την πρόσδεση, οι αστροναύτες ήρθαν αντιμέτωποι με μια σειρά δυσλειτουργιών οι οποίες εν τέλει έθεσαν το ενοποιημένο διαστημικό σκάφος σε περιδίνηση της τάξεως της μιας πλήρους περιστροφής σε χρόνο μικρότερο από ένα δευτερόλεπτο. Το γεγονός αυτό χειρίστηκε άψογα ο πρώην δοκιμαστής και πιλότος μαχητικών αεροσκαφών Neil Armstrong (και πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη), καθώς κατάφερε να επανακτήσει τον έλεγχο χειροκίνητα, φανερώνοντας έτσι την μεγάλη σημασία της αεροπορικής εκπαίδευσης στην αντιμετώπιση του απροσδόκητου του διαστήματος [3].
Η πρώτη επιλογή αστροναυτών (Mercury Seven), επικεντρώθηκε αποκλειστικά σε στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, καθώς εκείνο τον καιρό η NASA βρισκόταν σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Τα επόμενα χρόνια, πολλοί θεώρησαν πως η εξερεύνηση του Διαστήματος, όφειλε να είναι μια επιδίωξη πολιτών και όχι στρατιωτικών. Η άποψη αυτή αντικρούστηκε έντονα από την αμερικανική USAF, η οποία επιχειρηματολόγησε πως η πτήση στο Διάστημα είχε πολλά εγγενή χαρακτηριστικά με αυτήν στην Γη και πως ο χώρος αυτός αποτελούσε απλώς μια επέκταση του εύρους της επιχειρησιακής της λειτουργίας.
Μέχρι και σήμερα, η απόλυτη πλειοψηφία των αστροναυτών παραμένουν στρατιωτικοί (212 από τους 360 της NASA) [4]. Δεδομένου ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 60% της παγκόσμιας κοινότητας αστροναυτών είναι πρώην στρατιωτικοί και ειδικότερα ιπτάμενοι, η ερώτηση η οποία τίθεται είναι το κατά πόσο θα μπορούσε ένας Έλληνας ιπτάμενος να ανταποκριθεί στις δυσκολίες και τις υψηλές απαιτήσεις της αστροναυτικής.
Διερεύνηση ΥΠΕΘΑ για Δυνατότητα Έλληνα Αστροναύτη από την Π.Α.
Το να γίνει κανείς αστροναύτης δεν είναι ούτε απλό ούτε απλό, αφού όπως αναφέρει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (European Space Agency, ESA) [5]. To 2005 ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Σπήλιος Σπηλιωτόπουλος, πρώην Αξιωματικός Ιπτάμενος της ΠΑ, εξέτασε την δυνατότητας επιλογής ενός Έλληνα αστροναύτη μετά από σχετική εισήγηση του Γραφείου Διαστημικής Πολιτικής του Επιτελείου Υπουργού Άμυνας. Το ελληνικό αίτημα αφορούσε στην εκπαίδευση Έλληνα αστροναύτη, από την ESA, στην οποία η Ελλάδα μόλις είχε γίνει μέλος. Η ESA, απάντησε καταρχήν θετικά στο ελληνικό αίτημα, αναφέροντας ότι βάσει μιας πρώτης εκτίμησης, το κόστος εκπαίδευσης ανερχόταν στα 20 εκατ. ευρώ. [6].
Η έρευνα για υποψηφίους εστιάστηκε στην ΠΑ, καθώς τα προσόντα τα οποία θα έπρεπε να διαθέτουν οι υποψήφιοι αξιωματικοί ήταν συμπληρωμένες 1000 και πλέον ώρες σε αεροσκάφη υψηλών επιδόσεων (μαχητικά αεροσκάφη), άδεια πιλότου δοκιμών (test pilot), μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο στον τομέα των φυσικών επιστημών και γνώση της ρωσικής γλώσσας για την επικοινωνία με τους ρωσόφωνους συναδέλφους τους στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ωστόσο, μετά από έλεγχο δεν υπήρχε κάποιος ιπτάμενος της ΠΑ ο οποίος διέθετε τα προσόντα αυτά. Η αλλαγή Υπουργού είχε ως αποτέλεσμα να ατονήσει το όποιο ενδιαφέρον επιλογής αστροναύτη.
Έκτοτε έχουν υπάρξει αρκετοί Έλληνες που δήλωσαν συμμετοχή στους ανοιχτούς διαγωνισμούς της ESA.. Αποτελεί τιμή για εμένα, η γνωριμία με δύο ξεχωριστά άτομα τα οποία συμμετείχαν στην τελευταία διαδικασία. Ο πρώτος είναι ο κ. Ιωάννης Λιγνός και ο δεύτερος ο κ. Παναγιώτης Βίτσας. Ο πρώτος προέρχεται από τις τάξεις της Π.Α. (απόφοιτος της Σχολής Ικάρων. με την 78η Σειρά Ιπταμένων). Ο Επισμηναγός Ιπτάμενος (ε.α.) κ. Ιωάννης Λιγνός, κάτοχος δύο Μεταπτυχιακών Διπλωμάτων Ειδίκευσης, εκ των οποίων το ένα στις Διαστημικές Τεχνολογίες και Εφαρμογές από το ΕΚΠΑ, έφτασε στο 3ο στάδιο επιλογής στον διαγωνισμό της ESA του 2021.
Ο δεύτερος, ο Αεροναυπηγός και πιλότος ATPL Δρ. Παναγιώτης Βίτσας, ήταν φιναλίστ στο 4ο στάδιο επιλογής του ίδιου διαγωνισμού και κατόρθωσε να φτάσει στους 80 καλύτερους ανάμεσα σε 22.500 ευρωπαίους διαγωνισθέντες.
Η αποφασιστικότητα που επέδειξαν στα στάδια επιλογής τους καθιστά ως μια πηγή έμπνευσης και ένα παράδειγμα προς μίμηση. Με τα δεδομένα αυτά, ελπίζεται ότι στο μέλλον κάποιος άλλος Έλληνας θα κατορθώσει να ολοκληρώσει την προσπάθεια τους, προβάλλοντας την Ελλάδα αλλά και την Πολεμική Αεροπορία εφόσον ο αστροναύτης προέλθει από τις τάξεις της.
Βιβλιογραφία:
[1] Πολεμική Αεροπορία. ΒΑΣΙΚΟ ΔΟΓΜΑ ΠΑ. Ημερομηνία πρόσβασης: 19 Σεπτεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.haf.gr/wp-content/uploads/2023/05/%CE%92%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%9A%CE%9F-%CE%94%CE%9F%CE%93%CE%9C%CE%91-%CE%A0%CE%91.pdf
[2] National Aeronautics and Space Administration. Astronaut Fact Book: June 2022. NASA, June 2022. Ημερομηνία πρόσβασης: 19 Σεπτεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.nasa.gov/sites/default/files/atoms/files/astronaut_fact_book_june_2022.pdf
[3] Smithsonian National Air and Space Museum. “Spinning Out of Control: Gemini VIII’s Near-Disaster.” Smithsonian Air and Space Museum, https://airandspace.si.edu/stories/editorial/spinning-out-control-gemini-viii (ημερομηνία πρόσβασης 19 Σεπτεμβρίου 2023).
[4] Logsdon, John M. “The Space Shuttle Decision: Chapter 2-1: The Politics of Decision-Making.” NASA History Division, 1976. Ημερομηνία πρόσβασης: 19 Σεπτεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://history.nasa.gov/SP-4407/vol2/v2chapter2-1.pdf
[5] European Space Agency. «How to become an astronaut», ESA, 22 Ιουνίου 2021. https://www.esa.int/Science_Exploration/Human_and_Robotic_Exploration/Astronauts/How_to_become_an_astronaut (ημερομηνία πρόσβασης 12 Ιανουαρίου 2024)
[6] Κολοβός Αλέξανδρος, ‘Πολιτική Διαστήματος με Όραμα: Παράθυρο ευκαιρίας για Έλληνα Αστροναύτη’, ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, σσ. 44–47, 2008. Ημερομηνία πρόσβασης: 29 Σεπτεμβρίου 2023. Διαθέσιμο στο: https://bit.ly/47yU7Q0
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου