Αξιός: Το μεγάλο ζωοποιό ποτάμι της Μακεδονίας που έθρεψε χιλιάδες ποντιακές και άλλες προσφυγικές οικογένειες

Αεροφωτογραφία που απεικονίζει την μεταλλική σιδηροδρομική γέφυρα του Πολυκάστρου και στο βάθος την πόλη του Πολυκάστρου (φωτ.: Σωκράτης Μουρατίδης)

Της Αλεξίας Ιωαννίδου

Ο «ευρυρρέων», κατά τον Όμηρο, ποταμός της μακεδονικής γης πήρε το όνομά του από τον μυθικό Αξιό, γενάρχη των Παιόνων βασιλέων. Άξος στα αρχαία ελληνικά σημαίνει δάσος, και πράγματι οι όχθες του Αξιού από την Αρχαιότητα όπως μαρτυρά το όνομά του μέχρι τις ημέρες μας είναι δασώδεις.

Σε αρχαίες πηγές ο ποταμός αναφέρεται:

• στην Ιλιάδα του Ομήρου ως «κάλλιστον ύδωρ»,
• στις Βάκχες, το τελευταίο έργο του Ευριπίδη, όπου ο μεγάλος δραματικός ποιητής τον ονομάζει «ωκυρρόαν», δηλαδή ταχύροο: «…τόν τ’ ωκυρρόαν διαβάς Αξιόν ειλισσομένας Μαινάδας άξει»,
• στην κορυφαία τραγωδία του Αισχύλου Πέρσες: «ές τε Μακεδόνων χώραν αφικόμεσθ’, επ’ Αξιού πόρον, Βόλβης θ’ έλειον δόνακα, Παγγαίον τ’ όρος» («φτάσαμε στη Μακεδονία, στο πέρασμα του Αξιού, στους βάλτους και τις καλαμιές της Βόλβης, και στο Παγγαίο όρος»).

Μια από τις πολλές νησίδες που σχηματίζει ο Αξιός. Τοποθεσία: μεταξύ Πολυκάστρου και Αξιούπολης (φωτ.: Σωκράτης Μουρατίδης)

Το δέλτα του ποταμού Αξιού προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση για την προστασία των βιοτόπων Ramsar. Σε όλο το μήκος του φιλοξενεί πολλά είδη πανίδας είτε ως επιδημητικό-μόνιμο πληθυσμό είτε ως αποδημητικό-μεταναστευτικό, καθώς και μια πλούσια ποικιλία ειδών χλωρίδας. Ερωδιοί, χαλκόκοτες, νεροχελίδονα, γαλιάντρες, πάπιες αλλά και άλλα πτηνά υπάρχουν σε σημαντικούς πληθυσμούς.

Η ορμητική ροή του ποταμού παρασύρει και μεταφέρει ολόκληρα δέντρα. Τοποθεσία: Κάμπος Ευζώνων (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)

Οι πηγές του βρίσκονται στο σερβοαλβανικό όρος Σκάρδο και διανύει περί τα 300 χλμ. πριν μπει στην ελληνική γη για να χυθεί στον Θερμαϊκό Κόλπο, δίνοντας ζωή και ευφορία στον μακεδονικό κάμπο, διανύοντας δύο νομούς: του Κιλκίς και της Θεσσαλονίκης.

Τα νερά του σχηματίζουν «ρουφήχτρες» γι’ αυτό και είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνος για κολύμβηση.

Άποψη του Αξιού πάνω από την γέφυρα των Ευζώνων. Δεξιά στο λόφο διακρίνεται το φυλάκιο των Σκοπιανών (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)

Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να τον περάσουν κάθετα ή αναποδογυρίζοντας τη βάρκα τους όταν μάζευαν τα δίχτυα ψαρεύοντας γουλιανούς – στο παρελθόν υπήρχαν μπόλικοι πριν από την περιβαλλοντική του επιβάρυνση από βιομηχανίες κυρίως της γείτονος αλλά και την άκρατη χρήση χημικών λιπασμάτων στα χωράφια που γειτνιάζουν με αυτόν.

Η παλιά μεταλλική σιδηροδρομική γέφυρα του Πολυκάστρου που χρησιμοποιείται ακόμη (φωτ.: Σωκράτης Μουρατίδης)

Η καινούρια σιδηροδρομική γέφυρα που δεν δόθηκε ποτέ στην κυκλοφορία λόγω κατασκευαστικού λάθους της γραμμής σε προηγούμενο σημείο. Τοποθεσία: μεταξύ Αγίου Παντελεήμονα και Ευζώνων (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)

Ο Αξιός φρόντισε τους Πόντιους πρόσφυγες

Κατά μήκος του ποταμού Αξιού χτίσανε τα νέα τους σπιτικά Πόντιοι πρόσφυγες από το Καρς, τη Σάντα, την Τσάλκα, το Σοχούμ, την Τραπεζούντα και άλλα μέρη των αλησμόνητων πατρίδων.

Η γέφυρα που ενώνει οδικά το Πολύκαστρο με την Αξιούπολη (φωτ.: Σωκράτης Μουρατίδης)

Είναι γνωστή και σχεδόν κινείται στο φάσμα της ανεκδοτολογίας η περίφημη «απειλή» των Ποντίων μανάδων προς στα παιδιά τους που έβγαιναν για να παίξουν: «γιαμ’ πας και φουρκίεσαι σο ποτάμ; Κρούω σκοτώνω σε» (μήπως πας στο ποτάμι και πνιγείς; Θα σε σκοτώσω)!

Το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων Ευζώνων στον ομώνυμο λόφο που εποπτεύει τον Αξιό και τον κάμπο των Ευζώνων. Στο βάθος αριστερά διακρίνουμε το τέλος του Πάικου, ενώ δεξιά το όρος Τζένα (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)

Ο ποταμός Αξιός ήταν βοηθός τους στο ξεκίνημα της νέας τους ζωής.

Από αυτόν πότιζαν τα καπνοχώραφα και τα σιταροχώραφά τους εξασφαλίζοντας το ψωμί της οικογένειάς τους και προσφέροντας στην αγροτική οικονομία της χώρας.

Κορμός δέντρου που μετέφερε το ποτάμι και ξέβρασε στις όχθες του. Τοποθεσία μεταξύ Πολυκάστρου-Αξιουπόλης (φωτ.: Σωκράτης Μουρατίδης)

Ακάματοι εργάτες του βίου, άνθρωποι που ήξεραν να ξεκινούν από το μηδέν αφού η ιστορία τους φέρθηκε τόσο βάναυσα, οι Πόντιοι καθάρισαν από τις πέτρες και τα ζιζάνια τη γη που πήραν ως αντάλλαγμα – για ολόκληρες περιουσίες που άφησαν πίσω τους μετά τον αναγκαστικό ξεριζωμό τους βάσει της Συμφωνίας της Λοζάνης.

Ξεχέρσωσαν χωράφια που για αιώνες έμεναν χέρσα, και έκαναν αυτό που ξέρουν να κάνουν καλύτερα από τον καθέναν: μετέτρεψαν το άγονο σε καλλιεργήσιμο, τον κόπο τους σε καρπό.

Μικρή σιδερένια σιδηροδρομική γέφυρα πάνω από παραπόταμο του Αξιού κοντά στο χωριό Δογάνη (φωτ.: Αλεξία Ιωαννίδου)

Αλεξία Π. Ιωαννίδου

• Οι φωτογραφίες αποτελούν μέρος της έκθεσης των φωτογράφων Σωκράτη Μουρατίδη και Αλεξίας Ιωαννίδου με τίτλο «Αξιός Ποταμός» που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του εορταστικού πολιτιστικού προγράμματος «Πολυκαστρινά 2017».

ΠΗΓΗ https://www.pontosnews.gr