ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΦΑΡΑΩ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ «Βασίλισσα Των Βασιλέων»

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΦΑΡΑΩ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ «Βασίλισσα Των Βασιλέων» ΤΟΥ  ΝΙΚΟΥ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗ ΑΠΟ ΤΟ  zervonikolakis ·       Η Κλεοπάτρα VII είναι κόρη του Πτολεμαίου XII, του Αυλητή, η τελευταία Φαραώ της Αιγύπτου. ·       Ο πρώτος π.Χ. αιώνας είναι μια περίοδος παρακμής για το θρόνο της Αλεξάνδρειας, όπως και για την ίδια την Αλεξάνδρεια, που ζει πλέον κάτω από τη σκιά και το φόβο των Ρωμαίων. ·       Ο Φαραώ Πτολεμαίος XII, με το παρατσούκλι Αυλητής (επειδή συνήθιζε να παίζει αυλό), έχει καταχρεώσει το κράτος στους Ρωμαίους και έχει υποθηκεύσει έτσι το στέμμα του στη Ρώμη, που ψάχνει να βρει την ευκαιρία για να κατακτήσει την Αλεξάνδρεια, και μαζί της την Αίγυπτο, τη Χώρα των Δύο Γαιών, με την αιώνια δόξα. Διάγραμμα της Αλεξάνδρειας των Πτολεμαίων, την εποχή της Κλεοπάτρας. Οι ανασκαφές που άρχισαν πριν από δέκα περίπου χρόνια και συνεχίζονται, στο βυθό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας, φέρνουν στο φως ένα πλήθος από ευρήματα που αφορούν τη «Χρυσή Πόλη», την ένδοξη πρωτεύουσα της Μακεδονικής Φαραωνικής Δυναστείας των Πτολεμαίων. Την πόλη που θεμελίωσε ο ίδιος ο Αλέξανδρος τον τέταρτο π.Χ. αιώνα, δίνοντάς της το σχήμα μιας Μακεδονικής χλαμύδας. Ένα κεφάλι από άγαλμα στο βυθό της Αλεξάνδρειας. Οι ανασκαφείς πιθανολογούν ότι πρόκειται για άγαλμα του γιου της Κλεοπάτρας, Καισαρίωνα. Αυτές οι ανασκαφές φωτίζουν κυρίως με τα ευρήματά τους, την τελευταία περίοδο των Πτολεμαίων, εκεί στα τέλη του πρώτου π.Χ. αιώνα, με την Κλεοπάτρα VII στο θρόνο της Αλεξάνδρειας, τη γυναίκα που έμελλε να είναι η τελευταία Φαραώ της Αιγύπτου. Είναι από τις ελάχιστες γυναίκες που κατάφεραν να φορέσουν στο κεφάλι τους το Στέμμα των Δύο Γαιών, από τα χρόνια ακόμη του Αρχαίου Βασιλείου της Αιγύπτου, μέχρι και τις μέρες της. Δεκατέσσερεις αιώνες πριν από την Κλεοπάτρα το είχε φορέσει η Φαραώ Χατσεψούτ, καταφεύγοντας σε ένα πλήθος από δολοπλοκίες και τεχνάσματα. Η Φαραώ Χατσεψούτ Ωστόσο, αυτή η γυναίκα-Φαραώ του Μέσου Βασιλείου της Αιγύπτου, η Χατσεψούτ, μοιάζει να έχει πολλά κοινά γνωρίσματα με την Κλεοπάτρα. Και η Κλεοπάτρα φαίνεται να γνωρίζει καλά την ιστορία της Φαραωνικής Αιγύπτου. Η ίδια είναι η μοναδική από την Δυναστεία των Πτολεμαίων, που μιλάει Αιγυπτιακά και μπορεί να διαβάζει την Ιερογλυφική γραφή. Τιμά τις Φαραωνικές Θεότητες, όσο και τις Ελληνικές. Της αρέσει να εμφανίζεται όπως η Θεά Ισιδα και να στολίζεται όπως η Θεά Αφροδίτη. Οι δυο αυτές Θεότητες θα προσδιορίσουν εν πολλοίς τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα της Κλεοπάτρας. Η εμμονή της να εμφανίζεται ως Ισιδα διαπιστώνεται και από μια σειρά απεικονίσεών της σε αγαλματίδια, να κρατάει στην ποδιά της τον γιο της Καισσαρίωνα, ( καρπό από τη σχέση της με τον Ιούλιο Καίσσαρα), με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που απεικονίζεται σε αγαλματίδια και η θεά Ισιδα να κρατάει τον θεϊκό της γιο-Ωρο. Η Θεά Ίσιδα με τον θεϊκό της γιο Ώρο, μια απεικόνιση που άρεσε στην Κλεοπάτρα να την αντιγράφει. Οι μαρτυρίες και οι περιγραφές που υπάρχουν για την τελευταία Βασίλισσα της Αλεξάνδρειας είναι συχνά συγκρουόμενες. Οι Ρωμαίοι δείχνουν να τη μισούν και να τη φοβούνται, καθώς η Κλεοπάτρα φαίνεται να είχε πείσει τον Καίσσαρα για μια Αιγυπτο-Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με Πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια. Ο Πετρώνιος την κατηγορεί στα κείμενά του με πολύ σκληρό τρόπο, ενώ σε μια επιστολή του προς τον φίλο του Αττικό, ο Κικέρωνας γράφει: «Μισώ τη βασίλισσα, και ο άντρας που εγγυήθηκε για τις υποσχέσεις της, ο Αμμώνιος, γνωρίζει πολύ καλά πως έχω κάθε λόγο γι’ αυτό! Και δεν μπορώ να μη σκεφτώ με αγανάκτηση την αδιαντροπιά της βασίλισσας, όταν έμενε στο σπίτι του Καίσσαρα από την άλλη όχθη του Τίβερη...». Σχεδιαστική απεικόνιση της Αλεξάνδρειας την εποχή της Κλεοπάτρας. Και η Κλεοπάτρα όμως φαίνεται να μισεί τη Ρώμη, που απομυζούσε τον πλούτο της Αλεξάνδρειας, για να εξασφαλίζει στον πατέρα της την εξουσία, και ενώ ήξερε Λατινικά, απέφευγε να μιλάει αυτή τη γλώσσα, δηλώνοντας έτσι την απέχθειά της προς τη Ρώμη. Μιλούσε εφτά γλώσσες, την Ελληνική, την Αιγυπτιακή, τα Λατινικά (Ιταλικά), τη γλώσσα των Νούβιων του Αιγυπτιακού Νότου, τη γλώσσα των τρωγλοδυτών στην ενδοχώρα της Αιγύπτου, καθώς και τις διαλλέκτους των ανθρώπων της Κόκκινης Γης (των νομάδων της ερήμου). Ο Πλούταρχος την περιγράφει με τη φράση:  «Ηδονή δε και φθεγγομένης επήν τω ήχω». (ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Βίοι Παράλληλοι / Αντώνιος (27,4)). (Ηταν απόλαυση να ακούς τον ήχο της φωνής της, όταν μιλούσε) Ο χρονικογράφος Δίων ο Κάσσιος διασώζει μια ακόμη περιγραφή της Κλεοπάτρας: «Η Κλεοπάτρα υπήρξε πολύ όμορφη στο άνθος της ζωής της. Η φωνή της ήταν γλυκιά και γοήτευε τους πάντες. Το παρουσιαστικό της, ο τρόπος που μιλούσε, όλα προξενούσαν τόσο μεγάλη εντύπωση ώστε κατάφερνε να μπλέξει στα δίχτυα της και τους πιο ψυχρούς άνδρες...». Μια προτομή του Μάρκου Αντώνιου, την εποχή που ζούσε με την Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια. Οι σφοδροί έρωτες της Κλεοπάτρας με δυο ισχυρούς άνδρες της Ρώμης, τον Ιούλιο Καίσσαρα πρώτα και μετά τον Μάρκο Αντώνιο, φαίνεται να μονοπωλούν το ενδιαφέρον των περισσοτέρων από αυτούς που ασχολούνται με την τελευταία Βασίλισσα της Αιγύπτου. Δεν είναι όμως μόνο αυτή η Κλεοπάτρα. Σκόπιμα ή όχι, φαίνεται να απωσιωπούνται πολλές άλλες πλευρές της προσωπικότητά της και του χαρακτήρα της. Ένα άγαλμα που ανασύρεται από το βυθό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας και απεικονίζει μια βασίλισσα των Πτολεμαίων. Από την παιδική της ακόμη ηλικία, αυτή η Πριγκίπισσα που μεγαλώνει στα Βασίλεια της Λοχιάδας εκδηλώνει ένα ζωηρό ενδιαφέρον για μάθηση, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αδέλφια της. Οι χώροι του Μουσείου της Αλεξάνδρειας είναι το αγαπημένο της καταφύγιο. Η Κλεοπάτρα, σε απεικόνισή της στο Ναό του Ώρου στο Εντφού. Ένας από τους δασκάλους της είναι ο διάσημος αστρονόμος Σωσιγένης. Σ’ αυτόν οφείλουμε άλλωστε και το ημερολόγιο που ήταν σε χρήση πριν από αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα, μια και αυτός είναι ο άνθρωπος που έφτιαξε το Ιουλιανό ημερολόγιο το 45 π.Χ. με εντολή του Ιούλιου Καίσσαρα, την περίοδο που κυβερνά στην Αίγυπτο η Κλεοπάτρα. Και η ίδια η Φαραώ Κλεοπάτρα έχει ασχοληθεί με την αστρονομία, όπως και με άλλες επιστημονικές έρευνες. Τρεις μελέτες που αποδίδονται στην Κλεοπάτρα αφορούν, η μία την αστρονομία, η δεύτερη τα δηλητήρια και η τρίτη τα καλλυντικά φιλοξενήθηκαν στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Νεαρή ακόμη πριγκίπισσα, η Κλεοπάτρα κερδίζει την εμπιστοσύνη του Φαραωνικού Ιερατείου, γεγονός που της εξασφαλίζει δύναμη. Το γεγονός ότι η ίδια μιλάει την αρχαία επίσημη γλώσσα του Αιγυπτιακού Ιερατείου και μπορεί να διαβάζει και να γράφει την ιερογλυφική γραφή, σε αντίθεση με όλους τους προηγούμενους Πτολεμαίους, είναι ένα στοιχείο που της εξασφαλίζει την ευμένεια των ιερέων της Μέμφιδας, αλλά και των Θηβών στον μονίμως ταραγμένο για τον θρόνο της Αλεξάνδρειας, Αιγυπτιακό Νότο. Και όλα αυτά είναι υποθήκες, που κάνουν την Κλεοπάτρα να ονειρεύεται από πολύ μικρή, με αξιώσεις, το Διπλό Στέμμα της Αιγύπτου. Ο πατέρας της Κλεοπάτρας, Πτολεμαίος ο Αυλητής. Εκεί, στο 69 π.Χ. ο Αυλητής έχει αποκτήσει ήδη δυο κόρες και ονειρεύεται να αποκτήσει ένα διάδοχο, για να στηρίξει το στέμμα του. Ωστόσο, και το τρίτο παιδί που έρχεται στον κόσμο είναι κορίτσι, η Κλεοπάτρα VII. Μετά και από αυτή τη γέννα, η Βασίλισσα εξαφανίζεται ξαφνικά από τα επίσημα έγγραφα του παλατιού της Λοχιάδας, χωρίς κανείς να δίνει μια εξήγηση γι’αυτό. Λένε ότι την εξαφάνισε ο Αυλητής, επειδή δεν κατάφερε να του δώσει ένα διάδοχο για το θρόνο. Η Κλεοπάτρα μεγαλώνει στα παλάτια της Λοχιάδας, με μια τροφό και τους παιδαγωγούς της, επιφανείς επιστήμονες από το Μουσείο της Αλεξάνδρειας. Επικεφαλής τους φαίνεται να είναι ο διάσημος αστρονόμος Σωσιγένης. Ένα γρανιτένιο άγαλμα ανασύρεται από το βυθό του λιμανιού της Αλεξάνδρειας και ανήκει σε κάποιον από τους Πτολεμαίους Φαραώ της. Από πολύ μικρή η Πριγκίπισσα δείχνει έναν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα από τις δυο μεγαλύτερες αδελφές της, και ο Αυλητής φαίνεται να της δείχνει αδυναμία, ενώ παράλληλα την προστατεύει από τον κίνδυνο που διατρέχει από τις μεγαλύτερες αδελφές της. Οι ίντριγκες στα παλάτια της Λοχιάδας είναι συνηθισμένη υπόθεση, ενώ ο ίδιος ο θρόνος της Αιγύπτου είναι βουτηγμένος στο αίμα από τα αλλεπάλληλα φονικά. Γονείς δολοφονούν τα παιδιά τους, παιδιά δολοφονούν τους γονείς, αδέλφια σκοτώνουν τα αδέλφια τους, κι όλα αυτά για να αρπάξουν το στέμμα. Από πολύ μικρή η Κλεοπάτρα δείχνει να ενδιαφέρεται τόσο για την πολιτική, όσο και για τις επιστήμες. Εχει πρότυπά της, τον Μεγα-Αλέξανδρο, ιδρυτή της Αλεξάνδρειας, αλλά και τον Πτολεμαίο Α΄τον γιο του Λάγου, ιδρυτή της δυναστείας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Χρυσό νόμισμα της Αλεξάνδρειας με τον Φαραώ Πτολεμαίο Α΄, το γιο του Λάγου στη μια όψη και στην άλλη τον αετό, έμβλημα της Πτολεμαϊκής Δυναστείας. Έχει ακόμη πρότυπά της δυο θεές, μια ελληνική θεότητα, την Αφροδίτη, και μια Αιγυπτιακή, την Ισιδα. Ντύνεται όπως η Ισιδα και στολίζεται όπως η Αφροδίτη. Η γέννηση της Αφροδίτης, μια από τις αγαπημένες Θεές που αντέγραφε στη ζωή της η Κλεοπάτρα. Η Θεά Ίσιδα, με το δίσκο του φεγγαριού πάνω απ’ το κεφάλι της, είναι η δεύτερη θεότητα που αντιγράφει στη ζωή της η Κλεοπάτρα. Τόσο ο Μεγας-Αλέξανδρος, όσο και οι δυο θεές-μοντέλα της, φαίνεται να επηρεάζουν βαθιά τη διαμόρφωση του χαρακτήρα της νεαρής Πριγκίπισσας, που από πολύ νωρίς καταφέρνει να κερδίσει τον θαυμασμό των επιστημόνων του Μουσείου, αλλά και του ισχυρού Αιγυπτιακού Ιερατείου. Η Κλεοπάτρα VII είναι η μοναδική από τη Δυναστεία των Πτολεμαίων, που από μικρή μαθαίνει να μιλάει Αιγυπτιακά. Ολοι οι άλλοι, από τον Πτολεμαίο τον Α΄ μέχρι και τις δυο μεγαλύτερες αδελφές της, μιλούν μόνο Ελληνικά. Η Αιγυπτιακή γλώσσα θα αποδειχθεί ένα σοβαρό πολιτικό και διπλωματικό πλεονέκτημα για την Κλεοπάτρα, που θα καταφέρει πριν ακόμη ανεβεί στο θρόνο να κερδίσει τη συμπάθεια και την εμπιστοσύνη του Αιγυπτιακού πληθυσμού, που ήταν εχθρικός προς τον πατέρα της Αυλητή. Ωστόσο, η καινούρια μεγάλη απειλή για το στέμμα της Αλεξάνδρειας είναι η Ρώμη. Και ο κίνδυνος δεν θα αργήσει να εκδηλωθεί, ενώ η Πριγκίπισσα Κλεοπάτρα δεν έχει συμπληρώσει καλά-καλά τα δέκα της χρόνια. Ο Αυλητής , που έχει αποκτήσει άλλη μια κόρη και δυο γιούς, αναγκάζεται να αυτοεξοριστεί στη Ρώμη, αφήνοντας στο θρόνο της Αλεξάνδρειας τις δυο μεγαλύτερες κόρες του να συγκυβερνούν, μέχρι να επιστρέψει ο ίδιος, όπως ελπίζει. Γνωρίζοντας όμως καλά ότι τα μικρότερα παιδιά του κινδυνεύουν, και κυρίως τα δυο αγόρια-διάδοχοι, αποφασίζει να τα πάρει μαζί του στην αυτοεξορία του στη Ρώμη. Επιπλέον, η Κλεοπάτρα του είναι και χρήσιμη, γιατί εκτός των άλλων μιλάει καλά Ιταλικά. Απεικόνιση του Φάρου της Αλεξάνδρειας. Πίσω, στην Αλεξάδρεια, οι δυο μεγαλύτερες κόρες του αλληλοσπαράσσονται για το στέμα. Η Βερενίκη, που συνηθίζει να κυκλοφορεί με άγριους πάνθηρες, σκοτώνει τελικά την αδελφή της και μένει μόνη της στο θρόνο, φορώντας το στέμμα της Αιγύπτου, ως φαραώ η ίδια και όχι ως αντιβασίλισσα, γεγονός που εξοργίζει τον Αυλητή, όταν το μαθαίνει στη Ρώμη. Η ίδια η Αλεξάνδρεια βυθίζεται σε μια ακόμη περιπέτεια, από τον σκληρό τρόπο διακυβέρνησης από την Βερενίκη. Με τη βοήθεια των ανθρώπων του Πομπήϊου Μάγκνου, ο Αυλητής καταφέρνει να επιστρέψει στην Αλεξάνδρεια και να ξαναπάρει το θρόνο, σκοτώνοντας την κόρη του, Βερενίκη. Οι ίντριγκες, ωστόσο, ξαναφουντώνουν στο παλάτι, της Αλεξάνδρειας, με τις φατρίες των παιδαγωγών των διαδόχων να αλληλοσπαράσσονται. Ο ευνούχος Ποθεινός, όπως και οι άλλοι δυο, που αποτελούν την τριανδρία των τροφών και παιδαγωγών του διαδόχου Πτολεμαίου XIII, διαβλέπουν γρήγορα, ότι ο πραγματικός κίνδυνος είναι η Κλεοπάτρα, που έχει αρχίσει να κάνει επίσημες εμφανίσεις δίπλα στον πατέρα της Αυλητή, φορώντας τα διάσημα του θρόνου της Αλεξάνδρειας. Φοβούνται ότι αυτή θα είναι η διάδοχος του θρόνου, και υπάρχουν πολλοί λόγοι να το υποψιάζονται, μια και ο ίδιος ο Αυλητής δεν κρύβει τη συμπάθειά του για την κόρη του Κλεοπάτρα. Λίγα χρόνια πριν από το θάνατό του, ο Αυλητής ορίζει ότι ο διάδοχός του Πτολεμαίος XIII θα πρέπει να συγκυβερνήσει με την αδελφή του Κλεοπάτρα, και αυτό είναι ακόμη ένα γεγονός που υποδαυλίζει τις ίντριγκες στον αιματοβαμμένο θρόνο της Αλεξάνδρειας. Η Ρώμη παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις εξελίξεις, ψάχνοντας την ευκαιρία να επωφεληθεί. Ο ίδιος ο Αυλητής έχει εγκαταστήει μια Ρωμαϊκή φρουρά στην πόλη, ενώ σε καίρια πόστα του κρατικού μηχανισμού οι Ρωμαίοι κινούν τα νήματα από το παρασκήνιο. Ολα αυτά ενοχλούν το λαό, αλλά και την ίδια την Κλεοπάτρα, που βλέπει τον κίνδυνο από τις κατακτητικές διαθέσεις της Ρώμης, και πληγώνεται από την παρακμή της Αλεξάνδρειας. Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό πεθαίνει ο Αυλητής, ενώ ήδη η Κλεοπάτρα φαίνεται να διαχειρίζεται για λογαριασμό του πατέρα της ένα κομμάτι της εξουσίας. Ο θάνατος του Αυλητή θα κρατηθεί μυστικός για αρκετό καιρό. Η Κλεοπάτρα βρίσκει έτσι την ευκαιρία να ανεβεί στο θρόνο, γεγονός που εξοργίζει τους παιδαγωγούς του διαδόχου. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο: είναι η υπογραφή της Κλεοπάτρας, που βρέθηκε πρόσφατα σε ένα πάπυρο. Η τελευταία Φαραώ της Αλεξάνδρειας υπογράφει με την ελληνική λέξη «γενέσθω». Δυο διαφορετικοί πολιτισμοί, με βαθιές ρίζες, φαίνεται να συμβιώνουν στην πόλη που ίδρυσε ο Μεγαλέξανδρος. Η Φαραωνική Αίγυπτος και ο κλασσικός Ελληνικός πολιτισμός. Και από αυτή τη διασταύρωση γεννιέται ένας άλλος πολιτισμός, αυτός των Ελληνιστικών χρόνων, ενώ καιροφυλακτεί ο Ρωμαϊκός, με φανερή διάθεση να γίνει πρωταγωνιστής στην παγκόσμια σκηνή. Μέσα σ’ αυτή τη συγκυρία μεγαλώνει η Κλεοπάτρα. Από πολύ μικρή δεν κρύβει τις φιλοδοξίες της. Δεν κρύβει όμως και την αποφασιστικότητά της να πρωταγωνιστήσει. Λυπάται για την κατάντια του πατέρα της και για το παρατσούκλι του (Αυλητής), αλλά την ίδια στιγμή δείχνει να τον αγαπά. Ξέρει από πολύ μικρή να εντυπωσιάζει, παίζοντας με μια τίγρη στους κήπους του Μουσείου, αλλά και να επιβάλλεται, με τις επίσημες εμφανίσεις της δίπλα στον πατέρα της, φορώντας το στέμμα με τα φτερά της Ισιδας. Και ξέρει να σαγηνεύει με το λόγο της, όπως παρατηρεί ο Πλούταρχος « Ηδονή δε και φθεγγομένης επήν τω ήχω » (Ηταν απόλαυση να ακούς τον ήχο της φωνής της, οταν μιλούσε) ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Εδώ, στο μεγάλο Ναό του Ώρου, στο Εντφού, καθισμένος κάτω από τον γερακόμορφο θεό-προστάτη όλων των Φαραώ της Αιγύπτου, είχα την αίσθηση ότι η τελευταία Φαραώ της Αιγύπτου πέρασε πολλές φορές από αυτό το Ναό, καθώς στους τοίχους του διασώζονται ακόμη ρελιέφ με την Κλεοπάτρα και τον γιο της Καισαρίωνα να κάνει προσφορές στους Θεούς. Ο Ναός στο Εντφού, όπως και αυτός στο νησί Φίλαι,  ανοικοδομήθηκε από τους Πτολεμαίους πάνω στα ερείπια αρχαιότερων Ναών των Φαραωνικών χρόνων, του Αρχαίου και Μέσου Βασιλείου. Περπάτησα όλους τους τόπους απ’ όπου πέρασε η Κλεοπάτρα, συγκεντρώνοντας υλικό για το βιβλίο μου «Γενέσθω Κλεοπάτρα», που κυκλοφόρησε το 2003, αλλά και αυτό που ετοιμάζω αυτό τον καιρό, με τον τίτλο «ΦΑΡΑΩ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ Βασίλισσα των Βασιλέων». ΝΙΚΟΣ ΖΕΡΒΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ Αθήνα 15 Οκτωβρίου 2005