Τουρκία: Κατεύθυνση, Επιλογές και Προκλήσεις εν όψει των εκλογών

 Του Βασίλη Μούτσογλου, Πρέσβη ε.τ., μέλος του ΙΗΑ – Κείμενο Διάλεξης 18^ηςΙανουαρίου 2023 στο ΙΗΑ ΖΟΟΜ Forum

Το θέμα της σημερινής διάλεξης είναι η εξέταση της Τουρκίας αυτής καθαυτής και όχι σε συνάρτηση με την Ελλάδα. Είναι αυτονόητο ότι η γνώση του αντιπάλου είναι χρήσιμη τόσο για την κατανόηση όσο και για την πρόβλεψη των ενεργειών του.

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Πώς βλέπουν οι Τούρκοι το γεωπολιτικό περιβάλλον

Δεν εκφράζουν τις απόψεις τους εν κενώ αλλά σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

·        Υιοθετούν την ρωσική άποψη για το παγκόσμιο σύστημα

·        Το Μνημόνιο της Βουδαπέστης του 1994 παρείχε εγγυήσεις ασφαλείας σχετικά με την ένταξη της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας, και του Καζακστάν στη Συνθήκη μη διάδοσης πυρηνικών όπλων

·        Το μνημόνιο αυτό αφορούσε σε ένα μονοπολικό παγκόσμιο σύστημα. Ωστόσο έκτοτε ο κόσμος έχει αλλάξει. Δεν υπάρχει πλέον μια διεθνής ισορροπία.

·        Υπάρχει μια μεγάλη δύναμη και γύρω άλλες δυνάμεις όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, η Γερμανία και από κάτω μια πυραμίδα άλλων δυνάμεων που διεκδικούν ρόλο συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας 

·        Η Ρωσία και οι άλλες δυνάμεις επιζητούν μια νέα ισορροπία.

·        Το παρόν σύστημα δεν είναι δίκαιο, ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τα πέντε κράτη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Αυτό πρέπει να αλλάξει, η Τουρκία δεν επιδιώκει την μόνιμη είσοδο της στο Σ.Α. αλλά την μεταρρύθμιση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. 

·        Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε με πόλεμο, όπως γίνεται στην Ουκρανία, είτε με τη διαπραγμάτευση μιας νέας ισορροπίας του παγκόσμιου συστήματος.

·        Ως τώρα έχουν γίνει πολλοί πόλεμοι μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ωστόσο δεν είχαν δυναμική αλλαγής του παγκοσμίου συστήματος, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι διαφορετικός.

·        Κατά την άποψη των Τούρκων, μια μόνο χώρα στον κόσμο είναι σε θέση να μεσολαβήσει για μια τέτοια λύση και αυτή είναι η Τουρκία.

·        Γενική λύση μπορεί να μη βρεθεί, ωστόσο μπορούν να επιτευχθούν λύσεις σε μικρότερα επιμέρους ζητήματα.

Πώς βλέπουν οι Δυτικοί την Τουρκία:

·        Ίσως για την ώρα, η Ισλαμιστική πλέον Τουρκία μοιάζει χαμένη για τη Δύση αλλά θεωρείται σημαντική επειδή:

·        Αποτελεί φραγμό προς τον Νότο για τη Ρωσία

·        Γέφυρα προς την Ασία: Συνορεύει με Συρία, Ιράκ, Ιράν, Αζερμπαϊτζάν (μέσω Ναχτσιβάν), Αρμενία, Γεωργία.

·        Μαζί με τη Ρωσία και το Ιράν, θα μπορούσε να αποτελέσει φραγμό στην γεωγραφική επαφή Ευρώπης – Ασίας. 

Οι Δυτικοί είναι αποφασισμένοι να κρατήσουν την Τουρκία στο Δυτικό στρατόπεδο και για αυτό κάνουν παραχωρήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν αδιανόητες σε άλλη περίπτωση. Οι Τούρκοι ενθαρρύνονται στην επιθετική πολιτική τους από αυτήν τη στάση των Δυτικών.

·        Γύρω στο 2011, ορισμένοι Δυτικοί θεώρησαν ότι η Τουρκία θα μπορούσε να προβληθεί ως πρότυπο ενός Πολιτικού Ισλάμ. Οι Άραβες δεν τσίμπησαν και το σχέδιο εγκαταλείφθηκε.

Πώς βλέπει η Τουρκία τον ρόλο της στον κόσμο

·        Η Τουρκία αν και είναι μέλος του ΝΑΤΟ, τα τελευταία 20 χρόνια επιχειρεί να οικοδομήσει τον δικό της άξονα με μια γεωγραφική οπτική 360 μοιρών.

·        Δεν προσπαθεί να πείσει τη Δύση ότι είναι μέλος της, ούτε επιζητεί να την υποστηρίξει. Θέλει να έχει αυτόνομο ρόλο και να ασκεί ανεξάρτητη, εν μέρει τριτοκοσμική πολιτική. Δεν υποτάσσεται στις αρχές της Δύσης και αναμένει να προσαρμοστεί εκείνη στις συνθήκες που επιβάλλει η ίδια η Τουρκία. Δέχεται τις βασικές σταθερές της Δύσης όπως το ΝΑΤΟ αλλά δεν αισθάνεται δεσμευμένη από αυτές. 

·        Βλέπει τον εαυτό της για την ώρα και μέχρι να γίνει παγκόσμια δύναμη, ως περιφερειακή δύναμη, διατηρώντας σχέσεις με τη Ρωσία και κάνοντας ανοίγματα και προς την Ασία με τη συμμετοχή της στον διάλογο με τον Οργανισμό συνεργασίας της Σαγκάης. 

Πυλώνες ισχύος της Τουρκίας είναι:

1.   Ένοπλες Δυνάμεις: δεύτερος στρατός στο ΝΑΤΟ

2.   Πολιτική: Ισχυρή κεντρική κυβέρνηση

3.   Οικονομική ισχύς: ΑΕΠ 942 δις USD (υπολογίζεται για το 2023), Χρέος 40% ΑΕΠ, ανάπτυξη, 3,9% το γ΄ τρίμηνο 2022. Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών έλλειμμα 110 δις USD. Κατά κεφαλή εισόδημα  10. 863 USD, σε ΡΡΡ (purchasing power parity– ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) 40.883 USD. Πληθωρισμός 100%.

4.   Δημόσια διπλωματία

Η Στρατιωτική Δύναμη είναι μεν ένας σημαντικός παράγοντας ισχύος – ο σημαντικότερος – αλλά δεν είναι ο μοναδικός. Η ισχύς ενός κράτους απορρέει από το σύνολο των δυνατοτήτων του και εδώ υπεισέρχονται παράγοντες όπως η Οικονομία, η Διπλωματία, η ήπια ισχύς, οι πλουτοπαραγωγικοί του πόροι, η βιομηχανική και τεχνολογική του βάση, η ανθεκτικότητα (resilience), η Υπηρεσίες Πληροφοριών, η Αμυντική Βιομηχανία, η Δημόσια Διοίκηση και οργάνωση, ο πληθυσμός.

Οι στόχοι της Τουρκίας είναι:

·        Η εξασφάλιση Lebensraum (ζωτικός χώρος – Γαλάζια Πατρίδα), η επέκταση της επιρροής της σε  Ελλάδα, Κύπρο, Συρία, Λιβύη. Εποφθαλμιά τα ελληνικά νησιά αλλά υπολογίζει προς το παρόν αρνητικά το ισοζύγιο. Δηλωμένος στόχος της είναι η ανάσχεση της Ελλάδας

·        Η Τουρκία πιστεύει ότι δικαιούται να είναι μία περιφερειακή δύναμη ενταγμένη στο παγκόσμιο σύστημα, να έχει επιρροή στις  χώρες του γεωγραφικού της περιβάλλοντος  και να τυγχάνει του σεβασμού εταίρων και αντιπάλων σε τέτοιο βαθμό ώστε να ορίζει τις εξελίξεις τουλάχιστον στο εγγύς εξωτερικό της.

·        Αντίπαλες δυνάμεις:  Κούρδοι, Ελλάδα.

ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

Το Τουρκικό σύνταγμα προβλέπει:

ΑΡΘΡΟ 77-  Οι εκλογές για τη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση και την Προεδρία διεξάγονται την ίδια ημέρα κάθε πέντε χρόνια. Ο βουλευτής του οποίου η θητεία έχει λήξει μπορεί να επανεκλεγεί.

ΑΡΘΡΟ 78- Εάν δεν είναι δυνατή η διεξαγωγή νέων εκλογών λόγω πολέμου, η Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση μπορεί να αποφασίσει να αναβάλει τις εκλογές για ένα έτος. Εάν ο λόγος της αναβολής δεν έχει εξαφανιστεί, η διαδικασία αυτή μπορεί να επαναληφθεί σύμφωνα με τη διαδικασία της απόφασης αναβολής.

Θα γίνουν δυο εκλογές:

1.   Γενικές (Βουλευτικές)

2.   Προεδρικές

Ο πρώτος γύρος για την εκλογή Προέδρου γίνεται μαζί με τις βουλευτικές εκλογές – κανονικά στις 18 Ιουνίου, αλλά ο Erdogan «επικαιροποίησε» την ημερομηνία των εκλογών, οι οποίες θα διεξαχθούν τελικά μάλλον στις 14 Μαΐου.

Βουλευτικές Εκλογές

Οι βουλευτικές εκλογές γίνονται με την απλή αναλογική και στην εθνοσυνέλευση εισέρχονται όσα κόμματα έχουν εξασφαλίσει το 7%. Για το σκοπό αυτό, τα κόμματα μπορούν να συνασπίζονται. 

Συνασπισμοί:

Ρεπουμπλικανική συμμαχία

ΑΚΡ – Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης – Erdogan

ΜΗΡ – Εθνικιστικό Κίνημα – Devlet Bahceli

BBP – Μεγάλο Κόμμα Ενότητας – Mustafa Destici

Εθνική Συμμαχία

CHP – Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα – Kemal Kilincdaroglu 

IYI Parti –  Καλό Κόμμα – Meral Aksener

Τραπέζι των 6 : Προστίθενται

Saadet partisi – Temel Karamollaoglu

Gelecek Parti – Ahmed Davutoglu

DEVA (Demokrasi ve Atilim partisi)– Ali Babacan

DP (Demokrat partisi) – Gultekin Uysal

Συμμαχία Μόχθου και Ελευθερίας ή Τρίτη Συμμαχία

HDP – Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών -Pervin Buldan και Mithat Sancar 

(ο Selahaddin Demirtas βρίσκεται στη φυλακή). 

Ωστόσο ο εισαγγελέας ζήτησε το κλείσιμο του κόμματος λέγοντας ότι συνδέεται με το ΡΚΚ κατά οργανικό τρόπο.  Επομένως δεν είναι βέβαιο αν θα συμμετάσχει ή αν οι Κούρδοι καταφέρουν να ιδρύσουν άλλο κόμμα ως τις εκλογές. Στην περίπτωση μη συμμετοχής του κόμματος στις βουλευτικές εκλογές, δεν είναι βέβαιο πως θα συμπεριφερθούν οι οπαδοί του στις προεδρικές.

Οι εκλογές θα κριθούν κυρίως από τους εξής παράγοντες κατά σειρά αξιολόγησης.

1.   Κατάσταση Οικονομίας

2.   Ταυτοτικά ζητήματα

3.   Διαφθορά

4.   Εξωτερική πολιτική

Ο αντιπολιτευτικός συνασπισμός Εθνική Συμμαχία δεν έχει πολλές πιθανότητες να αξιολογηθεί από το εκλογικό σώμα ως πειστική εναλλακτική λύση και μάλιστα με υποψήφιο Πρόεδρο τον Kilicdaroglu.

·        Πάντως το τουρκικό εκλογικό σώμα ψηφίζει συντηρητικά

·        Το ήπιο εθνικιστικό CHP υπό κανονικές συνθήκες, συνήθως δεν επιλέγεται.

Μπορεί να χρησιμοποιηθούν τεχνάσματα όπως δημοψήφισμα για την μαντίλα ή εξαγγελία προθέσεων για αλλαγή του συντάγματος για να μετατραπεί η Τουρκία από προεδρική σε προεδρευόμενη δημοκρατία 

Η πορεία των δημοσκοπήσεων σχετικά με τις βουλευτικές εκλογές εμφαίνεται  στο κατωτέρω διάγραμμα. Το ΑΚΡ φαίνεται ότι θα είναι πρώτο κόμμα, αλλά δύσκολα θα εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. 

Προεδρικές Εκλογές

Για τις Προεδρικές, προφανώς θα υπάρχουν οι ίδιες συμμαχίες.

Aksener και Bahceli δήλωσαν ότι δεν θα είναι υποψήφιοι. 

Πρόβλημα είναι ο ορισμός του υποψηφίου στην Εθνική συμμαχία, καθώς ως φαίνεται η Aksener δεν θέλει τον Κιλιτσνταρογλου αλλά προτιμά τον Ιμάμογλου.

 Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη:  

·        Η δικαστική καταδίκη του Εκρέμ Ιμάμογλου στις 14 Δεκεμβρίου 2022 και το γεγονός ότι η απόφαση αυτή ανοίγει το δρόμο για την στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.

·        Το εθνικιστικό παρελθόν του Μανσούρ Γιαβάς και το γεγονός ότι εξακολουθεί να χρησιμοποιεί πρώην στελέχη του MHP στο προσωπικό του δήμου, μπορεί να οδηγήσει τους αντιπολιτευόμενους και το κουρδικό κόμμα στη μη ψήφιση του περίπτωση υποψηφιότητός του.

Ο Erdogan έχει ανάγκη να κερδίσει τις εκλογές πάση θυσία. 

Για τον ίδιο, είναι απαραίτητο να κερδίσει, γιατί αν χάσει την ασυλία που του προσφέρει η προεδρία, θα υποστεί διώξεις για διαφθορά και παραβιάσεις του συντάγματος. Άρα θα κάνει ό,τι μπορεί για να μη χάσει τις εκλογές.

Η αντιπολίτευση άργησε να επιλέξει υποψήφιο. Μπορεί ο οποιοσδήποτε αντίπαλος του να κερδίζει στις δημοσκοπήσεις, όμως επειδή δεν υπάρχει εστίαση, εμφανίζεται εξιδανικευμένος.

Ο Erdogan διατηρεί την προτίμηση μεγάλου μέρους του εκλογικού σώματος, επειδή κατάφερε να δημιουργήσει πελατειακές σχέσεις μαζί του.

Ο Erdogan υποστηρίζεται σθεναρά από τη Ρωσία, το Κατάρ, το Αζερμπαϊτζάν και άλλες χώρες της περιοχής.

Ο Erdogan ελέγχει τη δικαστική εξουσία και την ανώτατη εφορευτική επιτροπή, όπως κατέστη φανερό στην υπόθεση των δημοτικών εκλογών της Κωνσταντινούπολης. Η τελευταία γραμμή άμυνας του θα είναι κάποια χειραγώγηση των αποτελεσμάτων. 

Ήδη έχει αυξήσει το βασικό μισθό κατά 30% και τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά 50%

Η πορεία των δημοσκοπήσεων σχετικά με τον πρώτο γύρο των  προεδρικών εκλογών φαίνεται  στο κατωτέρω διάγραμμα. Όπως φαίνεται καθαρά στον δεύτερο γύρο θα λάβουν μέρος ο Erdogan και ο υποψήφιος της εθνικής συμμαχίας.

Ο Erdogan ηττάται σε κάθε περίπτωση όταν τίθεται το ερώτημα  επιλογής μεταξύ του ιδίου και των πιθανών ανθυποψήφιων του, ακόμη και με τον Kιlincdaroglu, αν και με μικρότερο ποσοστό. Ωστόσο φαίνεται ότι ο Kilιncdaroglu θα είναι ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης. 

Στο δεύτερο γύρο, δύο εβδομάδες μετά, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν:

Erdogan vs Kilicdaroglu  38/48 ωστόσο σύμφωνα με άλλη 42/41    

          Erdogan vs Imamoglu      42/47

          Erdogan vs Yavas            39/49

          Erdogan vs Aksener         42/46

Αν ο Erdogan αντιληφθεί ότι δεν πρόκειται να κερδίσει τις εκλογές, δεν αποκλείεται να  προσφύγει στη λύση του άρθρου 78 για να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία. Για πρόκληση πολέμου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα είτε ένα τυχαίο γεγονός, είτε μια πρόκληση, είτε ένα κατασκευασμένο γεγονός (στην απόπειρα πραξικοπήματος Βαριοπούλα, που αποκαλύφθηκε το 2010, οι στρατιωτικοί σκόπευαν να καταρρίψουν ένα δικό τους αεροπλάνο και να κατηγορήσουν την Ελλάδα).

Σημειώνεται ότι τα Ε/Τ, όπως είπε ο ΥΠΕΞ Cavusoglu, είναι εθνικό θέμα και δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι έχει ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία. Η Ελλάδα και τα Ε/Τ ελάχιστο ρόλο παίζουν στις εκλογές στην Τουρκία. Πάντως σίγουρα δεν έχουν τον ρόλο που τους αποδίδουν τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, ότι δηλαδή όσα λέγονται, λέγονται για εσωτερική κατανάλωση του τουρκικού εκλογικού σώματος. 

Επίλογος

Μετά τις εκλογές, όποιο και να είναι το αποτέλεσμα, εικάζω ότι η Τουρκία δεν θα αλλάξει στρατηγική στα Ε/Τ. Ήδη ο Cavusoglu επιχείρησε να αφαιρέσει το θέμα των Ε/Τ από τις εκλογές λέγοντας ότι είναι εθνικό θέμα. 

Η Διπλωματία μόνο ως ένα ορισμένο σημείο μπορεί να προστατέψει την Ελλάδα. Δύο τομείς είναι σημαντικοί:

Ο πρώτος είναι η ισχύς της χώρας όπως εκφράζεται από την οικονομική ισχύ και την εθνική ενότητα, την κρατική αποτελεσματικότητα, την εσωτερική ασφάλεια, τη δικαιοσύνη.

Ο δεύτερος είναι οι ένοπλες δυνάμεις. Αντιπαραθέτοντας τους αριθμούς των πλοίων, αεροσκαφών, αρμάτων κ.λπ. που κατέχουν Ελλάδα και Τουρκία θα μπορούσε κάποιος να πει πως υπάρχει μια σχετική ισορροπία. Εν τούτοις, η αντιπαράθεση αριθμών δεν δίνει την πλήρη εικόνα. Η μαχητική αξία συναρτάται από «ποιοτικούς» παράγοντες όπως τα οπλικά και ηλεκτρονικά συστήματα που φέρουν, η ηλικία, η διαθεσιμότητα και η ύπαρξη εγχώριας τεχνολογικής βάσης που να τις υποστηρίζει. 

Ας ελπίσουμε ότι όλες οι ενδεχόμενες ελλείψεις θα αποκατασταθούν από το απαράμιλλο θάρρος, το αίσθημα αυτοθυσίας και η αγάπη προς την πατρίδα που έχουν επιδείξει οι Έλληνες κάθε φορά που διακυβεύτηκε η ελευθερία, η εδαφική ακεραιότητα, η εθνική κυριαρχία και η ανεξαρτησία της χώρας μας. 

International Hellenic Association

ΠΗΓΗ professors-phds