6.9.1955:60 χρόνια από τα Σεπτεμβριανά. 'Σήμερα το βιό σας, αύριο τη ζωή σας'

Tου Κωστή Χριστοδούλου
Από το news247.gr

Η πλέον μαύρη σελίδα του σύγχρονου ελληνισμού της Πόλης, τα Σεπτεμβριανά, μέσα από μαρτυρίες και ανατριχιαστικές φωτογραφίες

9/10.11.1938. Ξεσπάει το πογκρόμ εναντίων των Εβραίων της Γερμανίας. Ο ήχος από τα κρύσταλλα που καταστρέφει ο ναζιστικός όχλος χαρακτηρίζει την νύχτα εκείνη ως «τη νύχτα των κρυστάλλων».

6/7.9.1955. Ο ίδιος ανατριχιαστικός ήχος μένει χαραγμένος για πάντα στη μνήμη των Ελλήνων της Πόλης. Όπως και στην φασιστική Γερμανία στόχος η εθνοκάθαρση από τις ανεπιθύμητες μειονότητες.
Η «νύχτα των Κρυστάλλων» του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης είναι η πρώτη βίαιη προσπάθεια εθνοκάθαρσης στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο όχι όμως η πρώτη των Νεότουρκων για εκδίωξη των Ελλήνων από την Μικρά Ασία. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 1913 ο ελληνικός πληθυσμός της Πόλης το 1913 ήταν 310.000 επί συνόλου 750.000 κατοίκων. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή περιορίστηκε σε 125.000 και συνέχισε να κινείται μειούμενος μέσα από αυθαίρετες εξοντωτικές φορολογικές, νομοθετικές, στρατιωτικές και πολιτικές παρεμβάσεις.

Στην δεκαετία του '50 δημιουργείται ένα μακρόπνοο σχέδιο από την τουρκική πολιτική για την εξόντωση των Ρωμιών που είχαν απομείνει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στόχος τίθεται στην 500η επέτειο της Άλωσης – το 1953 – να μην υπάρχουν Έλληνες στην Πόλη όπως αναφέρει σε έκθεση της η Επιτροπή του Λαϊκού Κόμματος της Τουρκίας. Στην συνέχεια θα σας παρουσιάσουμε τα βήματα για την υλοποίηση του σχεδίου – που ήρθε τελικά με χρονική καθυστέρηση – μέσα από την επετειακή έκδοση της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών καθώς και μαρτυρίες Πολιτών για το πως βίωσαν οι ίδιοι τα Σεπτεμβριανά όπως αυτές καταγράφονται στα βιβλία των Εκδόσεων Τσουκάτου που εξειδικεύεται στην ιστορία της Πόλης .

Το χρονικό των Σεπτεμβριανών

- Το δόγμα Ανορθόδοξου πολέμου του Ψυχρού Πολέμου χρησιμοποιείται για την σχεδίαση εξόντωσης του Ελληνισμού της Πόλης. Η έναρξη του απελευθερωτικού - αντιαποικιακού αγώνα των Ελληνοκυπρίων το 1950 δίνει την αφορμή εφαρμογής του σχεδίου. 

- Μέρος του Τύπου καλλιεργεί συστηματικά το μίσος κατά του Ελληνισμού γενικότερα και δαιμονοποιεί τους Έλληνες της Πόλης ως εσωτερικούς εχθρούς. Πρωταρχικό ρόλο παίζει η εφημερίδα Hurriyet και οι δημοσιογράφοι Sedat Simavi, Hikmet Bil, Mehmet Emin Yalman. Η Hürriyet με την ανθελληνική στάση αυξάνει την κυκλοφορία της από μερικές χιλιάδες σε 200.000 αντίτυπα μέσα σε μερικούς μήνες.

-Ιδρύεται από το Κράτος της Τουρκίας η παρακρατική οργάνωση «Η Κύπρος είναι Τουρκική» που ανοίγει παραρτήματα σε όλη την Τουρκία. Η οργάνωση αυτή λειτούργησε ως συντονιστής της επίθεσης κατά του Ελληνισμού της Πόλης.

- Η Βρετανία καλεί σε συνδιάσκεψη στο Λονδίνο την Ελλάδα και την Τουρκία για συζήτηση περί της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η αποδοχή συμμετοχής από την τότε Ελληνική Κυβέρνηση αυξάνει την επιθετικότητα της Τουρκικής Κυβέρνησης. Η συνδιάσκεψη ξεκινάει στις 29/8/1955.

- Ο Πρέσβης Αθηνών της Μ. Βρετανίας τον Αύγουστο του 1954 αναφέρει ότι ενώ επί του παρόντος οι σχέσεις μεταξύ της Ελλάδος και Τουρκίας είναι καλές, όμως έστω και ένα σύνθημα που θα γραφόταν στην Θεσσαλονίκη στον τοίχο της οικίας του Μ.Κεμάλ, θα ανέτρεπε αυτές (PRO FO 371/1 17642, RG 1081, Embassy Reports19.08.1954). Το Βρετανικό Υπ. Εξωτερικών την άνοιξη του 1955 πίστευε ότι μερικές εξεγέρσεις στην Τουρκία θα βοηθούσαν η διεθνής κοινή γνώμη να μάθει για τις Ελληνοτουρκικές διαφορές (Robert Holland, "Greek-Turkısh Relatıons, İstanbul and British Rule in Cyprus, 1954-59, Bull. of the Centre for Asia Minor Studies, (1993/94), σελ. 327-365.

- Ο Τουρκικός τύπος διαδίδει ασύστολα ψεύδη περί δήθεν επικείμενης σφαγής Τουρκικών Πληθυσμών στην Κύπρο και διωγμούς Μουσουλμάνων στην Ελλάδα.

- Προετοιμασία της επίθεσης από τον Αύγουστο του 1955 σε τακτικό επίπεδο.

- Προσημειώνονται τα Ελληνικά Ιδρύματα, κατοικίες και καταστήματα και μεταφέρονται μαζικά άτομα από την Ανατολή και ακόμα από το εξωτερικό της χώρας.

Η προετοιμασία της επιχείρησης

- Οργανώνεται από τις Τουρκικές Μυστικές Υπηρεσίες η προβοκάτσια τοποθέτησης μικρής εκρηκτικής ύλης (μεταφορά με διπλωματικό σάκο) στο σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Σκοπός να φανεί ότι οι Έλληνες κατέστρεψαν το σπίτι του Κεμάλ.

- Οι δράστες συλλαμβάνονται από την Ελληνική Αστυνομία και αποδεικνύεται η ανάμιξη των Τουρκικών Μυστικών Υπηρεσιών.

- Οι δράστες της προβοκάτσιας απελευθερώνονται, ενώ είναι προφυλακισμένοι με καθ’ υπαγόρευση βούλευμα δικαστηρίου της Θεσσαλονίκης, μετά από πιέσεις της Τουρκίας και γίνονται δεκτοί ως ήρωες όταν φθάνουν στην Τουρκία. Ο κυριότερος οργανωτής της προβοκάτσιας της Θεσσαλονίκης Oktay Engin αναλαμβάνει για πολλά χρόνια υπεύθυνος στην «Ειδική Επιτροπή επί Μειονοτήτων» που έχει σκοπό την εκρίζωση των μειονοτήτων (σ.σ. στην συνέχεια διορίζεται νομάρχης σε επαρχία της Ανατολής).

- Λίγες μέρες πριν από την 6-7/9/1955 έχουν προσημειωθεί οι στόχοι που είναι οι εκκλησίες, μειονοτικά ιδρύματα, καταστήματα και σπίτια των Ελλήνων.

- Μεταφέρονται πληθυσμοί από την ύπαιθρο που οργανώνονται σε τάγματα εφόδου 40-50 ατόμων και οδηγούνται από ένα καθοδηγητή. Τα μέλη των ταγμάτων εφόδου είναι εξοπλισμένα με λοστούς και καταστροφικά εργαλεία ίδιου τύπου.

- Η μεταφορά των καταστροφέων γίνεται με φορτηγά και πλοιάρια που έχουν ετοιμαστεί από πριν.

- Η απογευματινή εφημερίδα Istanbul Ekspres τυπώνεται 4 μέρες πριν και κυκλοφορεί σε 200.000 φύλλα περί της 4 μ.μ. την 6/7/55 - ενώ συνήθως είχε κυκλοφορία 5.000 φύλλα αναγγέλλοντας τον δήθεν βομβαρδισμό του σπιτιού του M. Κεμάλ, δίνοντας έτσι το σύνθημα των επιθέσεων στα Ελληνικά Ιδρύματα, σχολεία, εκκλησίες, κοιμητήρια, καταστήματα και σπίτια.

Η εκτέλεση της επιχείρησης

- Περί τις 6 μ.μ. Ξεκινάει διαδήλωση στην Πλατεία Σταυροδρομίου (Ταξίμ) η οποία εξελίσσεται σε λεηλασίες των Ελληνικών Καταστημάτων, Σχολείων και Εκκλησιών.

- Πρώτοι στόχοι είναι ο Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος του Πέρα και η Ζάππειος Σχολή. Ακολουθεί η καταστροφή όλων των Ελληνικών καταστημάτων στη συνοικία του Πέρα.

- Οι επιθέσεις στα Ελληνικά Ιδρύματα και ιδιοκτησίες ξεκινούν στις 7 μ.μ. ταυτόχρονα σε όλες τις συνοικίες του Βοσπόρου, Πέρα, Παλαιάς Πόλης, Ασιατικής πλευράς και Πριγκιποννήσων. Το στοιχείο αυτό δείχνει τον προσχεδιασμό των επιθέσεων.

-  Τα τάγματα εφόδου που είναι τουλάχιστον 100.000 άτομα, επιχειρούν σε τρεις διαδοχικές φάσεις:  Καταστροφή θυρών, λεηλασία, πυρπόληση.

-Στόχοι είναι οι 64 Ελληνικές Εκκλησίες, Νεκροταφεία, Ιδρύματα (Σχολεία, Νοσοκομεία, το Φιλανθρωπικό Ίδρυμα Βαλουκλή), καταστήματα και οικίες των Ελλήνων. Επίσης γίνονται επιθέσεις και κατά των Αρμενίων και Εβραίων.

-Οι αστυνομικές δυνάμεις παραμένουν απλοί παρατηρητές και πολλές φορές παροτρύνουν τους καταστροφείς.

- Ο Πρωθυπουργός Menderes και ο Πρόεδρος Bayar διέρχονται κατά την εξέλιξη των γεγονότων από την Πόλη ενώ ο Υπ. Εσωτερικών N. Gedik εποπτεύει τις επιχειρήσεις από την Νομαρχία.

Τα αποτελέσματα των επιθέσεων

- Καταστροφή-πυρπόληση71 εκκλησιών, 26 σχολείων, 5 αθλητικών συλλόγων, 4500 καταστημάτων & εργοστασίων και 3 εφημερίδων.

- Εκτεταμένες καταστροφές σε Νεκροταφεία, σύληση πολλών τάφων μεταξύ αυτών και οι τάφοι Οικουμενικών Πατριαρχών.

- Καταστροφή 2100 οικιών.

- Αριθμός Νεκρών Ελλήνων 37 (Δεν υπήρχε εντολή για σφαγή).

- Επιθέσεις στις οικογένειες Ελλήνων Αξιωματικών στην Σμύρνη.

- 300 βιασμοί γυναικών.

Οι μαρτυρίες

Απέναντι μας είχαμε ένα γείτονα, τον Σαντρί μπέη. Τα παιδιά του παίζαν με τα δικά μας. Στις γιορτές τους μας έστελναν γλυκά και εμείς κάθε Πρωτοχρονιά και το Πάσχα τους στέλναμε πίτα και τσουρέκι που το περίμεναν τα παιδιά. Εκείνη τη νύχτα μάς είδε στο παράθυρο και άρχισε να εκφωνεί λόγο για τα γεγονότα: «Οι Έλληνες βάλανε βόμβα στο σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Αγανακτισμένη η νεολαία κατέστρεψε τη μεγάλη οδό του Πέρα ολοσχερώς κ.λ.π.». Αφού τελείωσε το λόγο του, μας συμβούλευσε να υψώσουμε σημαία. Δεν του κάναμε το χατίρι. Δεν θα είχε καμία σημασία εάν ερχόντουσαν, δε θα μας έσωζε. Αν και ήμασταν γνωστοί, δε θα μας πρότεινε να μας πάρει σπίτι του να μας γλυτώσει. Εκείνη τη νύχτα εκδηλώθηκε, μας φανέρωσε τα αισθήματα του. (...)

- Από το βιβλίο του Σίμου Βαφειάδη, «Ένας Πολίτης θυμάται». Εκδόσεις Τσουκάτου

Ο θείος μου, ο Κώστας, ένας φιλήσυχος και καλός άνθρωπος, έμενε σε έναν τούρκικο μαχαλά, στο Γενί μαχαλέ του Μπεσίκτας. Οι Τούρκοι νέοι του μαχαλά τον ανάγκασαν να κατέβει κάτω. Τον έβαλαν να γονατίσει μπροστά σε μία τουρκική σημαία και να επαναλάβει αυτό που υπαγόρευαν για την Κύπρο, την Ελλάδα κ.λ.π. Τον τυραννούσαν για ώρες, αλλά ευτυχώς δεν τον πείραξαν. (...)

- Από το βιβλίο του Σίμου Βαφειάδη, «Ένας Πολίτης θυμάται». Εκδόσεις Τσουκάτου

Την κατάσταση την επομένη της 7ης Σεπτεμβρίου είναι δύσκολο να την περιγράψει κανείς. Η μεγάλη οδός του Πέρα, σημαιοστολισμένη, με καταστήματα καμένα, καταστραμμένα, βιτρίνες σπασμένες, έπιπλα και υφάσματα κομμένα, χυμένα στους δρόμους, έδινε την εντύπωση ότι είχε δεχθεί εχθρική επίθεση. Όλα τα ζαχαροπλαστεία – τα περισσότερα ελληνικά – ήταν εντελώς καταστραμμένα, τα κοσμηματοπωλεία αδειανά. Στα καταστήματα ρουχισμού και τροφίμων ό,τι δεν μπορούσαν να πάρουν το είχαν πετάξει στον δρόμο. Δεν μπορούσε κανείς να περάσει, αφού και οι δύο πλευρές του δρόμου είχαν βουνά ολόκληρα από εμπορεύματα. (...)

Όλα τα γεγονότα ήταν οργανωμένα και προσχεδιασμένα. Μέρες πριν είχε ξεκινήσει εκστρατεία με κατηχήσεις στα τζαμιά, όπου γινόταν τρομερή προπαγάνδα εναντίον μας. Ομάδες νέων σε μερικά μέρη είχαν επισημάνει σπίτια και μαγαζιά Ρωμιών. (...)

Όπως τα είχαν οργανωμένα όλα τα γκρουπ των διαδηλωτών τα συνόδευαν αστυνομικοί, για να μην γίνουν επεισόδια, μόνο τους επέτρεπαν να σπάσουν και να ρημάξουν. (...) Είχε διαδοθεί το σλόγκαν: «Σήμερα την περιουσία σας και αύριο τη ζωή σας.

- Από το βιβλίο του Σίμου Βαφειάδη, «Ένας Πολίτης θυμάται». Εκδόσεις Τσουκάτου

Τα μνήματα του Βαλουκλή, που είναι οι τάφοι των Πατριαρχών, καταστραμμένα, ο ιερεύς δεν βρέθηκε.

Στο νεκροταφείο της Μεταμόρφωσης, στο Σισλί, όπου είναι οι τάφοι των μεγάλων ευεργετών, όπως του Ζαρίφη, έσπασαν τα μαρμάρινα γλυπτά. Προ ημερών είχε ενταφιαστεί ο Ηλιάσκος, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, στον οικογενειακό του τάφο. Ο δικός του ήταν από τους πρώτους που βεβηλώθηκε στο νεκροταφείο. Το ειδικώς κατασκευασμένο φέρετρο ανοίχθηκε και πετάχθηκε στον δρόμο μαζί με το νεκρό. Είχε διαδοθεί ότι μέσα στο φέρετρο υπήρχαν όπλα που προορίζονταν για τον ξεσηκωμό των Ρωμιών.

Απέναντι από το νεκροταφείο του Σισλί είναι το αμαξοστάσιο των δημαρχιακών λεωφορείων. Εκείνη τη νύχτα εκτάκτως άνοιξαν του προβολείς φωτίζοντας προς τα μνήματα, για να διευκολύνουν τους βανδαλιστές να κάνουν το έργο τους.

- Από το βιβλίο του Σίμου Βαφειάδη, «Ένας Πολίτης θυμάται». Εκδόσεις Τσουκάτου

Την ημέρα των γεγονότων φορτηγά και λεωφορεία κατέφθασαν από την Θράκη και από τα ανατολικά χωριά στην Πόλη με όχλους διαδηλωτών που ήταν εφοδιασμένοι με ρόπαλα, αξίνες και πολλά εργαλεία. Μόλις δόθηκε το σύνθημα, οι διαδηλωτές ξεχύθηκαν στους δρόμους και καθοδηγούμενοι από τους νέους της κάθε γειτονιάς, χτυπούσαν τις πόρτες των Ρωμιών και, αφού τους πετούσαν έξω με τις πιτζάμες, λεηλατούσαν ότι έβρισκαν.

Στις μακρινές περιοχές , στους τουρκομαχαλάδες, κατοικούσαν και Ρωμιοί. Εκτός από τις καταστροφές, έγιναν και βιασμοί γυναικών και κοριτσιών. Μεγάλος αριθμός θα μείνει άγνωστος, διότι οι δικοί τους προσπάθησαν να τα καλύψουν αυτά: Για τις γυναίκες από ντροπή, για τα δε κορίτσια για το μέλλον τους.

- Από το βιβλίο του Σίμου Βαφειάδη, «Ένας Πολίτης θυμάται». Εκδόσεις Τσουκάτου

Εκείνο το βράδυ μέχρι τα ξημερώματα ο γιατρός με το επιτελείο του περιέθαλψε ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων τραυματιών οι οποίοι κατέφευγαν στο νοσοκομείο φοβούμενοι ότι εάν πήγαιναν κάπου αλλού θα αποκαλύπτονταν η ταυτότητα τους. Μεταξύ των τραυματιών ήταν και ο βαριά τραυματισμένος Επίσκοπος Παμφίλου και ένας ιερέας οι οποίοι μισόγυμνοι, ξυπόλυτοι, με σχισμένα τα ράσα και τα ρούχα, παραπατώντας, είχαν κατορθώσει όπως περιγράφει ο γιατρός Διαμάντογλου, να φτάσουν στο νοσοκομείο και χάρη στις υπηρεσίες του να σωθούν. Ένα ακόμη περιστατικό ανάμεσα στα πολλά, όπως ο ίδιος ο γιατρός αναφέρει, ήταν και η περίπτωση μίας αξιοπρεπούς, αριστοκρατικής εμφάνισης κυρίας κάποιας ηλικίας, που ήρθε στο νοσοκομείο, μισολιπόθυμη, κλαίγοντας, με σοβαρή αιμορραγία από τα γεννητικά όργανα. Είχαν μπει στο σπίτι της και την είχαν κακοποιήσει άγρια βάζοντας το χέρι τους μέσα στα γεννητικά της όργανα τα οποία είχαν σχίσει.

- Από το βιβλίο του Στέλιου Χ. Αντωνιάδη, «Η Πόλη που με ακολουθεί». Εκδόσεις Τσουκάτου

Μια άλλη τεκμηριωμένη ιστορία είναι αυτή που συνέβη σε αγαπημένο συγγενικό μας πρόσωπο. Ο πατέρας της οικογένειας είχε ένα εργοστάσιο στο οποίο το μεσημέρι διένειμε φαγητό στους εργάτες. Όντας γενναιόδωρος άνθρωπος αγόραζε μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού από αυτές που ήταν απαραίτητες για το προσωπικό, τις οποίες μαζί με ότι περίσσευε μοίραζε στους τσιγγάνους που είχαν καταυλισμούς πολύ κοντά. Κάθε απόγευμα οι τσιγγάνοι είχαν συνηθίσει να πηγαίνουν στο εργοστάσιο για να πάρουν το «συσσίτιο» τους. Όταν το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου ο συγγενής μας έμαθε το τι γινόταν στην Πόλη έτρεξε να δει το εργοστάσιο του. Η εικόνα που αντίκρυσε ήταν πραγματικά συγκινητική. Οι τσιγγάνοι πιασμένοι χέρι-χέρι είχαν κάνει κλοιό γύρω από το εργοστάσιο εμποδίζοντας οποιονδήποτε να πλησιάσει.

- Από το βιβλίο του Στέλιου Χ. Αντωνιάδη, «Η Πόλη που με ακολουθεί». Εκδόσεις Τσουκάτου

Ακούστηκαν και άλλες ιστορίες όπως αυτών που είχαν ελληνικές σημαίες στο σπίτι τους, τις οποίες έκοψαν σε μικρά- μικρά κομματάκια και τις έφαγαν, του Τούρκου αστυνομικού που προσπαθώντας να σώσει ένα ελληνικό ρεστοράν έφαγε άγριο ξύλο κτλ. Μία ενδιαφέρουσα και κωμικοτραγική είναι αυτή του Έλληνα μπακάλη. Σε μία γειτονιά της Πόλης υπήρχαν διαγώνια στους ίδιους δρόμους. Το ένα άνηκε σε Τούρκο και το άλλο σε Έλληνα. Όταν ο Έλληνας έμαθε το τι γίνεται έκλεισε το μαγαζί του αλλά και όντας πονηρός άλλαξε τις πινακίδες των δύο μπακάλικων (το άλλο είχε κλείσει πιο μπροστά). Το αποτέλεσμα ήταν να καταστραφεί ολοσχερώς το τουρκικό μπακάλικο και να μείνει το δικό του άθικτο. Αξίζει δε να αναφερθεί ότι γενικότερα καταστράφηκαν και όσα μαγαζιά είχαν πινακίδες σε ξένη γλώσσα, Αγγλική, Γαλλική γιατί νόμιζαν ότι είναι γράμματα ελληνικά. Μία άλλη περίπτωση είναι το Αρμένη γιατρού Παπαζιάν η οποία ήταν η αιτία να καταστροφής του ιατρείου του γιατί νόμιζαν ότι έχει σχέση με παπά.

- Από το βιβλίο του Στέλιου Χ. Αντωνιάδη, «Η Πόλη που με ακολουθεί». Εκδόσεις Τσουκάτου

Ακόμη και σήμερα όποιον Κωνσταντινουπολίτη και να ρωτήσεις έχει πάμπολες ιστορίες να σου διηγηθεί. Οι περισσότερες είναι κοινότυπες, εκφοβισμοί, φωτιές, καταστροφές εμπορευμάτων, προστασία από φίλους Τούρκους, οι οποίοι πραγματικά σε πολλές περιπτώσεις προστάτεψαν και έσωσαν όχι μόνο τις περιουσίες αλλά και την τιμή και τη σωματική ακεραιότητα των Ρωμιών. Είναι δε γνωστό πως μεγάλος αριθμός Τούρκων είχαν ήδη μαρτυρήσει στους Έλληνες φίλους τους, μολονότι τους είχε δοθεί ρητή εντολή για το αντίθετο, το σύνθημα που ήταν τα αναμμένα φώτα που σήμαινε ότι το σπίτι ήταν τουρκικό.

- Από το βιβλίο του Στέλιου Χ. Αντωνιάδη, «Η Πόλη που με ακολουθεί». Εκδόσεις Τσουκάτου

Φυσικά η Ελλάδα είχε και βασιλιά, τον Παύλο, ο οποίος μαζί με τη σύζυγο του Φρειδερίκη τη βραδιά των Γεγονότων βρίσκονταν σε επίσημη επίσκεψη στην Γιουγκοσλαβία και παρόλο που είχαν ειδοποιηθεί από την ελληνική πρεσβεία για αυτά που είχαν γίνει, ούτε το ταξίδι του διέκοψε αλλά ούτε κάποια εκδήλωση συμπαράστασης από τους Γιουγκοσλάβους προσπάθησε να αποσπάσει, σαν να μην συνέβαινε δηλαδή τίποτα, πράγμα που αποδεικνύεται και από το ότι όταν επέστρεψε στην Ελλάδα στις 17 Σεπτέμβρη!! απεύθυνε προς τον ελληνικό λαό διάγγελμα υπέρ της ελληνοτουρκικής φιλίας!

- Από το βιβλίο του Στέλιου Χ. Αντωνιάδη, «Η Πόλη που με ακολουθεί». Εκδόσεις Τσουκάτου

Στα Σεπτεμβριανά καταστρέφεται το 90% των πνευματικών αξιών της ελληνικής Κωνσταντινουπόλεως. Τα θύματα δεν ξεπερνούν το 0,0173% του ελληνικού πληθυσμού που απαρτίζει το 0,691% του πληθυσμού της Τουρκίας. Κατά την διάρκεια των επεισοδίων παραβιάζεται ολόκληρος ο Τουρκικός Ποινικός Κώδικας.

- Από το βιβλίο του Βασίλη Κυρατζόπουλου «Η άγραφη Γενοκτονία». Εκδόσεις Τσουκάτου

Η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων και είχαν σημειωθεί πολλές επιθέσεις κατά εκκλησιών, ελληνικών σπιτιών και σχολείων. Ήρθαν ο Μουσταφά και ο Ιμπραχήμ, ο μπαρμπέρης και μας είπαν ότι σε όλη την Πόλη γίνονταν σοβαρά επεισόδια με στόχο τους Ρωμιούς και θα έκαναν ότι μπορούσαν να μας προφυλάξουν. (...) Εκείνη την στιγμή ακούσαμε να μπαίνει το κλειδί στην κλειδαριά, η πόρτα να ανοίγει και να ανοίγει και να μπαίνει ο μπαμπάς με μία σημαία στο χέρι. Μόλις μπήκε την πέταξε και μας αγκάλιασε. Πρώτη φορά τον είδα να κλαίει. Μας είπε όλα όσα είδε και έζησε εκείνες τις ώρες της επιστροφής, ότι η πόρτα ήταν σημαδεμένη, ότι το ίδιο σημάδι υπήρχε και στην πόρτα του Άη Νικήτα. Η μαμά του είπε για τον Μουσταφά και τον Ιμπραήμ, τον ρώτησε τι σκοπεύει να κάνει. Απ' ότι κατάλαβα, την απόφαση του την είχε πάρει πριν ακόμη μπει στο σπίτι. Ανεβάσαμε τη γιαγιά στο δικό μας δωμάτιο και τη θεία στο δικό της. Η μαμά έμεινε με την γιαγιά και εγώ πήγα με την θεία Στέλλα. Οι άνδρες έμειναν κάτω και ο Γιώργος ήταν δίπλα στον μπαμπά.

Όταν ακούστηκαν οι πρώτες φωνές από τον δρόμο πλησίασα στο παράθυρο και κοίταξα. Είδα τον Μουσταφά και τον Ιμπραήμ να στέκονται μπροστά στην πόρτα μας και να έχουν δεμένη μια σημαία στο στήθος τους. Όταν τα μπουλούκια άρχισαν να έρχονται από την ανηφόρα, τα έδιωχναν και τα έστελναν στον Άη Νικήτα λέγοντας: Δεν υπάρχουν εδώ Ρωμιοί, αυτό το σπίτι είναι δικό μας. Απέναντι έχει αγίασμα, εκεί να πάτε...

Στην προσπάθεια να προφυλάξουν εμάς, έδειχναν το εκκλησάκι το οποίο δέχθηκε ατελείωτες επιθέσεις. Και ενώ ελπίζαμε ότι θα γλυτώσουμε, έγινε το κακό. Μπροστά σε ένα μπουλούκι που ερχόταν, ήταν ο χότζας του Εγρίκαπ, ο Ρετζέπ. Έφθασε μπροστά στην πόρτα μας και τον άκουσα να μιλά με έντονο ύφος στον Μουσταφά και τον Ιμπραήμ: Φύγετε από εδώ γιατί θα σπάσουμε και τα δικά σας σπίτια. (...)

- Από το βιβλίο του Μηνά Ιωακειμόπουλου «Τριαντάφυλλα και αγκάθια της Κωνσταντινούπολης». Εκδόσεις Τσουκάτου

(...)Δεν άργησαν να φθάσουν στο τελευταίο πάτωμα. Μόλις ανέβηκαν το τελευταίο σκαλοπάτι, αντίκρισαν την παγερή φιγούρα της γιαγιάς, η οποία κρατώντας στο δεξί χέρι το μπαστούνι της, στεκόταν μπροστά στην πόρτα του δωματίου έχοντας εμένα και τον Γιώργο δεξιά και αριστερά. (...) Με το που αντίκρισαν την γιαγιά κοκκάλωσαν. Με όλη τη δύναμη που της απέμεινε σήκωσε το μπαστούνι και κουνώντας το προς το μέρος τους, με φωνή που έμοιαζε να βγαίνει από άνθρωπο που πνίγεται τους είπε: Τι θέλετε εδώ; δεν βλέπετε πως είμαι; Άντε να πάτε στα σπίτια σας και να με αφήσετε να πεθάνω ήσυχα! Τα είπε στα ελληνικά, δεν ήξερε εξάλλου τουρκικά! Οι βάρβαροι πέρασαν από μπροστά της και κατευθύνθηκαν στο μπροστινό δωμάτιο. Έσπρωξαν στην άκρη τη μαμά, τον μπαμπά, τη θεία Στέλλα και μπήκαν. Η μανία τους του ήταν τόσο μεγάλη που δεν άφησαν τίποτα δίχως να το καταστρέψουν. Σεντόνια, κουβέρτες, ρούχα, κουρτίνες, παπούτσια, ότι υπάρχει στο δωμάτιο ενός ζευγαριού, μέσα σε λίγα λεπτά είχε καταστραφεί. (...) Αυτός που φαινόταν να έχει το πρόσταγμα, αφού διέλυσαν το δωμάτιο και τις ντουλάπες , μας πρόσταξε να κατεβούμε και να βγούμε στον δρόμο. Η γιαγιά στεκόταν με την περηφάνια να διαγράφεται στο πρόσωπο της, μπροστά στην πόρτα. Ο «αρχηγός» είπε στη θεία Στέλλα να μείνει με τη γιαγιά και οι υπόλοιποι να βγούμε έξω. Αρχίσαμε να κατεβαίνουμε τις σκάλες. Τα δάκρυα έτρεχαν ποτάμι. Όταν δε αντικρίσαμε το δωμάτιο της γιαγιάς η απόγνωση μας έφθασε στο αποκορύφωμα. Μέχρι και το στρώμα είχαν κουρελιάσει. Τα συρτάρια από τη σιφονιέρα βγαλμένα, το περιεχόμενο τους αραδιασμένο στο πάτωμα, η σόμπα κομματιασμένη, τα τζάμια στα παράθυρα σπασμένα, μία εικόνα που θυμάμαι μέχρι να πεθάνω!

- Από το βιβλίο του Μηνά Ιωακειμόπουλου «Τριαντάφυλλα και αγκάθια της Κωνσταντινούπολης». Εκδόσεις Τσουκάτου

Κατεβαίναμε τη σκάλα (...) η μαμά και εγώ είχαμε μείνει στην αρχή της σκάλας στο μεσαίο πάτωμα. Εκεί άκουσα κάποιον να απευθύνεται στη μαμά: - Εσύ δεν είσαι η κόρη του καπετάνιου; Τόσα χρόνια σε κυνηγούσα και όλο μου ξέφευγες, ομορφούλα! Για να δούμε τώρα που θα μου πας;

Τον είδα να την πιάνει από το χέρι και να την τραβά. Φώναξα με όλη μου την δύναμη στον μπαμπά, η φωνή μου όμως χάθηκε μέσα στον θόρυβο και την οχλαγωγία που επικρατούσε. Δίχως να σκεφτώ, πήρα φόρα και όπως ήμουν πίσω του, τον έσπρωξα με όλη μου την δύναμη στην πλάτη, με αποτέλεσμα να χάσει την ισορροπία του και να κολλήσει με τα μούτρα στον τοίχο.(...) Τράβηξα τη μητέρα προς τα πάνω, ανεβήκαμε ξανά στο τελευταίο πάτωμα, όπου δεν υπήρχε πλέον κανείς, ανοίξαμε την ντουλάπα – κρυψώνα και μπήκε μέσα. Εκεί δεν θα την έβρισκαν. (...) Ήταν γύρω στις 01:30 της 7ης Σεπτεμβρίου, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτοι στρατιώτες. Έφθασαν στο σπίτι μας και έψαξαν να βρουν αυτούς που κατοικούσαν εκεί. Απομάκρυναν τους ξένους και καταλάβαμε πως η κατάσταση πήγαινε προς το τέλος. (...) Με μία ανάσα ανέβηκα τις τρεις σκάλες, άνοιξα τη ντουλάπα-κρυψώνα και σκαρφάλωσα επάνω. Βρήκα τη μαμά να με κοιτάζει με δακρυσμένα μάτια. Αυτό που ένιωσα στην αγκαλιά της, δεν το ένιωσα ποτέ στην ζωή μου ακόμη μέχρι τώρα. Δεν μιλήσαμε, μόνο κλαίγαμε. Αυτό που συνέβη στις σκάλες το θάψαμε στο μυαλό μας, δίχως όμως να το διαγράψουμε.

- Από το βιβλίο του Μηνά Ιωακειμόπουλου «Τριαντάφυλλα και αγκάθια της Κωνσταντινούπολης». Εκδόσεις Τσουκάτου

(...) Αφού περάσαμε τη νύχτα στο φιλικό σπίτι, το απόγευμα της επόμενης η μητέρα μου αποφάσισε να πάει στο δικό μας, για να πάρει καθαρά ρούχα για το μωρό. Ήμουν κρεμασμένη στο φουστάνι της. Όρμησα και πάω και εγώ μαζί της.

Μπαίνουμε στον αυλόγυρο και βλέπουμε να φυλάνε το σπίτι μας, από το οποίο είχαν μείνει μόνο οι τοίχοι. Η μητέρα μου ζήτησε να πάρει λίγα πράγματα και αυτοί στην αρχή αρνήθηκαν. Στις εκκλήσεις της αφού ψιθύρισαν κάτι μεταξύ τους, μας άφησαν. Ακούω τη βαριά πόρτα της αυλής να κλείνει πίσω μας. Ο ένας στρατιώτης έμεινε έξω και ο δεύτερος λέει στον τελευταίο: «Βίασε εσύ τη μάνα και εγώ το παιδί».

Ήμουν παιδί, οκτώ χρονών εκείνο τον Σεπτέμβρη. Δεν ήξερα τι σημαίνει αυτό που είπαν. Νόμιζα ότι συνεννοήθηκαν να μας σκοτώσουν, κι άρχισα να φωνάζω: «Όχι τη μαμά μου, έχει παιδί να μεγαλώσει».

Τότε εμφανίζεται σαν απο μηχανής θεός ο Τούρκος φίλος του πατέρα μου, ο οποίος προσπαθούσε από το προηγούμενο βράδυ να φτάσει στο σπίτι μας, αλλά οι δρόμοι ήταν κλειστοί.Ορμάει στον αυλόγυρο και φωνάζει στους στρατιώτες: «Τι άλλο θέλετε, επιτέλους; Κάψατε το βιός τους, μαυρίσατε τις ψυχές τους, αφήστε την τιμή τους τουλάχιστον...». Ήταν τόση η οργή του, που τους βούτηξε και τους πέταξε έξω από το σπίτι. Έτσι γλυτώσαμε.

Ένας εφιάλτης που δεν πρόκειται να ξεχάσω. 

- Μαρτυρία της Δέσποινας Ισαακίδου από το βιβλίο  "Σεπτεμβριανά 1955: Η "νύχτα των κρυστάλλων" του ελληνισμού της Πόλης" των εκδόσεων Τσουκάτου.

- Ευχαριστούμε τις Εκδόσεις Τσουκάτου για την παραχώρηση των βιβλίων.