Σκέψεις για την εξέλιξη, το 2024, μιας άνευ προηγούμενου υποστήριξης από την ΕΕ τρίτης χώρας, μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη (EPF)
Παναγιώτης Μπλάνος, Αρθρογράφος
Ο πόλεμος της Ρωσίας με την Ουκρανία ανέδειξε την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) σε διεθνή πάροχο ασφαλείας στην πράξη. Σύμφωνα με τη «Στρατηγική Πυξίδα», κείμενο με το όραμα της ευρωπαϊκής Άμυνας έως το 2030, που οι Ηγέτες των 27 συμφώνησαν στις Βερσαλλίες το Μάρτιο του 2022 (αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου), «η Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο» και προς τούτο απαιτούταν δράση.
Τέσσερις μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, στις 28 Φεβρουαρίου 2022, η ΕΕ θέσπισε δύο μέτρα συνδρομής της Ουκρανίας, μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη [European Peace Facility (EPF), εφεξής «ο Μηχανισμός»]. Πρόκειται για αποζημιωτικούς μηχανισμούς της αξίας θανατηφόρου και μη στρατιωτικού εξοπλισμού που χορηγείται από τους 27 στην Ουκρανία. Ο Μηχανισμός, ένα εργαλείο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) εκτός του προϋπολογισμού της Ένωσης (λόγω προνοιών της Συνθήκης) με δημοσιονομικό ποσό αναφοράς 12 δις ευρώ για την περίοδο αναφοράς 2021-2027, χρηματοδοτείται από τους 27 βάσει κλείδας ΑΕΠ. Λόγου χάρη, η Ελλάδα συνεισφέρει με το 1,3% του συνολικού του προϋπολογισμού και μπορεί να αποζημιώνεται με το 50-60% της αξίας του εξοπλισμού που χορηγεί στην Ουκρανία. Η Γερμανία μετέχει με το 25%, η Γαλλία με το 17% κ.ο.κ.
Επιπλέον, το Νοέμβριο του 2022, το Συμβούλιο της ΕΕ ίδρυσε και ενεργοποίησε τη στρατιωτική αποστολή EU Military Assistance Mission in support of Ukraine (EUMAM Ukraine)1, για την εκπαίδευση στελεχών των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων από τους 27, σε διάφορα σημεία στο έδαφος της Ένωσης. Η αξία αυτής της εκπαίδευσης επίσης καλύπτεται εν πολλοίς από το Μηχανισμό.
Το Μάρτιο του 2023, το Συμβούλιο της ΕΕ υιοθέτησε μια προσέγγιση «3 κατευθύνσεων» για τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας μέσω του Μηχανισμού, με την παράδοση επιπλέον αμυντικού εξοπλισμού μέσω κοινών συμβάσεων των κρατών-μελών, προς ενδυνάμωση και της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας2.
Ο Μηχανισμός, που αποτελεί μετεξέλιξη προϋφιστάμενων εργαλείων της ΚΠΑΑ, προοριζόταν να καλύπτει τις συμφωνημένες ως κοινές δαπάνες των στρατιωτικών αποστολών της Ένωσης και μέτρα συνδρομής προς τρίτες χώρες. Το ποσό αναφοράς του Μηχανισμού δεν ήταν εξαρχής 12 δις. Το Μάρτιο του 2021, που ιδρύθηκε ο Μηχανισμός, ανερχόταν στα 5,7 δις. Το Μάρτιο 2023 αυξήθηκε στα 8 δις και τον Ιούνιο 2023 στα 12 δις. Από αυτά, πλέον, τα 5 δις έχουν προοριστεί για την Ουκρανία. Παρά ταύτα, με την απόφαση να βοηθηθεί σταθερά η Ουκρανία μέσω του Μηχανισμού, τέθηκε ζήτημα βιωσιμότητάς του μεσομακροπρόθεσμα, καθώς και ανισορροπίας στην κατανομή των πόρων του.
Αυτό αντιμετωπίστηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ με την απόφαση του Ιουνίου 2023 να προσδιοριστούν τα υποσύνολα του προϋπολογισμού του που θα προοριστούν για τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας και για τις υπόλοιπες δράσεις του [άρθρο 2 §3 της Απόφασης του Συμβουλίου της ΕΕ (ΚΠΑΑ) 2021/509]3.
Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 14/15 Δεκεμβρίου 2023 [4], αναγνωρίστηκε η ανάγκη να εξακολουθήσει η στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας από την ΕΕ, τόσο μέσω του Μηχανισμού όσο και διμερώς. Επιπλέον, το Συμβούλιο της ΕΕ εκλήθη να εργαστεί, το αμέσως επόμενο διάστημα, προς μια κατεύθυνση αναμόρφωσης και ενίσχυσης του Μηχανισμού, επί τη βάσει πρότασης του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και τις Διεθνείς Σχέσεις, κ. Ζοσέπ Μπορέλ.
Είναι γνωστά τα ανοικτά μέτωπα της Ένωσης με την κυβέρνηση της Ουγγαρίας, λόγω φερόμενων ζητημάτων στο Κράτους Δικαίου, που έχουν αντίκτυπο στη συμμετοχή της Ουγγαρίας στις αποφάσεις για την περαιτέρω στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας. Η διατήρηση του κανόνα της ομοφωνίας στην άμυνα υποχρεώνει την ΕΕ να διαπραγματεύεται συνεχώς με τα κράτη-μέλη τη λήψη αποφάσεων. Είναι πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις που εκφράστηκαν πρόσφατα από το Ευρωκοινοβούλιο [5] και το Γερμανό Καγκελάριο Όλαφ Σολτς [6] για χαλάρωση του κανόνα της ομοφωνίας, με γνώμονα την ανάγκη να επιταχυνθεί μελλοντικά η λήψη αποφάσεων της Ένωσης στον τομέα της άμυνας, η οποία τώρα μπορεί να μπλοκαριστεί από εκκρεμότητες και διαπραγματεύσεις σε άλλους τομείς, κατά τη συνήθη πρακτική.
Στην εξίσωση προστίθενται οι πρόσφατες δυσμενείς δημοσιονομικές εξελίξεις στην Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της Γερμανίας μετά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου7 να ακυρώσει την εκτός προϋπολογισμού χρηματοδότηση για τη δράση για το κλίμα, θέτοντας υπό αμφισβήτηση περί τα 770 δις. ευρώ κρατικής χρηματοδότησης, καθώς και μια σειρά εκλογικά αποτελέσματα των τελευταίων μηνών σε εθνικό (Σλοβακία, Ολλανδία) και τοπικό επίπεδο (ομόσπονδα γερμανικά κρατίδια), όπου παρατηρείται άνοδος της ακροδεξιάς και ορισμένη «κόπωση» στη συνέχιση της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας.
Επιπρόσθετα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταφυγή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 14/15 Δεκεμβρίου 2023 στην εποικοδομητική αποχή της Ουγγαρίας (βάσει του άρθρου 31 της Συνθήκης για την ΕΕ) [8], μία εξέλιξη που αναπαράχθηκε σκωπτικά από ορισμένα μέσα ως προτροπή του Γερμανού Καγκελάριου προς τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν να εξέλθει της αίθουσας της συνεδρίασης «για να πάρει έναν καφέ».
Τέλος, τον Ιούνιο του 2024 επίκεινται οι ευρωεκλογές, με τις προβολές των τωρινών τάσεων να δείχνουν ενίσχυση της ευρωσκεπτικιστικής πτέρυγας, σε βάρος περισσότερο φεντεραλιστικών και προοδευτικών ομάδων (Πράσινοι, Φιλελεύθεροι, Αριστερά) [9].
Με βάση όλα τα παραπάνω, προσπαθώντας να ιχνηλατήσουμε το μέλλον της στρατιωτικής υποστήριξης της Ουκρανίας μέσω της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη, μπορούμε να πούμε τα εξής:
Η θεσμική συζήτηση για τη χαλάρωση της ομοφωνίας στην άμυνα, δεν αναμένεται να αποδώσει αποτελέσματα πριν τις ευρωεκλογές∙ τόσο δομικές αποφάσεις σπάνια λαμβάνονται εν αναμονή εκλογικών διακυβευμάτων.
Ο κανόνας της ομοφωνίας, λοιπόν, αναμένεται να διατηρηθεί για ένα έτος ακόμα σίγουρα, επιβάλλοντας τη συμπερίληψη όλων των εθνικών ευαισθησιών στις αποφάσεις για τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας.
Τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν ήδη αναλάβει δημοσιονομικές δεσμεύσεις για την υποστήριξη της Ουκρανίας μέσω του Μηχανισμού για την Ειρήνη. Οι παραδόσεις εξοπλισμού και η εκπαίδευση των Ουκρανών στρατιωτών συνεχίζονται, στο πλαίσιο του ως τώρα συμφωνηθέντος «πακέτου» των περίπου 5 δις ευρώ μέσω του Μηχανισμού. Αυτό εξηγείται και από την κατανομή των απορρεουσών δημοσιονομικών υποχρεώσεων στα επόμενα οικονομικά έτη, στο πλαίσιο διασφάλισης της βιωσιμότητας του Μηχανισμού, και για να αφήνεται χώρος και για τις υπόλοιπες δράσεις του (λοιπές στρατιωτικές αποστολές και μέτρα συνδρομής προς τρίτα κράτη).
Υπενθυμίζεται ότι αυτά τα 5 δις αντιστοιχούν σε πραγματικές αξίες παραδοθέντων υλικών περί τα 10 δις, εφόσον, όπως προελέχθη, ο Μηχανισμός αποζημιώνει το 50-60% της αξίας του εξοπλισμού.
Η διαπραγματευτική κουλτούρα στις Βρυξέλλες επιτρέπει την εσωτερίκευση δυσχερειών που προέρχονται από εθνικές ατζέντες (βλέπε Ουγγαρία), συνεπώς καμία διαφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί a priori απαγορευτική για την περαιτέρω λήψη αποφάσεων.
Η ενίσχυση και αναδόμηση του Μηχανισμού, που ανέθεσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στο Συμβούλιο, πιθανά θα συνδυαστεί με την προσδοκώμενη αναθεώρηση της ιδρυτικής Απόφασης του Μηχανισμού [(ΚΠΑΑ) 2021/509, άρθρο 75] κατά την επικείμενη βελγική προεδρία του Συμβουλίου το α’ εξάμηνο του 2024.
Πολλές φορές, η επικαιρότητα κυριαρχείται από τις δυσκολίες και τα παραπολιτικά. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να κρύψει το γεγονός ότι η ΕΕ, μέσω του Μηχανισμού για την Ειρήνη, παρά τις δυσκολίες που προκαλεί η ομοφωνία και οι εθνικές ευαισθησίες, συνεχίζει να προσφέρει στην Ουκρανία μια άνευ προηγουμένου -ιδεολογικά και σε δημοσιονομικό αποτύπωμα- στρατιωτική βοήθεια.
Παραμένουμε συγκρατημένα αισιόδοξοι ως προς τη διατήρηση του τρέχοντος επιπέδου πολιτικής βούλησης για την Ουκρανία ανάμεσα στους 27, εφόσον ο πόλεμος -δυστυχώς- φαίνεται να μην τελειώνει άμεσα. Ο Μηχανισμός συνεχίζει να αποδεικνύει την αξία της θεσμικής του ευελιξίας και αποδοτικότητας στην πράξη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ζοζέπ Μπορέλ αφιέρωσε σε αυτόν σημαντικό τμήμα της πρώτης αναφοράς προόδου υλοποίησης της Στρατηγικής Πυξίδας10, χαρακτηρίζοντάς τον “game changer”.
2 EU joint procurement of ammunition and missiles for Ukraine: Council agrees €1 billion support under the European Peace Facility - Consilium (europa.eu)
5 Texts adopted - Proposals of the European Parliament for the amendment of the Treaties - Wednesday, 22 November 2023 (europa.eu)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου