Ένα αρχαίο λιμάνι στα Φαλάσαρνα, μοναδικό στον κόσμο.

Από το theancientwebgreece
Το λιμάνι, διαστ. 100 Χ 75 μ., κατασκευάστηκε σε λιμνοθάλασσα που προϋπήρχε και συνδεόταν με τη θάλασσα με τεχνητό κανάλι (μήκους 50 μ., πλάτους 10 μ. και βάθους 2 μ.). Περιβαλλόταν από τοίχους που συνδεόταν με τα τείχη της πόλης με οχυρωματικούς πύργους. Πίσω από το κυρίως λιμάνι υπήρχε μία δεύτερη, ανεξάρτητη, υφάλμυρη λιμνοθάλασσα που ίσως ήταν χώρος ναυπηγείων.Στην κορυφή του ακρωτηρίου Γραμβούσα (αρχαία Κόρυκος) εντοπίζεται η Ακρόπολη, με δύο τουλάχιστον ναούς, δημόσια κτίρια, δεξαμενές. Ολόκληρο το ακρωτήριο ήταν ένα φρούριο που περιβαλλόταν από πύργους και προμαχώνες ενώ στους πρόποδές του υπάρχει διπλός οχυρωματικός τοίχος, μήκους 550 μ., με τρεις αμυντικούς προμαχώνες. Άλλα κτίρια της πόλης έχουν βρεθεί κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του ακρωτηρίου και στην πεδιάδα.

Η Φαλάσαρνα ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια στην αρχαιότητα (κλειστός λιμήν), το μοναδικό στην Δυτική Κρήτη, με άνθηση στον 4ο και 3ο αι. π.Χ. Από παράδοση εχθρός της Πολυρρήνιας, πήρε το όνομα της από τη νύμφη – τοπική ηρωίδα Φαλασάρνη. Παρ’ ότι οι ανασκαφικές μαρτυρίες και τα ιστορικά στοιχεία δεν ανεβάζουν την ίδρυσή της πριν από τον 6ο αι. π.Χ., κατά πάσα πιθανότητα πρέπει να οργανώθηκε ήδη από το τέλος της γεωμετρικής περιόδου με την ένωση των διάσπαρτων οικισμών του κάμπου σε ένα συνοικισμό που εξελίχθηκε σε υπολογίσιμη ναυτική δύναμη.

Στο Δυτικό άκρο της Κρήτης, στα Φαλάσαρνα, ένα αρχαίο λιμάνι, που όμοιο του δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο, μας ταξιδεύει αιώνες πίσω, σε έναν πολιτισμό που αν και έχει πια χαθεί, τα ίχνη του πάνω στη γη, μιλούν αινιγματικά για την ύπαρξή του.
Ο συνδυασμός ενός σχεδόν μοναδικού φαινομένου παγκοσμίως, με το ανεβοκατέβασμα της στάθμης της θάλασσας και της ανύψωσης του δυτικού άκρου του νησιού λόγω ενός καταστρεπτικού σεισμού το 365 μΧ, «έβγαλε» το τεχνητό λιμάνι, εκτός θαλάσσης στη στεριά, αποτελώντας ένα χερσαίο θησαυρό για την εξερεύνηση ενός ένδοξου πολιτισμού που άκμασε στην περιοχή, την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η αρχαιολόγος, Ελπίδα Χατζηδάκη εδώ και 20 χρόνια, έχει αφιερώσει, χωρίς υπερβολές τη ζωή της σε αυτήν την εξερεύνηση, αναλαμβάνοντας μάλιστα όλα τα έξοδα που απαιτούνται για τη συνέχιση της αρχαιολογικής σκαπάνης.

Και αυτό γιατί, αν και πρόκειται για έναν σημαντικό αρχαιολογικό χώρο που περιλαμβάνει όπως θα δούμε την αρχαία Ακρόπολη, δύο νεκροταφεία και το αρχαίο λιμάνι, η τελευταία φορά που το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδότησε τις έρευνες στην αρχαία Φαλάσαρνα ήταν το 1993, δίνοντας τότε 10 εκ. δραχμές.

H ΔΩΡΙΚΗ ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ

H Δωρική Φαλάσαρνα χτίστηκε κάπου στον 7ο π.Χ. αι.  στο δυτικότερο άκρο της Κρήτης πάνω στο μικρό ακρωτήριο Καστρί της χερσονήσου της Γραμβούσας

Η σπουδαιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων δεν καθορίζεται μόνο από αυτό που είναι τα ευρήματα. – μια τέτοια αντιμετώπιση είναι για «ευρεία κατανάλωση» – αλλά κυρίως από αυτό που προσφέρουν, δηλαδή την συνέχεια στη γνώση για τα βήματα του ανθρώπου πάνω στη γη.
Αυτά τα βήματα στα Φαλάσαρνα «ακολουθεί» από το 1986 η αρχαιολόγος Ελπίδα Χατζηδάκη, με τη βοήθεια άλλων αρχαιολόγων και εθελοντών που δεν εγκαταλείπουν τις έρευνες, έστω και αν η στήριξη από το κράτος, αρκείται σε ετήσιες υπουργικές αποφάσεις για τη συνέχιση των ανασκαφών, νίπτοντας τας χείρας για το πώς θα γίνουν αυτές.

Η μοναδικότητα του λιμανιού της αρχαίας Φαλάσαρνας

Το τεχνητό λιμάνι της αρχαίας Φαλάσαρνας, κατασκευάστηκε τον 4ο πΧ αιώνα, την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου με μια τεχνική που συνδυάζει την τεχνική της εποχής και την αρχαία ελληνική ναυπηγική. Ένας από τους ισχυρότερους σεισμούς που καταγράφηκε ποτέ, και σημειώθηκε το 365 μΧ, οδήγησε στην εξαφάνιση της Φαλάσαρνας και του πολιτισμού της, αφήνοντας όμως μια μοναδική κληρονομιά παγκοσμίως, στους σύγχρονους Κρήτες. Η ανύψωση της ακτής, έφερε τις υποθαλάσσιες υποδομές και τις εγκαταστάσεις του λιμανιού στην στεριά, γεγονός που επιτρέπει στους αρχαιολόγους να… εξερευνούν στη γη τη «θάλασσα».

«Το γεγονός ότι το αρχαίο λιμάνι βρίσκεται στη στεριά και μπορούμε να το σκάβουμε και να βρίσκουμε τις προκυμαίες, τα οχυρά, τους αρχαίους πύργους, όλη την οχύρωση με την οποία είναι περικυκλωμένο το λιμάνι, αυτό είναι ένα σπάνιο φαινόμενο, δεν υπάρχει πουθενά», σημειώνει η κ. Χατζηδάκη που από το 1986 που ξεκίνησε η συστηματική έρευνα για τον καθορισμό της έκτασης του λιμανιού και των στοιχείων που το περιβάλλουν, συνεχίζει να εκπλήσσεται με τις ανακαλύψεις.
«Πρόπερσι βρήκαμε ένα μεγάλο κομμάτι της αρχαίας προκυμαίας η οποία είναι σαν να έγινε χθες. Με τις δέστρες που έδεναν οι τριήρεις, κάτι που δεν έχει βρεθεί πουθενά στον κόσμο. Υπάρχουν και τα ίχνη των σκοινιών που έδεναν τα καράβια».

Ο λιμένας της Φαλάσαρνας

«Έχουμε βρει αντιπλημμυρικά έργα, διάφορες κατασκευές οι οποίες έγιναν πάνω από τις προγενέστερες και ήταν φανερό ότι υπήρξε μια πλημμύρα, κάποιο γεγονός και έπρεπε ταχέως οι Φαλασάρνοι να βρουν τρόπο να φτιάξουν αντιπλημμυρικές εγκαταστάσεις».

Η περίφραξη της περιοχής του ανυψωμένου λιμανιού της Φαλάσαρνας, έγινε μόλις το 2013, όχι με κρατικούς πόρους αλλά με δωρεά του Ηρακλειώτη επιχειρηματία κ. Αντώνη Καράτζη και του Συλλόγου Φίλων Αρχαίας Φαλάσαρνας.

Όπως ειπώθηκε στην αρχή, οι ανασκαφές στην περιοχή συνεχίζονται με ιδιωτική χρηματοδότηση, κυρίως από την ίδια την κ. Χατζηδάκη, η οποία σημειωτέον καθ’ όλη τη διάρκεια της κουβέντας μας δεν το ανέφερε ποτέ, παρά μόνο όταν τη ρώτησα για αυτό, καθώς το γνώριζα ήδη.
«Τα πρώτα χρόνια, από το ‘86 μέχρι και το ‘93 είχε δοθεί αρκετή προσοχή στα Φαλάσαρνα και χρηματοδοτούνταν κανονικά από το Υπ. Πολιτισμού.
Μετά για κάποιο λόγο, ίσως επειδή ξεκίνησε το μακεδονικό θέμα και προήχαν άλλα έργα, η ελληνικότητα της Μακεδονίας που ήταν ένα μεγάλο κεφάλαιο για την Ελλάδα, η χρηματοδότηση έμεινε πίσω».
Χάρης όμως στην αφοσίωση και τις προσπάθειες της κ. Χατζηδάκη και την συμπαράσταση εθελοντών αρχαιολόγων και μη, οι ανασκαφές δεν πήγαν πίσω. Κάθε χρόνο διαθέτει περίπου 20.000 ευρώ για τη συνέχιση των ανασκαφών, κάθε μια από τις οποίες λέει είναι και μια έκπληξη.
«Όταν αγαπάς το αντικείμενό σου κάνεις τα πάντα, κάνεις θυσίες.
Εγώ έκανα κάποιες θυσίες προκειμένου να συνεχίσω το έργο που ξεκίνησα και αγαπώ και θα το αγαπώ μέχρι τέλους».
Φαίνεται ότι η αρχαία πόλη της Φαλάσαρνας που πήρε το όνομά της από την νύμφη – τοπική ηρωίδα και προστάτιδά της, Φαλασάρνη, έχει βρει μια σύγχρονη «προστάτιδά «, που ξεγυμνώνει με την επιμονή της, την ανύπαρκτη εθνική πολιτική για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Η ακμή και η πτώση της αρχαίας Φαλάσαρνας

Η Φαλάσαρνα πρωτοκατοικήθηκε κατά την ύστερη Νεολιθική και Πρωτο-Μινωϊκή εποχή. Κάποια ισχυρή φυσική καταστροφή κατά την πρώιμη εποχή του Χαλκού οδήγησε στην εγκατάλειψη της σεισμογενούς αυτής περιοχής, από όπου οι έντρομοι κάτοικοι απομακρύνθηκαν για περίπου 2000 χρόνια. Οι Δωριείς της Λακωνίας φαίνεται να ξανακατοίκησαν την θέση στην Φαλάσαρνα κάπου στον 8ο – 7ο π.Χ. αι. χτίζοντας νέο οικισμό πάνω στα ερείπια του προϊστορικού.
Γραπτές επιγραφικές πηγές που αναφέρουν τη Φαλάσαρνα εμφανίζονται γύρω στο 350 π.Χ. και τελειώνουν στα μέσα του 4ου αι. μ.Χ. Ο Σκύλλαξ ο Καρυανδεύς (μέσα 3ου αι. π.Χ.) είναι ο πρώτος που αναφέρει τη Φαλάσαρνα ως εξής: «μίας ημέρας ταξίδι από τη Λακεδαίμονα βρίσκεται το άκρο της Κρήτης, στο οποίο η πρώτη πόλη βρίσκεται εγκαθιδρυμένη προς την πλευρά που δύει ο ήλιος και ονομάζεται Φαλάσαρνα. Έχει κλειστό λιμάνι».
Η πόλη – κράτος οργανώθηκε με κατάλληλο νομικό καθεστώς και πολιτικό σύστημα, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μίας προοδευτικής κοινωνίας:

«Τα Φαλάσσαρνα ήταν από τις πρώτες πόλεις οι οποίες είχαν νόμους που χαράσσονταν πάνω σε λίθους και τοποθετούνταν σε ιερά, (κυρίως την πρώιμη εποχή). Η πόλις – κράτος ακολουθούσε το δωρικό σύστημα που είχε και η Σπάρτη εκτός από το βασιλιά. Βασιλείς δεν είχαν ποτέ, είχαν άρχοντες, είχαν την βουλή, γερουσία, τους δούλους, ακριβώς ένα σύστημα δημοκρατικό όπως υπήρχε και στην Αθήνα, στην Σπάρτη και σε όλες τις ελληνικές πόλεις»
Κύρια πηγή της οικονομίας της Φαλάσσαρνας ήταν η σχέση της με τη θάλασσα που την κατέστησαν διεθνές ναυτικό και εμπορικό κέντρο με πλούσιες οικονομικές και πολιτιστικές ανταλλαγές με τους λαούς της ανατολής.
«Έχουμε βρει πάρα πολλά νομίσματα, από διάφορες πόλεις όπως την Κυδωνία, την Πολυρρήνια, την Ελεύθερνα, Απτέρα, από Σικελία που σημαίνει ότι υπήρχε εμπόριο, ανταλλαγή προϊόντων. Έχουμε βρει αγγεία τα οποία προήλθαν από την Αίγυπτο με την οποία είχαν ανεπτυγμένες σχέσεις.
Φαλασσάρνιοι και Κρήτες γενικά πηγαινοέρχονταν στο Βασίλειο του Πτολεμαίου και υπηρετούσαν ως μισθοφόροι, ανώτεροι αξιωματούχοι και σύμβουλοι»… «Οι Φαλασάρνιοι ήταν πολύ σημαντικοί μισθοφόροι, οι οποίοι υπηρετούσαν σε διάφορους στρατούς όπως του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και των Περσών και αργότερα στα ελληνιστικά βασίλεια. Στη μάχη του Σισίου, όπου κατατροπώθηκε ο βασιλιάς Δαρείος από τη μια πλευρά πολεμούσαν οι Κρήτες τοξότες, μισθοφόροι με τον Μέγα Αλέξανδρο και από την άλλη, μισθοφόροι που πολεμούσαν με τον Δαρείο».

Η ναυτική υπεροχή και κυριαρχία της Φαλάσσαρνας στη θάλασσα – έλεγχε όλα τα παράλια της Δυτικής Κρήτης, από το Ακρωτήριο Κριός μέχρι τα Αντικύθηρα, ήταν αυτή που της έδωσε μια θέση στην ιστορία του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.

Τα δημόσια λουτρά

«Εξ’ανάγκης ανέπτυξαν αυτόν τον πολιτισμό, δεν είχαν διέξοδο από πουθενά παρά μόνο από τη θάλασσα. Από τη μια πλευρά είναι το βουνό και από την άλλη ένας σχετικά μικρός κάμπος και σε αυτήν την περιοχή έπρεπε να ζήσουν και να προχωρήσουν τον πολιτισμό τους, με όλα τα δεδομένα που είχε η γη εκείνη την εποχή» , εξηγεί η κ. Χατζηδάκη που τονίζει ότι σε αυτό το άκρο της Κρήτης αναπτύχθηκε ένας πολιτισμός, με διακριτά χαρακτηριστικά, ο οποίος δεν ήταν γνωστός μέχρι σήμερα.

Η ισχυρή πόλη της θάλασσας, η Φαλάσαρνα ήκμασε από τον 4ο αι. π.Χ, όταν Περσικός χρυσός άρχισε να διεισδύει στον Ελληνικό κόσμο με στόχο την αναχαίτιση της προέλασης του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον του βασιλιά Δαρείου και της αυτοκρατορίας του. Κατ’αυτόν τον τρόπο οι Φαλασάρνιοι με χρήματα των Περσών άρχισαν να ανυψώνουν στην πόλη τείχη, και άλλα οικοδομήματα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής. Η πόλη-κράτος της Φαλάσαρνας έκοψε αργυρά και χάλκινα νομίσματα, λάτρευε την θεά Δίκτυννα σε δικό της ναό, πάνω στην ακρόπολη και διέθετε εργαστήρια επεξεργασίας μετάλλων.

Σήμερα το λιμάνι και οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στην ξηρά, μετά την ανύψωση της ακτής 6 – 9 μ., πιθανότατα εξαιτίας του ισχυρού του 365 μ.Χ.

Τα εργαστήρια παραγωγής αγγείων και γλυπτών της Φαλάσαρνας παρήγαγαν καλλιτεχνήματα μιμούμενα τις Αθηναϊκές τεχνικές.
Οι πηγές της ακμής της Φαλάσαρνας, προέρχονταν και από την διεθνή πειρατεία και το οργανωμένο δουλεμπόριο, κάτι που προκάλεσε την οργή της Ρώμης.

H Φαλάσαρνα καταστράφηκε πρώτα από τους Ρωμαίους το 67 π.Χ. κατά την διάρκεια της περίφημης εκστρατείας του Μεγάλου Πομπήϊου κατά των πειρατών της Κιλικίας καθώς και κατά τις επιχειρήσεις του Κουίντου Καικίλιου Μέτελλου εναντίον των Κρητικών πόλεων.

Στη Φαλάσαρνα έχουν εντοπιστεί μέρη κτιρίων, ενώ σε κοντινή απόσταση από το λιμάνι έχει εντοπιστεί η ακρόπολη πάνω από το λιμάνι με ίχνη από τα ισχυρά της τείχη. Επίσης, ανατολικά του λιμανιού έχει εντοπιστεί το νεκροταφείο της πόλης με 43 αρχαϊκούς τάφους. Η επικράτεια της εκτεινόταν ως και το άκρο της Χερσονήσου, όπου υπήρχε και ναός. Επίσης, λίγο πριν φτάσει κάποιος στη Φαλάσαρνα υπάρχει ένας σκαλισμένος θρόνος, που ήταν πιθανώς αφιερωμένος στο θεό της θάλασσας, Ποσειδώνα, ή απλώς ένα βήμα για ομιλητές.

«Από την ανάλυση της χωματογραφίας ξέρουμε ότι μετά την καταστροφή που προκάλεσαν οι Ρωμαίοι, ακολούθησαν δύο μεγάλες φυσικές καταστροφές. Η μια έγινε το 66 μΧ, όπου ένα μεγάλο τσουνάμι, ύστερα από δυνατό σεισμό, άφησε τα ίχνη του στα στρωματογραφικά δεδομένα. Η δεύτερη, που ήταν και το τελικό χτύπημα για την Φαλασάρνα, ήρθε το 365 μ.Χ. όταν ένας από τους ισχυρότερους σεισμούς που καταγράφτηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπου ανυψώθηκε το δυτικό άκρο της Κρήτης, ανέδυσε από τα βάθη της θάλασσας ολόκληρη την παραλιακή ζώνη του κάμπου της Φαλάσαρνας σε μερικά μόνο δευτερόλεπτα ανυψώνοντας την ακτή κατά 6.5 μ..ενώ το τσουνάμι που ακολούθησε,πλημμύρισε την πόλη καταχώνοντας το λιμάνι της κάτω από τόνους θαλασσίων αποθέσεων και λάσπης για 1600 χρόνια.

Η συστηματική ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως τους δύο από τους τέσσερις οχυρωματικούς πύργους του λιμανιού, που χρονολογούνται στο β’ μισό του 4ου αι. π.Χ. Ο πρώτος είναι κυκλικός και ο δεύτερος τετράπλευρος.

Το λιμάνι συνδεόταν με τη θάλασσα με τεχνητό κανάλι (μήκους 50 μ., πλάτους 10 μ. και βάθους 2 μ.) και ήταν ενταγμένο στην οχύρωση της πόλης. μετά από έτη πολλά οι Ρωμαίοι κατέστρεψαν τη Φαλάσαρνα το 69 π.Χ., για να εξασφαλίσουν ότι το λιμάνι δεν θα χρησιμοποιόταν ποτέ ξανά από πολεμικά πλοία.

Ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Φαλάσαρνας περιλαμβάνει το λιμάνι, την ακρόπολη και τα νεκροταφεία της πόλης. Το λιμάνι της αρχαίας πόλης, διαστάσεων 100 x 75 μ., ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια στην αρχαιότητα και το μοναδικό «κλειστό» στη δυτική Κρήτη και κατασκευάστηκε σε λιμνοθάλασσα που προϋπήρχε.

Δίαυλος στο λιμάνι και η προβλήτα .

Προβλήτες του λιμανιού

Προβλήτες του λιμανιού

Ένας ένδοξος ελληνικός πολιτισμός, που άκμασε για περίπου 300 χρόνια στην περιοχή, χάθηκε, παραμένοντας θαμμένος κάτω από την γη της Φαλασάρνας, της πόλης που «βρίσκεται εγκαθιδρυμένη προς την πλευρά που δύει ο ήλιος», για να ανακαλυφτεί αιωνες μετά και πάλι

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ
ΚΕ΄ ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ
ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
http://flashnews.gr/
http://visitfalassarna.com/
http://www.pemptousia.gr
http://www.cretanbeaches.com