Μουσικό κομμάτι από τον Ορέστη του Ευριπίδη
Μάιος 24, 2024. Ελλάδα.
Γράφει ο Armand D’Angour
Το 1932, ο μουσικολόγος Ο Γουίλφριντ Πέρετ ανέφερε σε ένα ακροατήριο στη Βασιλική Μουσική Ένωση στο Λονδίνο τα λόγια ενός ανώνυμου καθηγητή ελληνικών με μουσικές τάσεις:
«Κανείς δεν έκανε ποτέ το κεφάλι ή την ουρά της αρχαίας ελληνικής μουσικής, και κανείς δεν θα το κάνει. Με αυτόν τον τρόπο βρίσκεται η τρέλα».
Πράγματι, η αρχαία ελληνική μουσική έχει δημιουργήσει εδώ και καιρό ένα τρελό αίνιγμα. Ωστόσο, η μουσική ήταν πανταχού παρούσα στην κλασική Ελλάδα, με το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης από περίπου το 750 π.Χ. έως το 350 π.Χ. – τα τραγούδια του Ομήρου, της Σαπφούς και άλλων – συνέθεταν και εκτελούνταν ως μουσική απαγγελία, μερικές φορές συνοδευόμενη από χορό. Τα λογοτεχνικά κείμενα παρέχουν άφθονες και πολύ συγκεκριμένες λεπτομέρειες σχετικά με τις νότες, τις κλίμακες, τα εφέ και τα όργανα που χρησιμοποιούνται. Η λύρα ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό, μαζί με τους δημοφιλείς αυλούς, δύο πίπες με διπλά καλάμια που παίζονταν ταυτόχρονα από έναν μόνο ερμηνευτή, έτσι ώστε να ακούγονται σαν δύο δυνατά όμποε που παίζονται σε συναυλία.
Παρά αυτόν τον πλούτο πληροφοριών, η αίσθηση και ο ήχος της αρχαίας ελληνικής μουσικής έχει αποδειχθεί απίστευτα άπιαστη.
Αυτό συμβαίνει επειδή οι όροι και οι έννοιες που απαντώνται στις αρχαίες πηγές – mode, enharmonic, diesis, και ούτω καθεξής – είναι περίπλοκοι και άγνωστοι.
Και ενώ η σημειωμένη μουσική υπάρχει και μπορεί να ερμηνευτεί αξιόπιστα, είναι σπάνια και αποσπασματική. Αυτό που θα μπορούσε να ανακατασκευαστεί στην πράξη συχνά ακούγεται αρκετά περίεργο και μη ελκυστικό – έτσι η αρχαία ελληνική μουσική είχε θεωρηθεί από πολλούς χαμένη τέχνη.
Όμως οι πρόσφατες εξελίξεις ανέτρεψαν συναρπαστικά αυτή τη ζοφερή εκτίμηση. Ένα έργο για τη διερεύνηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής στο οποίο εργάζομαι από το 2013 έχει δημιουργήσει εκπληκτικές γνώσεις για το πώς οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν μουσική. Η έρευνά μου οδήγησε ακόμη και στην απόδοσή του – και ελπίζω, στο μέλλον, να δούμε πολλές άλλες τέτοιες ανακατασκευές.
Η κατάσταση έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό επειδή τα τελευταία χρόνια κάποιοι πολύ καλά διατηρημένοι αυλοί έχουν ανακατασκευαστεί από ειδικούς τεχνικούς όπως ο Robin Howell και ερευνητές που σχετίζονται με το European Music Archaeology Project.
Παίζονται από άριστα καταρτισμένους αυλητές όπως ο Barnaby Brown και ο Callum Armstrong, παρέχουν έναν πιστό οδηγό για το εύρος του τόνου της αρχαίας μουσικής, καθώς και για τους τόνους, τα ηχοχρώματα και τα κουρδίσματα των δικών τους οργάνων.
Κεντρικό στοιχείο του αρχαίου τραγουδιού ήταν οι ρυθμοί του και οι ρυθμοί της αρχαίας ελληνικής μουσικής μπορούν να προκύψουν από τα μέτρα της ποίησης. Αυτά βασίστηκαν αυστηρά στις διάρκειες των συλλαβών των λέξεων, οι οποίες δημιουργούν μοτίβα μακρών και βραχέων στοιχείων.
Αν και δεν υπάρχουν ενδείξεις ρυθμού για αρχαία τραγούδια, είναι συχνά ξεκάθαρο εάν ένας μετρητής πρέπει να τραγουδιέται γρήγορα ή αργά (μέχρι την εφεύρεση των μηχανικών χρονομέτρων, ο ρυθμός σε κάθε περίπτωση δεν ήταν σταθερός και αναπόφευκτα θα διαφέρει μεταξύ των εκτελέσεων). Η ρύθμιση του κατάλληλου ρυθμού είναι απαραίτητη για να ακούγεται σωστά η μουσική.
Οι Μελωδίες
Τι γίνεται με τις μελωδίες – τη μελωδία και την αρμονία; Αυτό εννοούν οι περισσότεροι όταν ισχυρίζονται ότι η αρχαία ελληνική «μουσική» έχει χαθεί.
Χιλιάδες λέξεις για τη θεωρία της μελωδίας και της αρμονίας σώζονται στα γραπτά αρχαίων συγγραφέων όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Αριστόξενος, ο Πτολεμαίος και ο Αριστείδης Κουιντιλιανός και μερικές αποσπασματικές παρτιτούρες με αρχαία μουσική σημειογραφία ήρθαν για πρώτη φορά στο φως στη Φλωρεντία στα τέλη του 16ου αιώνα.
Αλλά αυτά τα στοιχεία για την πραγματική μουσική δεν έδωσαν αληθινή αίσθηση του μελωδικού και αρμονικού πλούτου που μαθαίνουμε από λογοτεχνικές πηγές.
Περισσότερα έγγραφα με αρχαία σημειογραφία σε πάπυρο ή πέτρα έχουν έρθει κατά διαστήματα στο φως από το 1581 και τώρα υπάρχουν περίπου 60 θραύσματα.
Προσεκτικά συγκεντρωμένα, μεταγραμμένα και ερμηνευμένα από μελετητές όπως ο Martin West και ο Egert Pöhlmann , μας δίνουν περισσότερες πιθανότητες να κατανοήσουμε πώς ακουγόταν η μουσική.
Η Χορωδία του Ορέστη
Το παλαιότερο ουσιαστικό μουσικό ντοκουμέντο, που βρέθηκε το 1892, διατηρεί μέρος μιας χορωδίας από τον Ορέστη, του Αθηναίου τραγωδού Ευριπίδη του 408 π.Χ.
Έχει δημιουργήσει από καιρό προβλήματα στην ερμηνεία, κυρίως λόγω της χρήσης διαστημάτων τετάρτου τόνου, τα οποία φαινόταν να υποδηλώνουν μια ξένη μελωδική ευαισθησία. Η δυτική μουσική λειτουργεί με ολόκληρους τόνους και ημιτόνια, οποιοδήποτε μικρότερο μεσοδιάστημα ακούγεται στα αυτιά μας σαν μια νότα να παίζεται ή να τραγουδιέται άφωνη.
Αλλά οι αναλύσεις μου για το τμήμα του Ορέστη, που δημοσιεύτηκαν νωρίτερα φέτος, οδήγησαν σε εντυπωσιακές ιδέες. Πρώτον, απέδειξα ότι στοιχεία της παρτιτούρας δηλώνουν ξεκάθαρα τη ζωγραφική των λέξεων – τη μίμηση της σημασίας των λέξεων από το σχήμα της μελωδικής γραμμής. Βρίσκουμε έναν πτωτικό ρυθμό που ορίζεται στη λέξη «θρήνος» και ένα μεγάλο άλμα διαστήματος προς τα πάνω που συνοδεύει τη λέξη «πηδά επάνω».
Δεύτερον, έδειξα ότι αν τα τέταρτα λειτούργησαν ως «πέρασμα», η σύνθεση ήταν στην πραγματικότητα τονική (εστιασμένη σε έναν τόνο στο οποίο η μελωδία επανέρχεται τακτικά).
Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, καθώς αυτή η τονικότητα υπάρχει σε όλα τα έγγραφα της αρχαίας μουσικής των μεταγενέστερων αιώνων, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλης κλίμακας Δελφικών Παιανών που σώζονται σε πέτρα.
Έχοντας υπόψη αυτές τις εγκαταστάσεις, το 2016 ανακατασκεύασα τη μουσική του παπύρου του Ορέστη για χορωδιακή υλοποίηση με συνοδεία αυλού, θέτοντας ένα γρήγορο ρυθμό όπως υποδεικνύεται από το μέτρο και το περιεχόμενο των λέξεων της χορωδίας.
Αυτή η χορωδία του Ορέστη εκτελέστηκε από χορωδία και aulos-player στο Ashmolean Museum της Οξφόρδης, τον Ιούλιο του 2017, μαζί με άλλες ανακατασκευασμένες αρχαίες παρτιτούρες.
Μου μένει να συνειδητοποιήσω, τα επόμενα χρόνια, τις άλλες δεκάδες αρχαίες παρτιτούρες που υπάρχουν, πολλές εξαιρετικά αποσπασματικές, και να ανεβάσω ένα πλήρες αρχαίο δράμα με ιστορικά τεκμηριωμένη μουσική σε ένα αρχαίο θέατρο όπως αυτό της Επιδαύρου.
Εν τω μεταξύ, μπορεί να εξαχθεί ένα συναρπαστικό συμπέρασμα. Η δυτική παράδοση της κλασικής μουσικής λέγεται συχνά ότι ξεκινά με το Γρηγοριανό άσμα του 9ου αιώνα μ.Χ. Όμως η ανασυγκρότηση και η απόδοση της ελληνικής μουσικής απέδειξε ότι η αρχαία ελληνική μουσική πρέπει να αναγνωριστεί ως η ρίζα της ευρωπαϊκής μουσικής παράδοσης .
The Conversation
—
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου