Του Leonid Bershidsky
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ζητήματα γύρω από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο του 2022 είναι η ποικιλία των αποτελεσμάτων που και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να κηρύξουν ως νίκη - και η σπανιότητα των αποτελεσμάτων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διαρκή ειρήνη.
Εκείνο το οποίο θα καθορίσει την επιτυχία οποιασδήποτε κήρυξης "νίκης" είναι το κοινό στο οποίο θα απευθύνεται. Αυτό που έχει σημασία στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, είναι αν το αποτέλεσμα θα δημιουργεί μια ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων μεταξύ των εμπόλεμων δυνάμεων, έτσι ώστε περαιτέρω ένοπλη σύγκρουση να μην έχει νόημα ή ακόμη και να καθίσταται αδύνατη.
Στόχοι
Οι δηλωμένοι στόχοι και των δύο πλευρών στον πόλεμο είναι σχετικά φιλόδοξοι, μολονότι η Ρωσία φάνηκε να περιορίζει με τον καιρό τους δικούς της. Το όραμα νίκης του Ουκρανού προέδρου Βολόντιμιρ Ζελένσκι περιλαμβάνει την επιστροφή της Κριμαίας, του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ στην Ουκρανία.
Η Ρωσία στοχεύει να επεκτείνει τον έλεγχό της στην ουκρανική επικράτεια σε ολόκληρες τις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ στα ανατολικά και σε ένα τμήμα της ουκρανικής ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας στο νότο, μετατρέποντας την Ουκρανία σε μια χώρα χωρίς έξοδο στη θάλασσα. Τα κατειλημμένα εδάφη μπορεί ακόμη και να διεκδικηθούν ως αμιγώς ρωσικό έδαφος και όχι ως συμμαχικά, μη αναγνωρισμένα κρατίδια.
Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει επιλογές "νίκης" κάπου στο ενδιάμεσο ή ότι ακόμη κι αν μία από τις πλευρές πετύχει τον μέγιστο στόχο της τους επόμενους μήνες, η βία θα τερματιστεί μακροπρόθεσμα.
Για την Ουκρανία, μια ρωσική υποχώρηση στις γραμμές επαφής που υπήρχαν πριν από τις 24 Φεβρουαρίου θα αποτελούσε μια ξεκάθαρη νίκη, τουλάχιστον στα μάτια του υπόλοιπου κόσμου. Ο Ζελένσκι θα μπορούσε ακόμη και να την πουλήσει στο εσωτερικό - ως συμβιβασμό που θα έσωζε ζωές Ουκρανών και θα επανέφερε το status quo στο οποίο η χώρα είχε γενικά συνηθίσει - ακόμη κι αν ένα εκλογικό σώμα το οποίο έχει εξοργιστεί από τα ρωσικά εγκλήματα πολέμου πιθανότατα θα το αποδεχόταν. Ποσοστό μεγαλύτερο του 80% των Ουκρανών αντιτίθενται στην αναγνώριση οποιωνδήποτε ρωσικών κατακτήσεων, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, και σχεδόν τα τρία τέταρτα πιστεύουν ότι η Ουκρανία είναι ικανή να αποκρούσει τη ρωσική επίθεση. Αυτά τα ποσοστά δεν ευνοούν κανενός είδους συμβιβασμό.
Κι όμως, ακόμα κι αν η Ουκρανία δει τον πόλεμο να πηγαίνει χειρότερα επί του πεδίου και η ρωσική απόσυρση στις προ 24ης Φεβρουαρίου θέσεις καταστεί μη ρεαλιστική, οποιαδήποτε έκβαση βάσει της οποίας η Ουκρανία θα διατηρεί πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα και θα αίρεται ο ρωσικός αποκλεισμός των υπόλοιπων λιμανιών της θα αποτελούσε και πάλι κάτι σαν νίκη - τουλάχιστον σε ηθικό επίπεδο, ανάλογη με εκείνη που κέρδισε η Φινλανδία στον Χειμερινό Πόλεμο του 1939-1940 απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, παρά το γεγονός ότι έχασε το 9% της επικράτειάς της. Η Ουκρανία θα εξακολουθούσε έτσι να ματαιώνει τις φιλοδοξίες του Πούτιν για αλλαγή καθεστώτος και να διατηρεί την ανεξαρτησία και την εθνική της ταυτότητα.
Νίκη και ήττα
Η Ουκρανία θα μπορούσε να θεωρηθεί ηττημένη μόνον εάν ο Πούτιν είχε εκτοπίσει τον Ζελένσκι και είχε εγκαταστήσει μια κυβέρνηση-μαριονέτα τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής. Εφόσον ακόμη και το Κρεμλίνο έχει εγκαταλείψει αυτό το όνειρο, η Ουκρανία, κατά μία έννοια, έχει ήδη νικήσει.
Η Ρωσία, από την πλευρά της, έχει ήδη χάσει αυτόν τον πόλεμο - η φήμη της ως στρατιωτικής δύναμης έχει υπονομευθεί, η παγκόσμια εικόνα της έχει αμαυρωθεί για δεκαετίες από τη βαρβαρότητα των στρατιωτών της κατά την εισβολή, το αίσθημα ασφάλειάς της έχει μειωθεί από την επικείμενη επέκταση του NATO στη Φινλανδία και τη Σουηδία. Τα εδαφικά κέρδη της στην Ουκρανία - ειδικά δεδομένης της καταστροφής που έχει προκαλέσει στα κατακτημένα εδάφη - δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την απώλεια διεθνών επιχειρήσεων που έχουν αποχωρήσει από το έδαφός της και τα παγωμένα αποθεματικά της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας.
Παρόλα αυτά, μια κήρυξη νίκης είναι ουσιαστικά δυνατή για τη Ρωσία οποιαδήποτε μέρα με δεδομένο ότι κατέχει περισσότερο έδαφος απ’ ό,τι την ημέρα που εισέβαλε στην Ουκρανία - και ειδικά από τη στιγμή που κατέχει την ακτογραμμή της Αζοφικής Θάλασσας μεταξύ της Κριμαίας και των ρωσικών συνόρων.
Αυτή η γη εξασφαλίζει αδιάλειπτη παροχή νερού και μια διαδρομή από την ηπειρωτική Ρωσία προς την κατεχόμενη ουκρανική Κριμαία. Χωρίς τη χερσόνησο αυτή και χωρίς τις περιοχές Ντόνετσκ, Λουχάνσκ και Χερσώνα, η επικράτεια της Ουκρανίας θα έχει συρρικνωθεί κατά περίπου 18% - πολύ περισσότερο, τόσο σε απόλυτους όσο και σε σχετικούς όρους, απ' όσο κατάφερε να αποσπάσει ο Στάλιν από τη Φινλανδία. Η Ρωσία θα πρόσθετε στα εδάφη της μια περιοχή συγκρίσιμη σε μέγεθος με το Κολοράντο, τη Νεβάδα ή τη Βουλγαρία.
Προσχήματα
Ο Πούτιν έχει επίσης πολύ περισσότερα περιθώρια για να "περάσει" αυτά τα σχετικά κέρδη ως νίκη στο εγχώριο κοινό του απ’ ό,τι έχει ο Ζελένσκι στο να πουλήσει οποιονδήποτε ημιτελή θρίαμβο στους ψηφοφόρους του. Ο Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητής στο Yale και συγγραφέας του "Bloodlands", ενός βιβλίου για την τραγική ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης το οποίο αποτελεί συχνό σημείο αναφοράς, υπογράμμισε το συγκεκριμένο ζήτημα σε πρόσφατη σπονδυλωτή ανάρτησή του στο Twitter.
"Αν ηττηθεί στην πραγματικότητα, ο Πούτιν θα κηρύξει απλώς τη νίκη στην τηλεόραση και οι Ρώσοι θα τον πιστέψουν ή έστω θα προσποιηθούν ότι τον πιστεύουν", έγραψε ο Σνάιντερ. Αντίθετα, ο Ζελένσκι "δεν μπορεί απλώς να αλλάξει θέμα. Πρέπει να έχει τους ανθρώπους του έθνους του μαζί του σε οποιαδήποτε σημαντική απόφαση". Από αυτό το σημείο, ο Σνάιντερ συμπεραίνει ότι ο Πούτιν δεν μπορεί να βρεθεί στριμωγμένος στην Ουκρανία, όπως ο διάσημος αρουραίος των παιδικών αναμνήσεων του προέδρου της Ρωσίας και δεν χρειάζεται καμία προσπάθεια για να σώσει τα προσχήματα, ενώ αντιθέτως ο Ζελένσκι χρειάζεται βοήθεια τόσο για να κερδίσει τον πόλεμο όσο και για να εξηγήσει πειστικά στους Ουκρανούς το μεταπολεμικό μέλλον της χώρας τους.
Ο Σνάιντερ έχει δίκιο, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Ο πόλεμος συνεχίζεται επειδή ο Πούτιν φαίνεται να πιστεύει ότι μπορεί να κερδίσει περισσότερα σε αντάλλαγμα για όλα όσα έχει ήδη χάσει η Ρωσία - και επειδή οι Ουκρανοί πιστεύουν ότι μπορούν να τον νικήσουν και να τον διώξουν έτσι που αυτός να έχει στο τέλος λιγότερα απ’ όσα είχε όταν επιτέθηκε νωρίτερα μέσα στη χρονιά στη χώρα τους.
Εάν ο Πούτιν μπορεί να πειστεί ότι τα περαιτέρω κέρδη είναι αδύνατα και, εάν το ουκρανικό κοινό μπορεί να "αγοράσει" μια μερική ρωσική υποχώρηση, οι μάχες θα τελειώσουν, τουλάχιστον προς το παρόν. Αυτός είναι ένας στόχος ο οποίος μπορεί να επιτευχθεί κατά τον καλύτερο τρόπο με περισσότερη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία - και με τον πανηγυρισμό των νικών της στο πεδίο της μάχης, που δίνουν στους Ουκρανούς πολλά για να είναι υπερήφανοι, ακόμη και αν δεν καταφέρουν να επιτύχουν μια πλήρη, οριστική νίκη.
Ο πόλεμος του μέλλοντος
Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, οποιαδήποτε έκβαση του τρέχοντος πολέμου - ακόμα και τα βέλτιστα αποτελέσματα που επιθυμεί η κάθε μία από τις δύο πλευρές σήμερα - μπορεί κάλλιστα να είναι τόσο αβάσταχτη όσο η κατάσταση του 2014-2015, η οποία επώασε νομοτελειακά την τρέχουσα σύγκρουση.
Εάν η Ρωσία σταματήσει την επίθεσή της και εδραιώσει τα σχετικά μέτρια κέρδη της ή εάν υποχωρήσει διατηρώντας τις προηγούμενες κατακτήσεις της σε Κριμαία και ανατολική Ουκρανία, και οι δύο πλευρές θα μπουν στον πειρασμό να ξαναρχίσουν τις εχθροπραξίες κάποια στιγμή στο μέλλον.
Η Ουκρανία έχει ξεπεράσει το τραύμα από τις ήττες τις οποίες υπέστη από τον ρωσικό στρατό το 2014 και το 2015. Τα στρατεύματά της έχουν γευτεί την επιτυχία στο πεδίο της μάχης και δεν νιώθουν δέος απέναντι στον αντίπαλό τους: η ανάκτηση χαμένων εδαφών βρίσκεται πια στη σφαίρα του εφικτού. Ο αρχηγός των ουκρανικών στρατιωτικών υπηρεσιών Πληροφοριών Κίριλο Μπουντάνοφ έχει προβλέψει ότι η Ουκρανία θα πάρει πίσω τα εδάφη της μέχρι τα Χριστούγεννα - κι ακόμη κι αν αυτή η πρόβλεψη αποδειχθεί πολύ ρόδινη, πολλοί στην Ουκρανία θα θεωρήσουν ότι αξίζει να το δοκιμάσουν αργότερα. Αυτό σημαίνει ότι καμία ρωσική "νίκη" εκτός από την κατάρρευση του ουκρανικού κράτους δεν μπορεί να είναι οριστική.
Από την άλλη πλευρά, ο Πούτιν - ο οποίος πιθανότατα θα παραμείνει στην εξουσία ακόμα κι αν η "νίκη" την οποία θα καταλήξει να διακηρύξει είναι μέτριου "αναστήματος" - μπορεί να μην μπορέσει να αντισταθεί στη ενόρμηση να εισβάλει εκ νέου μόλις εσωτερικευθούν τα διδάγματα της τωρινής του επίθεσης και οι υπεύθυνοι για τις σημερινές αποτυχίες τιμωρηθούν.
Ο κίνδυνος μιας νέας ρωσικής επίθεσης θα παραμείνει υπαρκτός ακόμη και αν ολοκληρωθεί η αποτυχία του Πούτιν και πρέπει να αποσυρθεί από όλα τα προσαρτημένα και κατεχόμενα εδάφη μέσα στους επόμενους μήνες. Η θέση του στην κορυφή της ρωσικής ιεραρχίας θα είναι τότε επισφαλής: δεν θα μπορεί να κηρύξει νίκη ούτε για την τηλεόραση και η Ρωσία δεν είναι μια χώρα που αντιμετωπίζει ευγενικά τους ηττημένους, ούτε που ξεχνά εύκολα τις ήττες.
Για όσους ενδιαφέρονται για το τι να περιμένουν από ένα συγκεκριμένο είδος διαδόχου του Πούτιν, ο λογαριασμός στο Telegram του Igor Girkin, γνωστού και ως Strelkov, μιας από τις βασικές προσωπικότητες της εξέγερσης του 2014 στην ανατολική Ουκρανία, παρουσιάζει μια εκκολαπτόμενη εκδοχή του Dolchstoßlegende, σύμφωνα με την οποία η ανεπαρκώς εθνικιστική κλίκα του Πούτιν προδίδει τα ρωσικά συμφέροντα για ιδιοτελείς σκοπούς.
Οδηγός
Ακόμα κι αν μια αποδυναμωμένη Ρωσία εξέλθει της σύγκρουσης - κι ακόμη κι αν καταρρεύσει, όπως ελπίζουν ορισμένοι Ουκρανοί και Δυτικοί διανοούμενοι - η εμπειρία της Γερμανίας του μεσοπολέμου ή, περισσότερο, της ίδιας της μετασοβιετικής Ρωσίας, θα πρέπει να αποτελέσει έναν καλό "οδηγό". Η δυσαρέσκεια μπορεί να οδηγήσει τόσο στην οικονομική κινητοποίηση, όσο και στον επανεξοπλισμό. Μια Ρωσία η οποία θα αναγκαζόταν να αποσυρθεί εντός των συνόρων της και να γλείφει τις πληγές της θα συνέχιζε να συνιστά υπαρξιακή απειλή ακόμη και για μια Ουκρανία που θα προστατευόταν από την ένταξη στις σημαντικότερες συμμαχίες του δυτικού κόσμου, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ.
Δεν υπάρχουν πολλές επιλογές για διαρκή ειρήνη στα ουκρανικά "ματωμένα χώματα" και αυτές που υπάρχουν φαντάζουν σήμερα ουτοπικές. Ένα τέταρτο του αιώνα μετά την ολοκλήρωση των γιουγκοσλαβικών πολέμων, η πρώην Γιουγκοσλαβία δεν είναι ακόμη απαλλαγμένη από εντάσεις, ενώ μια ένοπλη σύγκρουση με τη συμμετοχή των διαδόχων της κρατών εξακολουθεί να είναι πιθανή, μολονότι η Σλοβενία, η Κροατία, το Μαυροβούνιο και η Βόρεια Μακεδονία είναι πια χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ.
Η ένταση θα εξαφανιζόταν οριστικά εάν η Σερβία, υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εντασσόταν τελικά στην ΕΕ μαζί με άλλα πρώην γιουγκοσλαβικά κράτη. Με τον ίδιο τρόπο, οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη αρμονική λύση στην υπαρξιακή σύγκρουση μεταξύ μιας ιμπεριαλιστικής Ρωσίας και μιας πεισματικά ανεξάρτητης Ουκρανίας είναι δυνατή μόνο εάν και οι δύο χώρες καταλήξουν τμήματα μιας ενωμένης Ευρώπης - μια εντελώς μακρινή προοπτική στο σήμερα και ένα ενδεχόμενο που απαιτεί έναν βαθμό ρωσικής εξιλέωσης αδιανόητο όχι μόνο υπό τον Πούτιν, αλλά σχεδόν και υπό κάθε πιθανό διάδοχό του.
Eάν μια παντοτινή ειρήνη , ωστόσο, είναι εκείνο που επιδιώκει η Δύση, αυτό - και όχι απλώς μια αποδυναμωμένη Ρωσία - θα πρέπει να είναι ο μακροπρόθεσμος στόχος της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου