Το χωριό που αναστήλωσε το αρχαίο θέατρό του

Πώς το αρχαίο θέατρο του Ορχομενού Βοιωτίας μετατράπηκε από ένα ξεχασμένο μνημείο σε υπόδειγμα αναστήλωσης, με χορηγούς τους ίδιους τους κατοίκους του αγροτικού μέρους.

Χρειάστηκαν επιμονή, αγάπη και μία παρεξήγηση. Αυτά ήταν τα συστατικά που οδήγησαν στη μετατροπή του αρχαίου θέατρου του Ορχομενού Βοιωτίας από ένα ξεχασμένο μνημείο σε υπόδειγμα αναστήλωσης, με χορηγούς τους ίδιους τους κατοίκους του αγροτικού μέρους.

Το θέατρο του Ορχομενού πριν από την έναρξη των εργασιών αναστήλωσης. [Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Με ανεξάντλητη αγάπη για τα κοινά και τον πολιτισμό, ο δημοσιογράφος Λάμπρος Ρόδης παρακολουθούσε με προσοχή την προσπάθεια που είχε ξεκινήσει το Σωματείο Διάζωμα για τη συγκέντρωση χρημάτων μέσω crowdfunding, με στόχο την αναστήλωση αρχαίων θεάτρων σε όλη την Ελλάδα. Στην πόλη του, τον Ορχομενό, όπου είχε εκλεγεί και δημοτικός σύμβουλος, υπήρχε αρχαίο θέατρο, και μάλιστα ενός του αστικού ιστού. Σκεφτόταν πώς θα μπορούσε να βρει τρόπο να ενταχθεί το θέατρο στην προσπάθεια που είχε ξεκινήσει. Η αγωνία του μετατράπηκε σε οργή όταν έμαθε ότι επιφανής συντοπίτης του είχε προσφέρει μέσω της εταιρείας όπου εργαζόταν 30.000 ευρώ για την αναστήλωση του αρχαίου θεάτρου του Ορχομενού. Οχι της Βοιωτίας, μα της Αρκαδίας. «Γράφω λοιπόν ένα θυμωμένο άρθρο στα Νέα της Βοιωτίας διερωτώμενος πώς είναι δυνατόν ένας κάτοικος να μη βοηθά στη χρηματοδότηση του δικού μας θεάτρου. Εφτασε το δημοσίευμα στον Σταύρο Μπένο, πρόεδρο του Διαζώματος, ο οποίος με κάλεσε να μιλήσουμε στο γραφείο. Μου εξήγησε τότε πως κανείς δεν μπορούσε να δώσει χρήματα για τον Ορχομενό Βοιωτίας, γιατί κανείς δεν είχε δημιουργήσει κουμπαρά για το θέατρο αυτό».

Ο Λάμπρος Ρόδης δημιούργησε τον κουμπαρά για την αναστήλωση του αρχαίου θεάτρου.

Ο κ. Ρόδης ανέλαβε αμέσως δράση και δημιούργησε τον κουμπαρά. Από εκείνη την ημέρα, και παρότι η οικονομική κρίση είχε αρχίσει να επηρεάζει τη χώρα, έβρισκε κάθε ημέρα κάτι να γράψει στην τοπική ενημερωτική ιστοσελίδα που διατηρούσε για αυτή την προσπάθεια, είτε αυτό ήταν η αξία του θεάτρου είτε η πορεία του κουμπαρά και τα υπόλοιπα θέατρα που χρηματοδοτούνταν. Δεν παρέλειπε μάλιστα να συγχαίρει δημοσίως κάθε συντοπίτη του που συνεισέφερε οικονομικά. Κοιτώντας πίσω την πορεία του έργου, αναγνωρίζει πως το σημαντικότερο ήταν πως ο κουμπαράς του Ορχομενού είχε μια σημαντική διαστρωμάτωση: «Εδωσαν πολίτες, επιχειρήσεις, σχολεία. Είχαμε και ανώνυμους καταθέτες. Καταφέραμε σε δύο χρόνια και συγκεντρώσαμε τα χρήματα. Αλλοι που είχαν ανοίξει νωρίτερα κουμπαρά από εμάς, και δεν τα είχαν καταφέρει τόσο γρήγορα». 

«Ηταν πραγματικά ένας άθλος. Ημασταν μέσα στη χειρότερη κρίση όταν συγκεντρώθηκαν τα χρήματα αυτά. Οι κάτοικοι όμως πίστεψαν στο όραμα που είχαμε και βοήθησαν όλοι», σημείωσε ο τέως δήμαρχος Κώστας Ξηρογιάννης. Οταν κατάλαβαν ότι η τοπική κοινωνία δεν θα μπορούσε να στηρίξει περισσότερο, κάτοικοι και φορείς προσέγγισαν ιδιώτες και ιδρύματα, που ενεργοποιήθηκαν με τη σειρά τους βλέποντας το όραμα και την προσπάθεια που είχε καταβάλει η τοπική κοινωνία. Ανάμεσά τους και ο άνθρωπος μέσω του οποίου είχε γίνει η επαφή του Ορχομενού με το Διάζωμα. Τη διετία 2011-2012, ο Ορχομενός Βοιωτίας συγκέντρωσε 200.000 ευρώ, το μεγαλύτερο ποσό που είχε συγκεντρωθεί στους κουμπαράδες των αρχαίων θεάτρων, και το οποίο θα χρηματοδοτούσε τις μελέτες για την αναστήλωση του αρχαίου θεάτρου.

Εργασίες επεξεργασίας σύγχρονων μελών. [Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Από το αρχαίο θέατρο στο αρχαιολογικό πάρκο

«Ο Ορχομενός έγινε το success story του εγχειρήματος αυτού», δήλωσε στην «Κ» ο Σταύρος Μπένος, προσθέτοντας πως η προσπάθεια αυτή μπήκε στις ψυχές των πολιτών. «Στον Ορχομενό, ακόμα και η σύμπνοια που υπήρξε μεταξύ όλων των δημοτικών αρχών ήταν πρωτοφανής. Συντελέστηκε ένα μικρό θαύμα, και πιστεύω πως αυτό το άγνωστο μέχρι σήμερα μνημείο θα γίνει σε λίγα χρόνια ένα από τα πιο περίοπτα της χώρας μας». Ο κ. Μπένος γνώριζε καλά πως εκεί που σκοντάφτει το υπουργείο Πολιτισμού σχετικά με τις αναστηλώσεις ήταν η σύνταξη ώριμων μελετών που θα μπορούσαν να φέρουν ευρωπαϊκά κονδύλια. Τα χρήματα των κουμπαράδων που δημιούργησε είχαν ακριβώς αυτόν τον σκοπό: να χρηματοδοτήσουν τις μελέτες. Στην περίπτωση του Ορχομενού υπήρχε μια ιδιαιτερότητα. Το αρχαίο θέατρο γειτνίαζε με άλλα δύο σημαντικά μνημεία διαφορετικών χρονικών περιόδων: τον ναό της Παναγίας Σκριπούς, το αρχαιότερο βυζαντινό μνημείο της Βοιωτίας και ένα από τα σπουδαιότερα της Ελλάδας λόγω της αρχιτεκτονικής του αξίας, και τον μυκηναϊκό θολωτό τάφο του Μινύα, τον οποίο είχε αναδείξει ο Ερρίκος Σλήμαν. Η μελέτη που χρηματοδοτήθηκε αφορά τη δημιουργία ενός μεγάλου αρχαιολογικού πάρκου, που οι κάτοικοι Ορχομενού ελπίζουν πως εκτός από την ομορφιά και την ιστορική αξία του θα προσελκύσει επισκέπτες.

Αεροφωτογραφία του αρχαίου θεάτρου. [Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Το θέατρο έφερε τον πρώτο ξενώνα

Οι πρώτες συμβάσεις υπογράφηκαν το 2014. «Αν ολοκληρωθεί το έργο, θα αποκτήσει μεγάλη δυναμική, και ελπίζουμε να φέρει μεγαλύτερη επισκεψιμότητα», σημείωσε ο Γιώργος Τζαβάρας, νυν δήμαρχος, λέγοντας πως ήδη υπάρχουν τουρίστες, κυρίως όμως μέχρι σήμερα θρησκευτικού χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον κ. Ρόδη, η προσπάθεια του θεάτρου αποδίδει ήδη τους πρώτους καρπούς. «Εξαιτίας των εργασιών αποκτήσαμε στον Ορχομενό έναν ξενώνα. Δεν είχαμε ούτε δωμάτιο. Αυτή τη στιγμή έχουμε έναν ωραίο ξενώνα που τον έφτιαξε επιχειρηματίας της περιοχής, ο οποίος σκέφτηκε ότι, εφόσον φτιάχνουμε το μνημείο, θα έρθει κόσμος», σχολίασε. 

Εδώλια (καθίσματα) σκαλισμένα στον φυσικό βράχο.
[Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Η αναστήλωση 

Η κατασκευή του θεάτρου του Ορχομενού Βοιωτίας κρύβει επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Πιστεύεται, όπως περιέγραψε μιλώντας στην «Κ» η Κική Καλλιγά, αναπληρώτρια έφορος ΕΦΑ Βοιωτίας και υπεύθυνη Αρχαίου Θεάτρου Ορχομενού, πως αποτέλεσε μέρος της στρατηγικής των Μακεδόνων, που μετά τη νίκη τους στη μάχη της Χαιρώνειας θέλησαν να «ψαλιδίσουν» την πολιτική επιρροή των Θηβαίων ευνοώντας τις περιοχές που δεν είχαν συνταχθεί μαζί τους. Μία από αυτές ήταν και ο Ορχομενός, τον οποίο προικίσαν με ένα αρχαίο θέατρο, στο οποίο θα μπορούσε να συνεδριάζει και το Κοινό της Βοιωτίας, η πολιτική οργάνωση των Βοιωτών όπου τα μέλη-πόλεις συγκεντρώνονταν και συζητούσαν για τις κοινές γιορτές, τον στρατό και την απόδοση φόρων. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, η περιοχή γνωρίζει άνθηση και ο χώρος υπέστη τροποποιήσεις ώστε το θέατρο να προσομοιάζει περισσότερο στον ρυθμό του ρωμαϊκού ρυθμού. Με το τέλος του αρχαίου κόσμου και την ανάδειξη του Βυζαντίου, όμως, άρχισε να παρακμάζει και σταδιακά να απαξιώνεται.

Σύγχρονο αντίγραφο αρχαίου μέλους. [Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Ανά τους αιώνες, τα υλικά του θεάτρου χρησιμοποιήθηκε για άλλες κατασκευές, όπως για τον ναό της Σκριπούς. Σύμφωνα με την κ. Καλλιγά, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα έπαιρναν λίθους από το θέατρο για να χτιστούν μέχρι και σπίτια. Το θέατρο στην πάροδο του χρόνου και με τις αλλαγές που συντελέστηκαν ξεχάστηκε και θάφτηκε. Δεν το βρήκε ούτε ο Ερρίκος Σλίμαν, που είχε περάσει από την περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα. Ξαναβγήκε στο φως χάρη στην προσπάθεια του Θεόδωρου Σπυρόπουλου από την αρμόδια Εφορεία, που το ανέσκαψε στις αρχές της δεκαετίας του ’70, Μετά την αποκάλυψή του το 1973, εντοπίστηκε το μεγαλύτερο τμήμα του κοίλου και της ορχήστρας. Λίγα χρόνια μετά, μάλιστα, ο κ. Συρόπουλος οργάνωσε το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας. Φέτος, με αφορμή την αναστήλωσή του, όπως σημείωσε ο Λάμπρος Ρόδης, θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο ένα αντίστοιχο διεθνές συνέδριο.  

Ο Ναός Παναγίας Σκριπούς γειτνιάζει με το αρχαίο θέατρο Ορχομενού.
[Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

H προστασία της τοπικής κοινωνίας

Η κ. Καλλιγά υπογράμμισε τη σημασία που έχει η αναστήλωση για τους ανθρώπους τής γύρω περιοχής. «Αναρωτηθήκαμε αν έστω έμμεσα θα επηρεάζονταν οι άνθρωποι από τη βελτίωση του δημόσιου χώρου. Οι εργασίες δεν είναι ανοιχτές ακόμα στο κοινό, δεν μπορούν να καταλάβουν τι θα γίνει στο τέλος, αλλά αυτά που ακούμε από τους κατοίκους είναι ενθαρρυντικά. Σταματάνε και μας λένε: “Τι ωραίο που το κάνετε! Μπράβο”». Η χαρά τους είναι εντυπωσιακή και εντελώς ανυπόκριτη, περιέγραψε. Μάλιστα, η κ. Καλλιγά ανέφερε ότι η ίδια η τοπική κοινωνία προστατεύει την αναστήλωση. «Εξαιτίας των αναγκών της ανακατασκευής έπρεπε να ρίξουμε την περίφραξη. Είχαμε προβληματιστεί. Σκεφτήκαμε ότι το βράδυ μπορεί να μας κλέψουν ή, ακόμα χειρότερα, να βανδαλίσουν και να γράψουν πάνω στο θέατρο. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος όμως και ρίξαμε την περίφραξη. Μέχρι σήμερα, έχει περάσει ένας χρόνος, κλάπηκε μόνο μια μπαταρία και λίγο πετρέλαιο. Δεν έχει πειράξει κανένας τίποτα». 

Στο επάνω τμήμα της φωτογραφίας διακρίνονται εντοιχισμένα τμήματα αρχαίων κιόνων, από κτίρια της περιοχής του θεάτρου, χρησιμοποιημένα ως οικοδομικό υλικό της εκκλησίας. [Credit: Εφορία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας]

Τον επόμενο μήνα, η αναστήλωση θα έχει ολοκληρωθεί και το θέατρο θα μπορεί να φιλοξενήσει παραστάσεις και να υποδεχθεί ξανά το κοινό. Θα ενταχθεί μάλιστα στην περιοδεία που αναμένεται να γίνει σε όλα άγνωστα αρχαία θέατρα που αναστηλωθήκαν και πρόκειται να ανακοινώσει το υπουργείο Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Διάζωμα και το Εθνικό Θέατρο.

Πηγή: Αλ. Καλαϊτζή, Καθημερινή

ΠΗΓΗ http://anaskafi.blogspot.com