Έχουμε βρεθεί σε αυτό το σημείο αμέτρητες φορές στην ιστορία. Για άλλη μια φορά, διπλωμάτες οι οποίοι εκπροσωπούν μεγάλες και ανταγωνιστικές δυνάμεις συναντώνται για να αποφασίσουν την τύχη χωρών και εθνών που δεν κάθονται καν στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης.
Κάποιοι εξ αυτών ελπίζουν να αποτρέψουν τον πόλεμο. Άλλοι στοιχηματίζουν ότι ο πόλεμος ή η απειλή του είναι ένα δίκαιο τίμημα προκειμένου να εξασφαλίσουν τη "σφαίρα επιρροής" της χώρας τους.
Μια τέτοια σφαίρα - μια γεωπολιτική ζώνη ελέγχου η οποία αποκλείει τους ανταγωνιστές - είναι εκείνο που ζήτησε για ακόμη μια φορά ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν μέσω δύο προσχεδίων Συνθηκών, τα οποία δημοσίευσε τον περασμένο μήνα: το ένα απευθυνόταν στις ΗΠΑ και το άλλο στο ΝΑΤΟ. Σε συνδυασμό μεταξύ τους, τα δύο σχέδια ισοδυναμούν με εκβιασμό ολόκληρης της "Δύσης" και εξευτελισμό σε ό,τι έχει απομείνει από μια διεθνή τάξη η οποία βασίζεται σε κανόνες δικαίου. Δώστε μου το φέουδο μου, λέει, αλλιώς επιτίθεμαι.
Ο Πούτιν ζητεί δεσμεύσεις ότι το ΝΑΤΟ δεν θα δεχτεί ποτέ και για κανέναν λόγο την Ουκρανία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα στην περιοχή ως μέλος, ανεξάρτητα από το τι προτιμά ο λαός της. Απαιτεί δε από τη συμμαχία ουσιαστικά να αποστρατικοποιήσει χώρες οι οποίες ανήκουν ήδη στο ΝΑΤΟ και παλαιότερα ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση, όπως η Εσθονία, η Λετονία και άλλες. Με πιο απλά λόγια, ο Πούτιν, κοιτάζοντας την Ανατολική Ευρώπη, θέλει τη Δύση έξω, τους Ρώσους μέσα και τους Ουκρανούς "ξαπλωμένους" στο έδαφος.
Ιστορία
Εάν αυτή η νοοτροπία ακούγεται κατανοητή σε ορισμένους ειδικούς, είναι επειδή για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της Ανθρωπότητας αποτελούσε κοινό τόπο. Όπως περιέγραψε ο Θουκυδίδης, ανταγωνιστικές σφαίρες επιρροής οδήγησαν την Αθήνα και τη Σπάρτη στην 27χρονη σύγκρουσή τους. Αργότερα τέτοιοι ανταγωνισμοί ξεκίνησαν τους Καρχηδονιακούς Πολέμους μεταξύ της Καρχηδόνας και της Ρώμης (αρχικά με επίδικο το νησί της Σικελίας) και πολλές άλλες συγκρούσεις ανά τους αιώνες.
Από την οπτική της Μόσχας ή του Πεκίνου, οι χώρες που σήμερα θεωρούν τους εαυτούς τους ως "Δύση" είναι λοιπόν υποκριτικές, καθώς ήταν εκείνες που ανήγαγαν αυτή την προσέγγιση της παγκόσμιας πολιτικής σε τέχνη.
Η πρώιμη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ βασιζόταν στο Δόγμα Μονρόε, το οποίο ζητούσε από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να μείνουν μακριά από τον "νέο κόσμο", καθώς αυτό ήταν το ημισφαίριο της Αμερικής. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις με τη σειρά τους μοίρασαν με χαρά τα ιμάτια όλης της Αφρικής και μεγάλου μέρους της Ασίας. Οι πρώτες συνθήκες οι οποίες αναφέρονται ρητά σε "σφαίρες επιρροής" υπογράφηκαν μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γερμανίας όταν οι δυο τους χώρισαν τον Κόλπο της Γουινέας, τη δεκαετία του 1880.
Στον 20ο αιώνα, η συνήθεια αυτή άγγιξε "διαβολικά" επίπεδα. Το 1939, η Ναζιστική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση, στο μυστικό Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, μοίρασαν την Ανατολική Ευρώπη μεταξύ τους. Τα θύματά τους: Φινλανδία, Εσθονία και Λετονία (που ανατέθηκαν στη σφαίρα του Ιωσήφ Στάλιν), Λιθουανία (αρχικά στη σφαίρα του Αδόλφου Χίτλερ), Πολωνία (μοιράστηκε μεταξύ των δύο) και ούτω καθεξής. Πολλές από αυτές τις χώρες αισθάνονται σήμερα για ακόμη μία φορά αυξανόμενο άγχος για την ύπαρξη και την ανεξαρτησία τους.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ολόκληρη η υδρόγειος ήταν ουσιαστικά χωρισμένη σε δύο και μόνες σφαίρες επιρροής. Ταυτόχρονα, ωστόσο, γεννήθηκε το πρότζεκτ που τελικά εξελίχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η νέα συνομοσπονδία, χτισμένη στα ερείπια της παλιάς Ευρώπης, αυτοπροσδιορίστηκε ως επίπληξη στην απεχθή πολιτική ωμής εξουσίας του παρελθόντος.
Όπως όλοι οι ιδεαλιστές ανά τους αιώνες, οι Ευρωπαίοι ονειρεύονταν μια τάξη πραγμάτων στην οποία οι μεγάλες χώρες (όπως η Γερμανία ή η Γαλλία) δεν θα μπορούσαν να κυριαρχούν επί των μικρών (όπως το Λουξεμβούργο ή η Μάλτα) και όπου η εξουσία θα πήγαζε από κανόνες και θεσμικό πλαίσιο και όχι από την ωμή βία.
Η απατηλή ελπίδα
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Αμερικανοί, επίσης, άρχισαν να υποστηρίζουν αυτή τη φιλοδοξία. "Η εξουσία δεν ορίζεται από σφαίρες επιρροής... ή από ισχυρούς που επιβάλλουν τη θέλησή τους σε αδύναμους", δήλωνε η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κοντολίζα Ράις.
Ακόμη και η μετασοβιετική, προ του Πούτιν Μόσχα φαινόταν να προσυπογράφει το συγκεκριμένο ιδανικό. Το ΝΑΤΟ και η Ρωσία επιδιώκουν "έναν κοινό χώρο ασφάλειας και σταθερότητας, χωρίς διαχωριστικές γραμμές ή σφαίρες επιρροής οι οποίες να περιορίζουν την κυριαρχία οποιουδήποτε κράτους", αναφέρεται σε κοινή δήλωση των δύο, το 1997.
Εκ των υστέρων, αυτά τα λόγια περιβάλλονται με την τήβεννο μιας πιο αθώας εποχής ή μιας αφέλειας. Οι μελετητές των διεθνών σχέσεων σήμερα πιστεύουν ότι οι Αμερικανοί, οι Ευρωπαίοι και άλλοι στην καλύτερη περίπτωση φαντάζονταν ότι η σκέψη σφαιρών επιρροής θα μπορούσε να ξεπεραστεί.
Στην πραγματικότητα, για μια σύντομη στιγμή στην ιστορία, υπήρχε μόνο μία σφαίρα - και αυτή ήταν η αμερικανική. Οποιαδήποτε τάξη πραγμάτων η οποία να βασίζεται σε κανόνες, σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, χρειάζεται αστυνόμευση από έναν "ηγεμόνα". Αφαιρέστε αυτή την ηγεμονία - μια Pax Romana, Pax Britannica ή Pax Americana - και οι διεθνείς σχέσεις θα γίνουν αμέσως αταβιστικές.
Αυτή η λογική προσφέρει μια εξήγηση για την πρόσφατη επιστροφή της διπλωματίας των σφαιρών επιρροής και του "κροταλίσματος των σπαθιών". Η σχετική ισχύς της Αμερικής μειώνεται, καθώς η Κίνα αναδύεται στην Ασία και η Ρωσία, η Τουρκία και άλλες δυνάμεις γίνονται όλο και πιο αλυτρωτικές στις γειτονιές τους. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ ανακαλύπτει ότι, χωρίς την υποστήριξη της αμερικανικής ηγεμονίας, τα υψηλά ιδανικά της δεν παρέχουν καμία "σκληρή ισχύ".
Νέος κόσμος;
Οι επόμενες εβδομάδες, μήνες και χρόνια θα δείξουν εάν ο κόσμος οδεύει σε μια νέα εποχή realpolitik και "ισχύος που παράγει δίκαιο" - εάν δηλαδή είμαστε προορισμένοι να επιστρέψουμε στην ανήθικη και κυνική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων που υποβαθμίζει τις μικρές χώρες σε πιόνια στις σκακιέρες των μεγάλων δυνάμεων.
Αξίζει να πεθάνει κανείς για τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας εάν η Κίνα προσπαθήσει να την καταλάβει; Τι γίνεται με την Ουκρανία, τη Μολδαβία ή την Εσθονία, εάν ο Πούτιν θελήσει να τις κατακτήσει;
Οι μεγάλες δυνάμεις της Δύσης μπορεί ακόμη και να αποφασίσουν να αφήσουν τις παραπάνω περιοχές και χώρες στα χέρια των ανταγωνιστών τους. Ωστόσο δεν θα πρέπει να έχουν αυταπάτες περί του ποιας μορφής κόσμο θα εγκατέλειπαν έτσι οριστικά – και τι είδους κόσμο θα αποκτούσαν στη θέση του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου