ΕΙΣΑΓΩΓΗ -Για τον φιλόσοφο Robert Redeker, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι, μαζί με την 11η Σεπτεμβρίου, το σημαντικότερο γεγονός αυτής της αρχής του 21ου αιώνα. Σηματοδοτεί, κατά τη γνώμη του, μια αλλαγή εποχής και προτύπου που θα οδηγήσει την Ευρώπη στην επανασύνδεση με την πρωτοκαθεδρία της πολιτικής.
LE FIGARO. – Ως φιλόσοφος, πώς βλέπετε αυτόν τον πόλεμο; Πέρα από τις γεωπολιτικές συνέπειες, πώς θα μπορούσε να ταρακουνήσει τα φαντασιακά, τους συμβολισμούς, ακόμη και τις νοοτροπίες;
Robert REDEKER. -Η ημερομηνία της εισβολής στην Ουκρανία, 24 Φεβρουαρίου 2022, θα παραμείνει μια ημέρα το ίδιο σημαντική όπως η 11η Σεπτεμβρίου 2001. Ας τις δούμε ως τις δύο σημαντικότερες ως τώρα ημερομηνίες του ΧΧΙου αιώνα. Είναι ημερομηνίες αλλαγής των καιρών, που ανοίγουν μια νέα εποχή. Μια εποχή, λέει ο Bossuet[3], είναι μια περίοδος σημαδεμένη «από κάποιο σπουδαίο γεγονός με το οποίο συσχετίζουμε τα υπόλοιπα». Αυτό το γεγονός δίνει τον τόνο στα χρόνια που το ακολουθούν. Ανακαλύπτει ένα νέο πολιτικό και νοητικό τοπίο, το ενδεχόμενο του οποίου κανείς μέχρι τότε δεν υποψιαζόταν, σαν να είχαμε περάσει τη γραμμή του ορίζοντα. Γύρισμα των καιρών: ιδού τα τροποποιημένα σημεία αναφορών, οι αλλαγές των πεποιθήσεων.
Οι επιπτώσεις της 24ης Φεβρουαρίου δεν ακυρώνουν αυτές της 11ης Σεπτεμβρίου: τις διορθώνουν και τις ενισχύουν. Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν τα Επιφάνεια της πρώτης μορφής του εχθρού, του ισλαμισμού. Η 24η Φεβρουαρίου, της δεύτερης φιγούρας του, της αυταρχικής αυτοκρατορίας. Και οι δύο τους δεν έχουν καμία σχέση με αυτά που εκτιμούμε: την ανθρώπινη ζωή, τη λαϊκή κυριαρχία, την ανεξαρτησία των λαών, τα δικαιώματα των εθνών, την ελευθερία. Και για τις δύο, οι άνθρωποι δεν είναι ο σκοπός, αλλά τα μέσα. Εάν η Ρωσία αντιπροσωπεύει την αυτοκρατορία, η Ευρώπη είναι μια πανσπερμία εθνών. Γιατί η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη συμπάσχει με τους αμυνόμενους; Διότι ταυτίζεται με το ουκρανικό εθνικό αίσθημα, εκεί αναγνωρίζει τον εαυτό της και απορρίπτει ενστικτωδώς τον ιμπεριαλισμό. Η 11η Σεπτεμβρίου σήμανε τον θάνατο της ιδεολογίας του τέλους της ιστορίας, η 24η Φεβρουαρίου σηματοδοτεί τον θάνατο της ευρωπαϊκής αμεριμνησίας. Εμείς οι άλλοι, οι άνθρωποι της Δύσης, δεν θα μπορούμε πλέον να ζούμε όπως ως τώρα.
Ανοίγοντας μια εποχή, αυτή η ημερομηνία αντικατοπτρίζει την παρέλευση πολλών ιδεών, αναπαραστάσεων, τρόπου συμπεριφοράς και διακυβέρνησης. Η ταχύτατη ανατροπή πλήττει ήδη το θεμέλιο της πολιτικής, το φαντασιακό της. Είναι ένας σεισμός σε αυτό που ο Καστοριάδης αποκαλούσε «φαντασιακή θέσμιση» της πολιτικής, ωθώντας προς την ανανέωσή της.
Μήπως η Ευρώπη ανακαλύπτει ξανά την τραγικότητα της ιστορίας, αλλά και την ιδέα επίσης της ισχύος;
Ο Καστοριάδης και πάλι: κάθε πολιτική πηγάζει από ένα φαντασιακό. Εκείνο της Ευρώπης, μετά το 1945, κυριαρχήθηκε από μια αισιόδοξη ανθρωπολογία, τον ειρηνισμό που συνεπαγόταν, την πεποίθηση, βασισμένη σε αυτή την αισιοδοξία, ότι η οικονομική ανάπτυξη και ευημερία θα εξάλειφαν τα αίτια των συγκρούσεων, ότι η μνήμη του παρελθόντος θα εξουδετέρωνε την επιθυμία προσφυγής στα όπλα. Και ότι τελικά, όπως το ήθελαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, η πολιτική δεν θα ήταν παρά η διαχείριση της καθημερινής ευημερίας. Από αυτή την άποψη, οι ίδιοι οι φιλελεύθεροι ήταν μαρξιστές χωρίς να το γνωρίζουν. Όλη αυτή η πανοπλία προϋποθέσεων, που μπέρδευε την πραγματικότητα με την επιθυμία, παρεξηγούσε την ανθρώπινη φύση, για την οποία έχουμε πολλούς λόγους να σκεφτόμαστε την κακή της πλευρά, άγνοια επίμονη, παρά τις σχετικές προειδοποιήσεις, παρούσες στο έργο του Φρόιντ. Παραδόξως, αυτή η αφελής αισιοδοξία ως προς την ανθρώπινη φύση εξαπλωνόταν καθώς προχωρούσε ο αποχριστιανισμός, ρίχνοντας στη λήθη την έννοια, που παρότρυνε στη δυσπιστία για το είδος μας, του προπατορικού αμαρτήματος.
Η Ευρώπη βυθίστηκε στην αμνησία, ξεχνώντας τους όρους της ύπαρξης αυτού που δικαίως αγαπά, την κοινή κληρονομιά του ιουδαιοχριστιανισμού και του Διαφωτισμού: ελευθερία, δίκαιο, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, αυτονομία του ατόμου, ενδιαφέρον για τον πλησίον, διάκριση εξουσιών, δημοκρατία. Μετά από δεκαετίες ειρήνης και ευημερίας, αυτή η αμνησία καταλήγει να την εξασθενεί πνευματικά, να την ωθεί να εκτίθεται από μόνη της ως θήραμα. Οι ισλαμιστές ήταν οι πρώτοι που το πήραν είδηση. Οι γειτονικοί ιμπεριαλισμοί το αντιλαμβάνονται αυτό για τα μέρη της Ευρώπης που εποφθαλμιούν. Ωστόσο, ενώ η κατάληψη ενός τμήματος της Αρμενίας από το Αζερμπαϊτζάν δεν άλλαξε αυτό το φαντασιακό, η 24η Φεβρουαρίου το τίναξε στον αέρα: η Ευρώπη ανακαλύπτει ξανά ότι η ισχύς (οικονομική, πολιτική, στρατιωτική) είναι η προϋπόθεση της ελευθερίας της. Και της επιβίωσής της. Στις απαρχές της Ευρώπης, η ελληνική πόλις το γνώριζε. Ξαναβρίσκοντας αυτή τη συνειδητοποίηση, η Ευρώπη επανασυνδέεται με τις ρίζες της. Ένα φαντασιακό –ένας γαλαξίας αναπαραστάσεων– ανανεωμένο, στο οποίο η αγάπη για την πατρίδα, το εθνικό αίσθημα, η συνείδηση του πολίτη-στρατιώτη θα ξαναπάρουν τη θέση τους, θα βγει από αυτά τα Επιφάνεια της δύναμης.
Πριν από μερικά χρόνια, γράψατε ένα δοκίμιο με τίτλο, Ο απίθανος Στρατιώτης. Τι σας εμπνέει από την αντίσταση των Ουκρανών; Είναι ηρωική;
Η αναλογία δεν είναι ποτέ μια πρόσκτηση γνώσης, αλλά πάντα ένα μέσο παρατήρησης. Οι Ουκρανοί μάς θυμίζουν αυτό που εμείς, οι Γάλλοι, υπήρξαμε. Τους νιώθουμε κοντά μας στον βαθμό που η 22α Φεβρουαρίου τους μας θυμίζει τον δικό μας Ιούνιο του 1940. Καθώς η διαίρεση της χώρας τους παραπέμπει στη δική μας διαχωριστική γραμμή. Όπου μια ενδεχόμενη κυβέρνηση- μαριονέτα αναβιώνει μέσα μας τη μνήμη του Πετέν[4] και του Λαβάλ[5]. Όπου η αντίστασή τους έχει ως φόντο τη δική μας. Τι διαπιστώνουμε σε αυτή την αντίσταση; Εκείνο που έσωσε εμάς: η άρνηση της εισβολής, το δέσιμο με τη γη και την πατρίδα, η αίσθηση της τιμής. Τι συναισθήματα βγαίνουν από αυτό; Εκείνο της αδελφοσύνης μεταξύ των δύο λαών μας και της αίσθησης των κοινών κινδύνων. Παρά αυτή την προσέγγιση, η συγκίνησή μας δεν καθοδηγείται ποτέ από τις τηλεοπτικές εικόνες.
Ευρύτερα, πρόκειται για την επιστροφή της φιγούρας του στρατιώτη;
Στο πρόσφατο συλλογικό φαντασιακό, ο στρατιώτης και ο στρατός ήταν αντικείμενα περιφρόνησης και υποτίμησης. Τους ανεχόμασταν υπό τον όρο ότι θα παραμένουν αόρατοι. Σημάδι του Καλού, ο αντιμιλιταρισμός ήταν αυτονόητος. Το να τον ασπάζεσαι μας κατέτασσε ανάμεσα στους γενναιόδωρους, καλλιεργημένους και έξυπνους ανθρώπους. Οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί θεωρούνταν παράνομες σπατάλες. Οι στρατιωτικές αξίες διατηρούνταν ως υπολείμματα βαρβαρότητας που εφοδίαζαν τους γελοιογράφους με το αντίδωρό τους. Ένας υφέρπων αντιμιλιταρισμός εμπότιζε τον πολιτισμό. Ας θυμηθούμε το τραγούδι, αξιολύπητο, για να λέμε την αλήθεια, του Maxime Le Forestier[6], Αλεξιπτωτιστής. Μια ολόκληρη γενιά, που πίστευε πως αποτελούσε το αλάτι της γης, μεταλάμβανε με αυτό. Ένας ολόκληρος πολιτισμός, παθιασμένος για ελευθερία, αλλά βλακωδώς τυφλός για τις συνθήκες ασφάλειας αυτής της ελευθερίας, θαύμαζε τον εαυτό του μέσα του. Κάναμε τον στρατιώτη παρία της πληροφορίας. Θέλαμε να αγνοούμε το λειτούργημα και την αναγκαιότητά του. Η αυλαία που σημαίνει το τέλος αυτής της φάρσας έπεσε πλέον. Ο στρατός είναι ο πρώτιστος των θεσμών, αυτός που στηρίζει όλους τους άλλους, αυτός που δημιουργεί έναν χώρο στον οποίο οι άλλοι μπορούν να αναπτυχθούν με πλήρη ασφάλεια. Είναι το θεμέλιο και το προπύργιο κάθε κοινωνίας.
Πρόκειται επίσης και για το τέλος μιας ορισμένης αντίληψης για την Ευρώπη;
Η υποστήριξη προς την Ουκρανία καταδεικνύει ότι οι λαοί μας δεν θέλουν μια Ευρώπη χωρίς έθνη. Ιδού η Ευρώπη, που ονειρευόταν πως είναι ένα απέραντο ξέγνοιαστο και μεταεθνικό σούπερ μάρκετ, πώς ξεπεράστηκε από την ιστορία, της οποίας η τραγωδία είναι το απαραίτητο συστατικό και η μαγιά. Αυτή η εισβολή ακούγεται σαν υπόμνηση. Οι ηγέτες της Ευρώπης είχαν ξεχάσει ότι πρόκειται για έναν πνευματικό σχηματισμό, φορέα μιας πολιτικής ευθύνης. Η μεγάλη αλλαγή που προκαλείται από αυτή την τροπή των καιρών, ούτως ειπείν, έχει ως εξής: Η Ευρώπη, ανεχόμενη τις οικονομικές θυσίες, επιστρέφει στην αρχή της πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής. Είναι ένα γεγονός εξίσου σημαντικό με την εισβολή στην Ουκρανία.
Μετάφραση από τα Γαλλικά Στράτος Ιωαννίδης
[1] Ο Robert Redeker: Γάλλος συγγραφέας και καθηγητής φιλοσοφίας. Δίδασκε στο γυμνάσιο Pierre-Paul-Riquet, στο Saint-Orens-de-Gameville και στην École Nationale de l’Aviation Civile καθώς και στοCNRS. Επειδή είχε γράψει το 2006 ένα άρθρο βίαιης κριτικής στο Ισλάμ αντιμετώπισε πολλές απειλές για τη ζωή του. Συνεχίζει να ζει υπό την προστασία της αστυνομίας.
[2] Alexandre Devecchio: δημοσιογράφος και συγγραφέας, επικεφαλής της FigaroVox
[3] Ζακ Μπενίν Μποσσυέ, (1627–1704), Γάλλος ιερωμένος, θεολόγος και ιεροκήρυκας, θεωρούμενος ένας από τους σπουδαιότερους ρήτορες όλων των εποχών.
[4] Ο Ανρί Φιλίπ Πεταίν (1856–1951), γνωστός στην περίοδο του Μεσοπολέμου ως Ο λέων του Βερντέν, ήταν Γάλλος στρατάρχης και πολιτικός, ήρωας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πρωθυπουργός και πρόεδρος της Γαλλίας κατά τον Β΄ Παγ. Πόλεμο, αμφιλεγόμενος κυρίως για την συνθηκολόγησή του με τη ναζιστική Γερμανία, μετά την οποία έγινε αρχηγός του Κράτους του Βισύ.
[5] Ο Πιέρ Λαβάλ (1883–1945), Γάλλος νομικός, πολιτικός, διπλωμάτης και επιχειρηματίας, ο οποίος διετέλεσε τέσσερις φορές πρωθυπουργός της Γαλλίας (τις δύο τελευταίες στην Κυβέρνηση του Βισύ). Με το τέλος του Β΄ Παγ. Πολέμου συνελήφθη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, και καταδικάστηκε σε θάνατο.
[6] Maxime Le Forestier , πραγματικό όνομα Bruno Le Forestier , γεννημένος στις 10/02/49 στο Παρίσι , Γάλλος τραγουδιστής-τραγουδοποιός. Γνωστός από το 1972, με τραγούδια όπως τα Fontenay-aux-Roses, Parachutiste, San Francisco ή Mon frères , που περιλαμβάνονται στο πρώτο του άλμπουμ.
ΠΗΓΗ ardin-rixi
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου