Γενοκτονία των Αρμενίων: Ένα οργανωμένο σχέδιο των Νεότουρκων με στόχο τους πάντες

                                      Το μνημείο Γενοκτονίας στο Γερεβάν (φωτ.: Rita Willaert/ flickr)

Στις 24 Απριλίου είναι ημέρα μνήμης για ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας τον 20ό αιώνα. Γράφει η Ερμιόνη Βλαχίδου

Όταν δόθηκε η εντολή για τη μετακίνηση τους, πολλοί Αρμένιοι είχαν λίγες μέρες ή και ώρες για να ετοιμαστούν.

Μόνο από τη Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και το Χαλέπι δεν έγιναν μαζικές μετακινήσεις. Όμως από την Κωνσταντινούπολη υπήρχε αριθμός Αρμενίων που αποκεφαλίστηκαν, οι οποίοι αποτελούσαν την ελίτ της Πόλης. Ο γενικός πληθυσμός, παρ’ όλα αυτά, δεν στοχοποιήθηκε.

Οι πρώτες μετακινήσεις ξεκίνησαν από τα βιλαέτια της ανατολής. Αρμένιοι στρατιωτικοί αναγκάστηκαν σε αφοπλισμό και μετακινήθηκαν σε τάγματα εργασίας. Τα τάγματα αυτά, στις 8 Απριλίου 1915, με την έναρξη της μετακίνησης, συγκεντρώθηκαν και τα μέλη τους δολοφονήθηκαν.

Αρχικά οι ικανοί άντρες δολοφονούνταν και οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία προς την έρημο.

Από τις περιοχές Μπιτλί, Μους και Σάσσουν, όλος ο πληθυσμός εξολοθρεύθηκε, πιθανά εξαιτίας της εγγύτητας τους, στη Βαν, τόπο του ιστορικού βασιλείου των Αρμενίων (την οποία είχαν καταλάβει Ρώσοι με τη βοήθεια Αρμενίων την περίοδο εκείνη).

Μέχρι τον Ιούλιο του 1915 όλος ο πληθυσμός ήταν καθοδόν για την έρημο της Συρίας. Αρχικά, η εντολή ήταν για αποστολικούς Αρμενίους, στη συνέχεια συμπεριλήφθηκαν και οι προτεστάντες και καθολικοί, αργότερα και οι μουσουλμάνοι. Τελικά όλοι οι Αρμένιοι ήταν στόχος.

Πολλοί πέθαναν στο δρόμο, από τις αντίξοες συνθήκες, το οποίο περίμεναν οι αρχηγοί των Νεότουρκων, όπως περίμεναν και τις επιθέσεις φυλών των περιοχών στον δρόμο.

Όσοι επέζησαν δεν αντιμετώπισαν καλύτερες συνθήκες. Δεν υπήρχαν υποδομές για αυτούς, ενώ λοιμός έπληξε την περιοχή της νέας τους εγκατάστασης, το 1916. Αλλά ακόμα και τότε οι Νεότουρκοι θεώρησαν ότι πολλοί είχαν επιβιώσει και διέταξαν τον κυβερνήτη της περιοχής να μαζευτούν χιλιάδες Αρμένιοι σε σπηλιές, όπου και δολοφονήθηκαν.

Οι μετακινήσεις δεν είχαν ομοιογένεια, αλλά ο τρόπος τους άλλαζε με την περιοχή. Σε κάποιες, γυναίκες και άντρες αντιμετωπίζονταν με τον ίδιο τρόπο, ενώ σε άλλες οι γυναίκες είχαν ευνοϊκότερη αντιμετώπιση.

Η εξαφάνιση του πολιτισμού τους

Η καταστροφή της ταυτότητας τους ήταν επίσης στόχος. Πολλές γυναίκες και παιδιά ασπάστηκαν το ισλάμ, για να ξεφύγουν από την αναγκαστική μετακίνηση στην έρημο. Επιπλέον, υπήρχε αριθμός ατόμων, που απήχθησαν στο δρόμο. Παιδιά, στη συνέχεια, «ξαναβαφτίστηκαν» με τούρκικα ονόματα και δόθηκαν σε ορφανοτροφεία στο Ικόνιο και τη Βηρυτό, όπου υποχρεώθηκαν να μιλούν μόνο τουρκικά.

Η απτή κουλτούρα των Αρμενίων καταστράφηκε από τους Νεότουρκους, συμπεριλαμβανομένων εκκλησιαστικών μνημείων και γραπτών εγγράφων. Ήθελαν να διαγράψουν τους Αρμενίους από την μνήμη, αλλά και να μην αφήσουν κομμάτια της κουλτούρας τους ζωντανά για αυτούς που επιβίωναν.

Η αρχική αντιμετώπιση των Αρμενίων

Για πολλούς Αρμενίους, οι πράξεις αυτές, αντιμετωπίστηκαν αρχικά, ως ένα ακόμα πογκρόμ των Οθωμανών, καθώς ήταν δέκτες αυτών σε διάφορες περιόδους της ιστορίας. Επιπλέον, καθώς ο εθνικισμός, όπως ήταν στην Ευρώπη είχε μόλις πρόσφατα έρθει στην Αυτοκρατορία και καθώς η αρμενική κοινότητα δεν ήταν ποτέ ενωμένη, πολλοί απόρησαν γιατί άνθρωποι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, επιλέγονταν μαζί.

Εξάλλου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία χρησιμοποιούνταν ήδη από το 15ο αιώνα η πρακτική του Σουργκούν (Sürgün), δηλαδή την αναγκαστική μετακίνηση των πληθυσμών. Η πρακτική αυτή είχε πολλούς σκοπούς. Σε περιόδους πολέμου χρησιμοποιούνταν για να γεμίσει το κενό των πόλεων από τους πολλούς θανάτους των μαχών. Άλλοι λόγοι μπορεί να ήταν πολιτικοί, ασφάλειας ή οικονομικοί. Οπότε ούτε η υποχρεωτική μετακίνηση ήταν η πρώτη φορά που εφαρμοζόταν στην Αυτοκρατορία.

Πολλοί προσπάθησαν να γλιτώσουν ή γλίτωσαν είτε μέσω δωροδοκιών είτε με το να κρυφτούν. Μεγάλος αριθμός έφυγε στις γειτονικές, Ρωσία και Περσία (σημερινό Ιράν). Ο εντοπισμός Αρμενίου που είχε κρυφτεί, οδηγούσε στο θάνατο του ίδιου, αλλά και του ατόμου που τον έκρυβε, για αυτό και οι περισσότεροι δεν έπαιρναν αυτό το ρίσκο.

Πόσοι πέθαναν

Ο ακριβής αριθμός των θανάτων δεν είναι γνωστός, αλλά αλλάζει από το ποιος ερωτάται, οπότε είναι δύσκολο να υπολογιστεί. Σύμφωνα με τον ιστορικό Άρνολντ Τόινμπι, περίπου 1.000.000 άνθρωποι εξαναγκάστηκαν σε μετακίνηση και από αυτούς περίπου οι μισοί πέθαναν, είτε επειδή σφαγιάστηκαν είτε από άλλα αίτια. Οι εκτιμήσεις αυτές όμως αφορούν μέχρι την άνοιξη του 1916.

Ο αριθμός των συνολικών θανάτων την περίοδο 1915-1917 φτάνει περίπου το 1.000.000-1.500.000, σχεδόν το μισό δηλαδή του συνολικού πληθυσμού (αν και ούτε ο αριθμός του πληθυσμού, προ των μετακινήσεων είναι γνωστός και ακριβής).

Πηγές:
Üngör, U. Ü. (2012). The Armenian Genocide, 1915. Στο B. Boender & W. ten Have (Εds.), The Holocaust and Other Genocides: An Introduction, 45-71. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Gunter, M. (χ.χ.). Turkey, Past and Future: What Is Genocide? The Armenian Case.
Hovannisian, R.G. (2009). The Armenian Genocide in Perspective. New York: Routledge.
Dadrian, V.N. (2003). The History of the Armenian Genocide: Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus. New York: Berghahn Books.

Απόσπασμα από πτυχιακή εργασία με τίτλο «Το φαινόμενο της γενοκτονίας στον 20ό αιώνα: Μία συγκριτική ανάλυση» που έγινε στο τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ, τον Ιούνιο του 2019, υπό την επίβλεψη του επίκουρου καθηγητή Δημήτρη Λυβάνιου από την Ερμιόνη Βλαχίδου.
 

ΠΗΓΗ pontosnews