Μάνος Χατζηγιάννης
1453 - Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους: Πόσο γνωρίζουμε εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, τι πραγματικά συνέβη τότε;
«Ας αφήσουμε στους ψευδορήτορες τους μάταιους λόγους για τον ειρηνισμό, την αδελφοσύνη και άλλες αυταπάτες, που φέρνουν στη μνήμη τις θεολογικές συζητήσεις των Βυζαντινών την ώρα που ο Μωάμεθ εισέβαλε στα τείχη τους»…
Αυτό έλεγε ο Γάλλος συγγραφέας και ανθρωπολόγος, Γκιστάβ Λε Μπον, κι ο λόγος του σήμερα, ανήμερα της «μαύρης επετείου», αντηχεί σαν τρανό σήμαντρο της Βασιλεύουσας.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε αναμφίβολα ένα γεγονός που συγκλόνισε τον ευρύτερο ελληνισμό, αλλά και ένα σημείο αναφοράς στην παγκόσμια ιστορία. Πόσο όμως γνωρίζουμε εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, τι πραγματικά συνέβη τότε; Μήπως στηριζόμαστε συχνά σε μύθους που δεν έχουν καμία σχέση με εκείνο το φοβερό συμβάν που τόσο πολύ σημάδεψε την πορεία του νεότερου ελληνισμού;
Με τη βοήθεια του ιστορικού Μάριου Αθανασόπουλου, Δρ. Βυζαντινής Ιστορίας, μέλος ΕΔΙΠ στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου το Newsbomb.gr επιχειρεί να εντρυφήσει στα αίτια, στα γεγονότα και στα αποτελέσματα και με ιστορική βάση να αποκρυσταλλώσει όσα συνέβησαν πριν 571 χρόνια.
Ο κ. Αθανασόπουλος, ο οποίος διδάσκει Βυζαντινή και Νεώτερη Ελληνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, αναφέρεται σε επτά από τους μύθους, που συνοδεύουν τις αναφορές για την περίοδο της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, και προσπαθεί μέσω της ιστορικής γνώσης και της εμπεριστατωμένης μελέτης να τους αναιρέσει:
Μύθος 1ος: Ο πάπας και οι Δυτικοί δεν συνέδραμαν τους Βυζαντινούς που αγωνίστηκαν μόνοι εναντίον των εχθρών της χριστιανοσύνης
Απάντηση: Είναι γεγονός πως η βοήθεια προς την χειμαζόμενη Κωνσταντινούπολη ήταν πενιχρή. Ξεχνάμε όμως πως η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν είχε πια τη δυνατότητα να κινητοποιεί τις μάζες όπως στο παρελθόν, αφού είχε προηγηθεί ολόκληρο σχεδόν τον 13ο αιώνα ένα βαθύ σχίσμα στους κόλπους της, κατά το οποίο εμφανίζονταν ταυτόχρονα δύο πάπες, ο ένας στη Ρώμη και ο άλλος στην Αβινιόν της Γαλλίας.
Ταυτόχρονα, κατά τον 14ο και 15ο αιώνα (από το 1337 έως το 1453 συγκεκριμένα) έλαβε χώρα στη Δύση ο λεγόμενος Εκατονταετής Πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Η διαμάχη αυτή υπήρξε εκτός από καταστροφική για τις δύο χώρες και την Ευρώπη γενικότερα, και απαγορευτική για την ενίσχυση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης.
Παρ’ όλ’ αυτά, έγιναν κάποιες προσπάθειες ενίσχυσης, με αποκορύφωμα τη σταυροφορία της οποίας ηγήθηκαν ο καρδινάλιος Cesarini, ο βασιλιάς της Πολωνίας Ladislaus, ο Ιωάννης Hunyadi και ο Σέρβος πρίγκιπας Brancovic (δηλαδή ενωμένοι Ορθόδοξοι και Ρωμαιοκαθολικοί χριστιανοί). Η προσπάθεια αυτή τελικά απέτυχε ύστερα από τη συντριπτική ήττα που υπέστησαν οι σταυροφόροι στη Βάρνα το 1444.
Μύθος 2ος: Οι χριστιανοί της Ανατολής (Σέρβοι, Ρώσοι, Βούλγαροι κ.ο.κ.) αδιαφόρησαν για την τύχη της Κωνσταντινούπολης
Απάντηση: Για λόγους οικονομίας του χώρου, θα αναφερθούμε μόνο στους Σέρβους· η χώρα τους από το 1390 ήταν φόρου υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο.
Ωστόσο, ο ηγεμόνας τους Γεώργιος Μπράνκοβιτς, είχε αναστηλώσει με προσωπικά του έξοδα έναν πύργο και τμήμα των προμαχώνων της Πόλης (όπως μαρτυρούν δύο επιγραφές πάνω στα τείχη), ενώ μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός της Άλωσης, κλείστηκε επί τρεις ημέρες σε ένα δωμάτιο, αρνούμενος να δεχτεί οποιονδήποτε και στη συνέχεια φρόντισε να πληρώσει τα λύτρα για την απελευθέρωση 100 περίπου μοναζουσών και άλλων σημαντικών προσώπων της Κωνσταντινούπολης.
Μύθος 3ος: Γνωστή βυζαντινολόγος, απορρίπτει ως μύθο την είσοδο των Οθωμανών από τη λεγόμενη Κερκόπορτα, αναρωτώμενη αν υπάρχει κάποια πηγή που να αναφέρει κάτι τέτοιο
Απάντηση: Στον Δούκα, έναν από τους λεγόμενους ιστορικούς της Αλώσεως, καταγράφεται η ύπαρξη μιας μικρής, σφραγισμένης πύλης με την ονομασία Κερκόπορτα, η οποία άνοιξε με εντολή του βασιλιά Κωνσταντίνου για να χτυπούν οι Βυζαντινοί τους Οθωμανούς από τα νώτα και να παραμένουν ασφαλείς (ΧΧΧΙΧ, 4).
Λίγο πιο κάτω, ο Δούκας σημειώνει πως το θέλημα του Θεού οδήγησε τους Οθωμανούς μέσα στην πόλη από την πύλη στην οποία προαναφέρθηκε και η οποία είχε ξεχαστεί ανοικτή («Ἰδόντες γὰρ τὴν πύλην, ἥν προλαβόντες εἰρήκαμεν, ἀνεῳγμένην καὶ εἰσπηδήσαντες ἐντὸς…»).
Μύθος 4ος: Μέσα στην Κωνσταντινούπολη ζούσαν χιλιάδες μοναχοί, οι οποίοι αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στην άμυνα της πόλης, υπερθεματίζοντας μάλιστα υπέρ των Οθωμανών
Απάντηση: Είναι γεγονός ότι ο μοναχισμός στο Βυζάντιο γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση. Ωστόσο είναι εξόφθαλμα υπερβολικές οι αναφορές σε χιλιάδες μοναχούς (έχει διατυπωθεί από ορισμένους και η άποψη πως επρόκειτο για περίπου 500.000!), τη στιγμή που ο συνολικός αριθμός των κατοίκων της πολιορκημένης Πόλης ήταν γύρω στις 60.000, με το μεγαλύτερο μέρος του να αποτελείται από γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους.
Οι κληρικοί και οι μοναχοί της Κωνσταντινούπολης συμμετείχαν στην άμυνά της, αφού σύμφωνα με τον Σφραντζή, είχαν αναλάβει τη φύλαξη των τειχών κατά τη νύχτα αλλά και την ημέρα (οι μάχες δεν διεξήγοντο σε καθημερινή βάση και συνεχώς, επομένως οι πολεμιστές αναπαύονταν και χρησιμοποιούνταν μόνο όταν οι Οθωμανοί έκαναν επιθέσεις εναντίον των τειχών).
Μύθος 5ος: Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, ενωμένοι, πολέμησαν εναντίον του κοινού εχθρού
Απάντηση: Στην Κωνσταντινούπολη επικρατούσε ένα κλίμα βαθύτατου διχασμού μεταξύ όσων υποστήριζαν την ένωση των Εκκλησιών («φιλενωτικοί») και εκείνων που την αρνούνταν («ανθενωτικοί»). Απ’ ό,τι φαίνεται, στην πρώτη ομάδα ανήκε η υψηλή κοινωνία και τα πιο μορφωμένα στρώματα των Βυζαντινών, οι οποίοι έβλεπαν με τρόμο την οθωμανική λαίλαπα να πλησιάζει και οι ίδιοι να μην μπορούν να βρουν κανενός άλλου είδους αντίδοτο, παρά μόνο τη βοήθεια από τη Δύση.
Στην αντίπερα όχθη βρισκόταν η συντριπτική πλειοψηφία του λαού και του κλήρου, η οποία με το δικό της αισθητήριο, αντιλαμβανόταν πως αν απομακρυνόταν ο οθωμανικός κίνδυνος με την αποκλειστική συμβολή της Δύσης, τότε οι Βυζαντινοί κινδύνευαν να σώσουν μεν τα σώματά τους από τη βαβυλώνια αιχμαλωσία, αλλά να απωλέσουν την «ψυχή» τους, δηλαδή την πίστη των πατέρων τους.
Μύθος 6ος: Οι φιλενωτικοί πρόδωσαν την πατρίδα και την πίστη των πατέρων τους, με αντάλλαγμα την προσωρινή σωτηρία της Κωνσταντινούπολης
Απάντηση: Μέσα στην πολιορκημένη Κωνσταντινούπολη, ελάχιστοι ήταν οι συνειδητά φιλενωτικοί πολίτες. Οι περισσότεροι απ’ όσους ανήκαν σε αυτή τη μερίδα αποδέχονταν εκόντες άκοντες αυτή τη συνθήκη, μόνο και μόνο για να σωθεί η Πόλη από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Ο ιστορικός της Αλώσεως Δούκας, οπαδός της ένωσης των Εκκλησιών, σημειώνει πως ήταν εμφανής η προσποιητή προσπάθεια όσων υποστήριζαν την Ένωση, να αποδείξουν την ειλικρίνεια των προθέσεών τους, με πρώτο τον ίδιο τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιστορικός: «πεπλασμένως κατένευσεν».
Εδώ νομίζω βρίσκεται και το κλειδί της μη αγιοποιήσεώς του από την ορθόδοξη Εκκλησία, παρότι αποτελεί τον κατ’ εξοχήν μάρτυρα της χριστιανικής πίστης, ο οποίος, παρότι του δόθηκε η ευκαιρία να δραπετεύσει, δεν πρόδωσε τον λαό του και παρέμεινε ως το τέλος στις επάλξεις, θυσιάζοντας τη ζωή του. Η στάση αυτή του τελευταίου Παλαιολόγου υποθέτω πως οδήγησε και πολλούς «ζηλωτές» των τελευταίων δεκαετιών στο να του αφαιρέσουν τον «τίτλο» του «μαρμαρωμένου βασιλιά» και να τον αποδώσουν στον Ιωάννη Βατάτζη, έναν πιο «ορθόδοξο» βυζαντινό βασιλιά και άγιο της ορθόδοξης Εκκλησίας.
Μύθος 7ος: Ο Γενουάτης Ιωάννης Ιουστινιάνης (Giovanni Giustiniani Longo) εγκατέλειψε την κρισιμότερη στιγμή τον αγώνα με τους άνδρες του, υποκρινόμενος τον τραυματία και ανοίγοντας ουσιαστικά τον δρόμο για την είσοδο των Οθωμανών Τούρκων στην Πόλη.
Απάντηση: Σύμφωνα με τις πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας, ο Ιουστινιάνης συμμετείχε στην άμυνα της Κωνσταντινούπολης με 700 άνδρες και δύο πολεμικά πλοία (τα οποία είχε ο ίδιος εξοπλίσει) και τραυματίστηκε στη μάχη, αποχωρώντας στη συνέχεια μαζί με τους άνδρες του. Εκεί που οι πηγές διαφέρουν, είναι στη σοβαρότητα του τραυματισμού του· ο Σφραντζής για παράδειγμα σημειώνει πως πληγώθηκε από ένα βέλος στο δεξί του πόδι, κιτρίνισε από τον φόβο του και αποχώρησε κρυφά από τη μάχη για να σωθεί.
Την ίδια εκδοχή ακολουθεί και ο Βενετός συγγραφέας της Άλωσης, Νικολό Μπάρμπαρο. Αντίθετα μ’ αυτούς, οι υπόλοιποι ιστορικοί μιλούν για σοβαρό τραυματισμό (ο Χαλκοκονδύλης αναφέρει τραυματισμό στο χέρι από πυροβόλο όπλο, ο Κριτόβουλος υποστηρίζει πως χτυπήθηκε άσχημα από βλήμα βαλλίστρας στο στέρνο, το οποίο διαπέρασε τον θώρακά του και ο Δούκας πως μία σφαίρα τον τραυμάτισε στο χέρι πίσω από τον βραχίονα, τρυπώντας τη σιδερένια χλαμύδα που φορούσε).
Η τραγική κατάληξη του Γενουάτη στρατηγού, επιβεβαιώνει ωστόσο τους δεύτερους· ο Ιουστινιάνης κατόρθωσε να διαφύγει με τους άνδρες του στη Χίο, αφήνοντας εκεί την τελευταία του πνοή την 1η Ιουνίου, λίγες ημέρες δηλαδή μετά τον –κατά τα φαινόμενα– θανάσιμο τραυματισμό του.
Η Κωνσταντινούπολη θύμιζε μια ηλικιωμένη γερόντισσα
Συμπερασματικά, σαν άλλο επίλογο της ιστορικής του ανάλυσης, ο κ. Αθανασόπουλος είναι σαφής και για τα αίτια που οδήγησαν στην πτώση:
«Επιλογικά, οφείλουμε να τονίσουμε ότι η άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε ένα σπουδαίο γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας, συγκλονιστικό ως προς τις συνέπειες που είχε όχι μόνο στους κληρονόμους του βυζαντινού πολιτισμού (Έλληνες, Σέρβους, Βουλγάρους, Ρώσους και άλλους λαούς) αλλά και στη Δύση.
Εντούτοις θα πρέπει να μη μας διαφεύγει το γεγονός ότι ουσιαστικά αποτέλεσε τη φυσική κατάληξη μιας πορείας που είχε ξεκινήσει από το 1204, με την πρώτη άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας από τους σταυροφόρους. Γιατί η πόλη που κατέλαβαν εξ εφόδου οι Οθωμανοί τα ξημερώματα της 29ης Μαΐου 1453, αποτελούσε το φάντασμα του παλιού εαυτού της. Με πιο σύγχρονους όρους, θύμιζε μια ηλικιωμένη γερόντισσα με πολλαπλές ασθένειες η οποία φιλοξενούνταν για ένα διάστημα στην εντατική, ώσπου οι θεράποντες ιατροί αποφάσισαν τη διακοπή της τεχνητής υποστήριξής της», υπογραμμίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου