Η «τράπουλα» ξαναμοιράζεται.
Πολιτικός Μηχανικός
Η πρόβλεψη του Πρωθυπουργού Νετανιάχου, πριν δύο περίπου μήνες, ότι μια νέα πραγματικότητα θα προκύψει στην Μέση Ανατολή δείχνει να υλοποιείται, έστω και ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία: ο σκληρός δικτάτορας Άσαντ εκδιώχτηκε από την Συρία, ως αποτέλεσμα της επίθεσης του υπό τον έλεγχο της Τουρκίας Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) και των ισλαμιστών που συνασπίζονται στην Hayʼat Tahrir al-Sham (HTS).
Η ιστορία των δύο αυτών οργανώσεων ερμηνεύεται από όσα ακολούθησαν την «Αραβική Άνοιξη», την εξέγερση, από το 2010, της προοδευτικής και φιλελεύθερης νεολαίας των αραβικών χωρών, κατά των αυταρχικών διακυβερνήσεων. Εκτός από τις χώρες του Ιράκ, της Λιβύης, της Αιγύπτου και της Συρίας, που επέλεξαν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μια απάνθρωπη καταστολή, χωρίς όμως αποτέλεσμα, άλλες χώρες χρησιμοποίησαν την υποστήριξη εθνικιστικών ή συντηρητικών ισλαμικών τάσεων με περισσότερη, όπως αποδείχτηκε, επιτυχία. Αυτή η εξέλιξη ευνόησε χώρες, όπως η Τουρκία, η οποία με μεγάλη ταχύτητα απέβαλε το προσωπείο ενός (κοσμικού) «τρίτου δρόμου» προς το ισλάμ, για να ενισχύσει ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις, θεωρώντας ότι έτσι εξυπηρετούνται καλύτερα οι νέο-οθωμανικές της επιδιώξεις. Λανθασμένες ενέργειες της Δύσης, όπως οι επεμβάσεις στην Λιβύη και στο Ιράκ συνέβαλαν σε μια αυξανόμενη δυσπιστία των λαών της περιοχής, την οποία επίσης εκμεταλλεύεται η Τουρκία, υιοθετώντας μια αντιδυτική ρητορική. Η αφωνία χωρών, όπως η Ελλάδα, με ιστορικό ρόλο επί πολλούς αιώνες, συμβαδίζει, σε έναν φαύλο κύκλο, με την απουσία τους από τις εξελίξεις.
Ειδικότερα, οι δύο οργανώσεις (SNA και HTS) αποτελούν «ομπρέλα» διαφόρων οργανώσεων, τις οποίες συντονίζουν, επιβάλλοντας πειθαρχία όπου απαιτείται, παρουσιάζουν δε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:
Ο Εθνικός Συριακός Στρατός (Syrian National Army – SNA), οργανώθηκε, εξοπλίστηκε και εκπαιδεύτηκε από την Τουρκία, αρχικά αξιοποιώντας τα υπολείμματα των μονάδων του FSN, στην συνέχεια εμπλουτιζόμενο από Τουρκμένους και Άραβες της περιοχής, για να ταυτιστεί τελικά με τα συμφέροντα της Τουρκίας, ακόμα και ως πηγή μισθοφόρων της στην Λιβύη, το Ναγκόρνο Καραμπάχ και αλλού. Το κρίσιμο δεκαήμερο της εκδίωξης του Άσαντ, οι προσπάθειές του στράφηκαν κατά κύριο λόγο, στις ελεγχόμενες από τους Κούρδους περιοχές της Συρίας Δυτικά του Ευφράτη, με σκοπό την διεύρυνση της ζώνης που έχει καταληφθεί στο παρελθόν από την Τουρκία με την ανοχή ΗΠΑ και Ρωσίας. Στην ζώνη αυτή, ο SNA και η Τουρκία είχαν προχωρήσει σε δημογραφικές αλλαγές (εκδίωξη των Κούρδων, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν από Σύριους πρόσφυγες που «επέστρεψαν οικειοθελώς» από την Τουρκία) και στην σταδιακή τουρκοποίησή της, μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και υπηρεσιών που παρέχονται από Τουρκικούς φορείς.
Η Hayʼat Tahrir al-Sham (HTS), όπως και ο ηγέτης της την τελευταία επταετία Abu Mohammad al-Julani αποτελούν ζωντανό παράδειγμα (εικονικών ή και πραγματικών) μεταμορφώσεων προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Η οργάνωση αυτή αποτελεί μετεξέλιξη της Jabhat al-Nusra, η οποία το 2016 αποκήρυξε την Αλ Κάιντα (της οποίας αποτελούσε το Συριακό παρακλάδι) και το τζιχαντιστικό της παρελθόν, αλλάζοντας και το όνομά της, χωρίς όμως να απαρνείται το έντονο θρησκευτικό της υπόβαθρο και την επιδίωξη επιβολής του ισλαμικού νόμου («σαρία»). Το διάστημα που διακυβέρνησε το Ιντλίμπ, μέχρι και σήμερα, υπήρξαν σοβαρές καταγγελίες για παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα των διαφωνούντων. Πιθανότατα, η (κατ’ αρχήν) αποδοχή της HTS από την Δύση συνδέεται με τον αυτοπεριορισμό των φιλοδοξιών της («μοναδικός στόχος είναι η ανατροπή του Άσαντ»), ενώ παράλληλα με την πρωτοκαθεδρία της στην επίθεση κατά του καθεστώτος Άσαντ, ο al-Julani προχώρησε σε υποσχέσεις προς τις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες της Συρίας, Κούρδους, Χριστιανούς, Δρούζους, σιίτες και Αλεβίτες, ότι θα σεβαστεί τα δικαιώματά τους.
Οι δύο αυτές παρατάξεις δεν απέφυγαν στο παρελθόν τις εσωτερικές διαμάχες αλλά και τις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις, που συνήθως κατέληγαν σε οικειοθελείς υποχωρήσεις της HTS. Η περίπτωση να συγκρουστούν στο μέλλον δεν αποτελεί το πιθανότερο σενάριο, αφού λειτουργούν συμπληρωματικά: ο SNA αποτελεί «το μακρύ χέρι» της Τουρκίας, ενώ η HTS, παρά τις συντηρητικές θρησκευτικές της επιλογές, επιδιώκει την υποστήριξη και άλλων διεθνών παραγόντων.
Στο πιο πάνω πλαίσιο, θα εξετάσουμε, ποιες χώρες ή και λαοί ευνοούνται από τις τελευταίες εξελίξεις και ποιες όχι, ενδεικτικά βαθμολογώντας από το -10 (για τις πιο αρνητικές προοπτικές) έως το +10 (για τις πιο θετικές). Εξυπακούεται ότι τα πιο πάνω δεν αποτελούν στοιχεία αναπότρεπτης πορείας, αφού οι ίδιοι οι λαοί και οι ηγεσίες τους μπορούν να ανατρέψουν τις προβλέψεις μας.
Α. Κερδισμένοι
1. Τουρκία, βαθμός +8 (αφαιρούμε από μια μονάδα για την «ύβρι» και την «Νέμεσι» των αρχαίων Ελλήνων)
Οι θετικές προοπτικές της σχετίζονται με την προώθηση των εξής επί μέρους στόχων της:
την γεωγραφική απομόνωση και εν συνεχεία την εξουδετέρωση των Κούρδων της Συρίας, που η (κερδισμένη με αγώνες και αίμα) αυτονομία τους αποτελεί «κακό παράδειγμα» και «πρέπει να συντριβεί».
την επιστροφή των Σύριων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία, την ανάληψη έργων (με χρηματοδότηση άλλων χωρών) από Τουρκικές κατασκευαστικές Εταιρείες και την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της Συρίας.
Την συνέχιση της πολιτικής της να προκαλεί καταστάσεις εν δυνάμει αποσταθεροποιητικές και στην συνέχεια να διαπραγματεύεται την διαχείρισή τους, έναντι ωφελημάτων από τρίτες χώρες (Ευρωπαϊκή Ένωση και ΗΠΑ).
την επέκταση της επιρροής της σε όλη την Συρία, σε υλοποίηση της νεοοθωμανικής της ιδεολογίας, όπως εκφράζεται από την «Τουρκία της καρδιάς», τον «Τουρκικό εθνικό όρκο» και τις δηλώσεις Ερντογάν και Μπαχτσελί.
Όμως, οι επιτυχίες αυτές δεν αποκλείεται να προκαλέσουν τα αντανακλαστικά Αραβικών και άλλων χωρών, ιδιαίτερα όσων είχαν υποστεί στο παρελθόν την οθωμανική κατοχή.
2. Ισραήλ, βαθμός +5 (αφαιρούμε 5 μονάδες, μέχρι να αξιολογηθούν οι παρενέργειες των εξελίξεων)
Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, ως αποτέλεσμα της εξασθένησης της Χεζμπολάχ και της Ρωσίας, προκάλεσε την ικανοποίηση του Ισραήλ, λόγω της διακοπής της ροής πολεμοφοδίων από το Ιράν προς τον Λίβανο. Η επιτυχία αυτή μετριάζεται από την ύπαρξη ενός ισλαμιστικού καθεστώτος στα σύνορά του. Μπροστά στην προοπτική της σταδιακής μετατροπής της Συρίας σε χώρα υποχείριο της Τουρκίας (της οποίας οι αναθεωρητικές φιλοδοξίες περιλαμβάνουν και την Ιερουσαλήμ), το Ισραήλ εξετάζει διάφορα σενάρια, όπως τον έλεγχο περιοχών της Συρίας που κατοικούνται από μειονότητες (Κούρδων, Δρούζων, Αλεβιτών, κλπ) ή ίσως και την κατάτμησή της. Κατά την γνώμη μας, τα σενάρια αυτά (που είχαν δοκιμαστεί στο παρελθόν στον Λίβανο, χωρίς επιτυχία) δύσκολα θα ευοδωθούν.
3. ΗΠΑ, βαθμός +5 (αφαιρούμε 5 μονάδες, λόγω των διλημμάτων που δύσκολα συμψηφίζονται)
Κατ’ αρχήν, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την ικανοποίησή τους για την εκδίωξη ενός στυγνού δικτάτορα, αλλά και απορίες, κατά πόσο ο νέος «ισχυρός άντρας» της Συρίας al-Julani, θα εφαρμόσει την μετριοπαθή πολιτική που διακηρύσσει, με πιθανότερο σενάριο, να δοθεί πίστωση χρόνου και να αναγνωριστεί υπό όρους το νέο καθεστώς. Η επιρροή όμως της Τουρκίας στις δυνάμεις που επικράτησαν στην Συρία θέτει δύσκολα διλήμματα στις ΗΠΑ, σε ό,τι αφορά την υποστήριξη των Κούρδων που ελέγχουν μεγάλο μέρος της Δυτικής Συρίας. Εκεί βρίσκονται περίπου 900 Αμερικανοί στρατιωτικοί, των οποίων την αποχώρηση ζητούν η Τουρκία και άλλες χώρες (Ιράν, Ιράκ, Ρωσία). Η παρουσία τους αυτή στο παρελθόν απέτρεψε τις επιθέσεις Τουρκικών και φιλοτουρκικών δυνάμεων κατά των Κούρδων, οι οποίοι αγωνίστηκαν για την εκδίωξη του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) με θυσίες (11.000 θύματα, ενώ η Τουρκία είχε αρνηθεί να το πράξει), φυλάσσουν δεκάδες χιλιάδες αιχμαλώτους πολεμιστές του ISIS και αποκρούουν τις νέες απειλές. Θυμίζουμε ότι η αρχική απόφαση του Τραμπ το 2019 για αποχώρηση της Αμερικανικής δύναμης προκάλεσε κύματα διαμαρτυριών και τελικά ανακλήθηκε. Η πρόσφατη δήλωση του Τραμπ περί μη εμπλοκής των ΗΠΑ στην Συρία εξελίξεις επιβεβαιώνει την τάση απομονωτισμού τους, που πιθανότατα δεν θα μπορέσει να εφαρμοστεί στην περίπτωση αυτή.
Β. Χαμένοι
4. Ιράν, βαθμός -8 (αφαιρούμε 2 μονάδες, για το απρόβλεπτο μέλλον)
Όλες οι αναλύσεις συγκλίνουν στο ότι το Ιράν αποτελεί τον βασικό χαμένο των εξελίξεων στην Συρία. Οι δηλώσεις του Πρωθυπουργού Νετανιάχου κατά την ανακοίνωση της συμφωνίας εκεχειρίας με τον Λίβανο, έδειχναν σαν βασικό πλέον στόχο του Ισραήλ, τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, που πλέον δεν «προστατεύεται» από τους συμμάχους του. Η κινητοποίηση του Ιράν για βελτίωση των σχέσεων με τις χώρες του Κόλπου και η δήλωση ετοιμότητάς του για διαπραγματεύσεις ενδεχομένως δεν είναι ικανά να ανατρέψουν το σενάριο μιας τέτοιας επίθεσης, που δεν αναμένεται να εξαφανίσει τις πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν, αλλά απλώς να καθυστερήσει για λίγα χρόνια την υλοποίησή τους. Η ισραηλινή ηγεσία θεωρεί ως κατάλληλη την στιγμή αυτή, «εκκρεμεί» όμως η έγκριση των ΗΠΑ, οι οποίες διαθέτουν τον ειδικό εξοπλισμό (διατρητικές βόμβες μεγάλης διείσδυσης και ειδικά αεροπλάνα που θα τις μεταφέρουν), ενώ θα πρέπει να σταθμιστούν η ευαλωτότητα της διεθνούς οικονομικής συγκυρίας (που είναι πιθανόν να επιδεινωθεί από μια σημαντική αύξηση των τιμών των υδρογονανθράκων) και η προβλεπόμενη ανατροπή των ισορροπιών στην περιοχή, προς περαιτέρω όφελος της Τουρκίας.
5. Ρωσία, βαθμός -5 (αφαιρούμε 5 μονάδες, γιατί τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως δείχνουν)
Η Ρωσία φαίνεται ότι αποτελεί επίσης μεγάλο χαμένο, αφού, κατά το επικρατέστερο σενάριο, η απασχόληση των δυνάμεών της στην Ουκρανία την οδήγησε σε σημαντικές περικοπές της παρουσίας της στην Συρία (ενδεικτικά, είχε παραμείνει το ένα τέταρτο των αεροσκαφών της). Η υπόθεση αυτή ενισχύεται και από τις πληροφορίες (δημοσιεύματα σε ουκρανική εφημερίδα αλλά και διαμαρτυρίες της Ρωσίας στον ΟΗΕ) ότι η Ουκρανία εκπαίδευσε Σύριους αντικαθεστωτικούς στην χρήση των drones και σε σύγχρονες στρατηγικές πολέμου, στα πλαίσια της αντιμετώπισης από την Ουκρανία των Ρωσικών συμφερόντων ανά τον κόσμο, με την υποστήριξη της αντίθετης πλευράς από αυτήν που υποστηρίζει η Ρωσία. Θεωρητικά, η Ρωσία κινδυνεύει να χάσει την ναυτική και αεροπορική της βάση στην Συρία, που της είχαν παραχωρηθεί για 49 χρόνια και αποτελούν κρίσιμες υποδομές για την εξωτερική πολιτική της χώρας. Πρόσφατα, εμφανίστηκαν και σενάρια ότι η συνέχιση της στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στην Συρία θα αποτελούσε μέρος των ανταλλαγμάτων που θα προσέφερε ο Τραμπ, στα πλαίσια ενός συνολικού «πακέτου» ειρήνευσης στην Ουκρανία. Σε κάθε περίπτωση, η συνέχιση της παρουσίας των ρωσικών στρατιωτικών βάσεων δεν έχει ακόμα αποκλειστεί και η Ρωσία φαίνεται ότι προτιμά να διαπραγματευτεί, πριν καταλήξει σε άλλες εναλλακτικές.
6. Μειονότητες της Συρίας, βαθμός -3 (αφαιρούμε 7 μονάδες, για την σημασία της επιβίωσης)
Οι Κούρδοι, οι Παλαιστίνιοι και οι Χριστιανοί αποτελούν ορισμένες από τις εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες, που περιλαμβάνονται στους χαμένους των αλλαγών:
Οι Παλαιστίνιοι, γιατί έχασαν ένα σύμμαχο, χωρίς ακόμα να έχει υπογραφεί συμφωνία εκεχειρίας, αλλά και γιατί το κέντρο της δημοσιότητας μετατοπίστηκε σε άλλα γεγονότα.
Οι Κούρδοι της Συρίας, διότι συνεχίζουν να αποτελούν στόχο της Τουρκίας, η οποία επικαλείται φανταστικές απειλές και αναπόδεικτα επιχειρήματα.
Οι Χριστιανοί της Συρίας, οι οποίοι όντας αποδεκατισμένοι (από 1,5 εκατομμύριο το 2011, μετά τις διώξεις των φανατικών ισλαμιστών και τον εμφύλιο, είχαν απομείνει το 2022 μόνο 300.000) συνεχίζουν να ελπίζουν.
Η πραγματική δημοκρατία, η συμμετοχή και η αλληλεγγύη μπορούν να συμβάλουν στην ανατροπή των δυσμενών αυτών τάσεων και οι τρεις αυτές πληθυσμιακές ομάδες έχουν δείξει πως είναι σε θέση να τις ενεργοποιήσουν.
Γ. Οι «ουδέτεροι»
Υπάρχουν τέλος και αυτοί που θεωρούν ότι το θέμα δεν τους αφορά και δεν περιλαμβάνονται ούτε στους χαμένους ούτε στους κερδισμένους, επικαλούμενοι την αρχή της ουδετερότητας και τα «οφέλη» της μη ανάμιξης. Αυτό, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιαίτερα τις γειτονικές στην Μέση Ανατολή χώρες της, Ελλάδα κυρίως και Κύπρο. Οι χώρες αυτές, ως αποτέλεσμα των επιλογών τους, αυτο-υποβαθμίζονται σε απλούς θεατές των εξελίξεων, οι οποίες τους επηρεάζουν και τους αφορούν.
Σε επόμενο κείμενο θα αναφερθούμε στις ιστορικές σχέσεις του Ελληνισμού με τους λαούς της περιοχής, που προτρέπουν σε έναν διαφορετικό ρόλο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου