ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ (1000-350 π.Χ.)

Από το stefanosskarmintzos

Γεωμετρική-Αρχαϊκή Εποχή
Στο χώρο του Αιγαίου ο ίππος ως πολεμικό μέσο εμφανίζεται από το 1700 π.Χ. Η αρχική χρήση του ζώου είναι ή έλξις των αρμάτων. Η σπουδαιότητα του ίππου ως πολεμικού μέσου φαίνεται στα ποιήματα του Ομήρου που ονομάζει τους ίππους του Άρη: Πανικό και Φόβο (1) αλλά και του Ησιόδου που τον επιβεβαιώνει (2)
Οι νομάδες των στεπών  ήταν οι πρώτοι που εξέλιξαν την τέχνη της ιππασίας αλλά οι διάδοσις της στη Βαλκανική οφείλεται μάλλον στους Θράκες.  Οι αγώνες τον Μινωϊτών και Μυκηναίων να δημιουργήσουν αποικίες στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού στη Θράκη είναι μάλλον η πηγή του μύθου των ανθρωποβόρρων ίππων του Διομήδη.
Ο Ηρακλής καταφέρνει τελικά να συλλάβει και να φέρει στις Μυκήνες τα τρομερά ζώα.(3). Από το μύθο συνάγουμε ότι η διάδοση της ιππικής τέχνης στην Νότιο Ελλάδα ήταν μία μακρά και επίπονη διαδικασία.  Ο σχετικός με τη ζώνη της Ιππολύτης άθλος του Ηρακλή (4) μας πληροφορεί ότι οι  Έλληνες επηρεάστηκαν πολύ από τους Σκύθες στο θέμα του εξοπλισμού των ίππων.
Πολλοί πιστεύουν ότι το ιππικό αρχικά, έπαιζε περισσότερο το ρόλο των ανιχνευτών, καθώς η παράδοση ήθελε τους αριστοκράτες αρματιστές να κυριαρχούν στο πεδίο της μάχης, και τα μικρόσωμα Ελληνικά άλογα δεν μπορούσαν να μεταφέρουν θωρακισμένους άνδρες. Καθώς όμως άρχιζαν αν εμφανίζονται μεγαλύτερα άλογα, οι ένοπλοι ιππείς άρχισαν να κάνουν δυναμικά την παρουσία τους στο πεδίο της μάχης. Σε αντίθεση με τους αρματιστές που πολεμούσαν οι μισοί, λόγω της ανάγκης ηνιόχου, το σύνολο των ιππέων μπορούσε να εμπλακεί. Η ξαφνική έφοδος μαχητών που είχαν την δεξιότητα να ιππεύουν και να πολεμούν ταυτόχρονα έδωσε βάση στο μύθο των Κενταύρων.
Κάποιοι ετυμολογούν τη λέξη Κένταυρος ως «φονεύς ταύρων» (5). Υποστηρίζουν ακόμα ότι οι ιππείς βοήθησαν στην επικράτηση των Δωριέων έναντι των Αχαιών που είχαν σαν έμβλημα τον ταύρο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι σχετικοί με την βιαιότητα των Κενταύρων μύθοι έχουν σαν πηγή τους τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Δωριείς από τους απρόβλεπτους Θράκες ή Σκύθες συμμάχους τους που πολεμούσαν έφιπποι. Υπάρχει και η άποψης ότι η θεώρησης των Κενταύρων έχει να κάνει με ανιμιστικές τελετές προς τιμήν της Σελήνης που διασώζονταν στην περιοχή της. Θεσσαλίας. (6)

Ιππείς της περιόδου 1150-900 π.Χ. Αναπαράσταση Α. Salimbeti.

Με το χαοτικό τρόπο μάχης να κυριαρχεί στη Γεωμετρική περίοδο το ιππικό μεσουρανούσε. Ο πόλεμος είχε τη μορφή επιδρομών και οι ιππείς ήταν πολύτιμοι στο να τρομοκρατούν του ανοργάνωτους πλέον πεζούς. Ήταν επίσης επιδέξιοι στην αρπαγή κοπαδιών εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο την ευκινησία τους. Ο μύθος των Διοσκούρων που θεωρούνται προστάτες των ιππέων έχει σίγουρα σχέση με τη σημασία που αποδίδετο στο ιππικό.
Ήδη όμως από την εποχή του του Ομήρου επανεμφανίζεται η πυκνή παράταξη που αναχαίτιζε αποτελεσματικά την ορμή του εχθρού.(7) Οι βαριά οπλισμένοι πεζοί που διατηρούσαν τη συνοχή τους μπορούσαν να αναχαιτίσουν του ιππείς. Μέχρι το τέλος τη αρχαϊκής περιόδου όμως οι οπλίτες ήταν περιορισμένοι στον αριθμό καθώς ήταν σχεδόν όλοι αριστοκράτες και αποτελούσαν μικρό μέρος του συνολικού αριθμού μαχητών. Το ιππικό μπορούσε να αποφύγει το μέτωπο των οπλιτών και επιτεθεί στους ελαφρότερα εξοπλισμένους μαχητές. Αν τους έτρεπε σε φυγή θα αποκάλυπτε τα πλευρά της φάλαγγας με καταστρεπτικά αποτελέσματα.

Ασπίδα τύπου Herzsrung που πιθανώς έφεραν οι ιππείς της Γεωμετρικής περιόδου. Μουσείο Δελφών

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση που το ιππικό έκρινε την μάχη στη αρχαϊκή περίοδο ήταν ο πόλεμος μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας για το Ληλάντιο πεδίο. (8) Οι «ιπποβότες», αριστοκράτες δηλαδή της Χαλκίδας έκλεισαν συμφωνία με τον Θεσσαλό Κλεόμαχο για να έχουν συνδρομή των περίφημων Θεσσαλών ιππέων. Οι Θεσσαλοί νίκησαν το ελαφρότερο ιππικό των Ερετριέων και των συμμάχων τους και μετά πλευροκόπησαν το πεζικό γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ τον Χαλκιδέων. Ο Κλεόμαχος σκοτώθηκε στη μάχη και οι Χαλκιδείς τον τιμούσαν σαν τοπικό ήρωα.
Οι Θεσσαλοί ιππείς γίνονται περιώνυμοι και αρχίζουν να γίνονται αναπόσπαστο μέρος των μισθοφορικών δυνάμεων που υπηρετούν του διάφορους τυράννους που εμφανίζονται κατά την αρχαϊκή περίοδο. Οι πιο διάσημοι είναι οι ιππείς του Κινέα που υπηρετούν τον Πεισίστρατο.
Κυριαρχώντας στις Αττικές πεδιάδες εμποδίζουν τις επιδρομές των Αλκμεωνιδών και των συμμάχων τους. Καταφέρνουν μάλιστα να αποκρούσουν τη Λακωνική μόρα της Σκιρίτιδος υπό τον Αγχίμολο με βαριές απώλειες. (9)
Θεσσαλικό Ιππικό
Όπως αναφέρθηκε οι Θεσσαλοί ιππείς έγιναν περιζήτητοι μισθοφόροι. Η Θεσσαλική πεδιάδα ήταν ιδανική περιοχή για την ανάπτυξη ίππων. Η γόνιμη Θεσσαλική γη έκανε πλούσιους τους εντοπίους αριστοκράτες που δημιούργησαν ιπποφορβεία. Μέχρι τον Μεσαίωνα οπότε ανακαλύφθηκε ειδική σαγή που επέτρεπε στη χρήση του ίππου για εργασία, η κατοχή αυτών τον ζώων ήταν προνόμιο των πλουσίων, καθώς δεν υπήρχε άλλη χρήση για τους ίππους πλην του κυνηγιού και του πολέμου.
Οι Θεσσαλικές πόλεις σχημάτιζαν μία ομοσπονδία γνωστή ως «Κοινόν των Θεσσαλών». Εξέλεγαν έναν ανώτατο στρατιωτικό διοικητή που ονομάζονταν ταγός, δηλαδή αυτός που τάσσει τους άνδρες-ο ηγήτωρ. Δύο οικογένειες οι Αλευάδες της Λαρίσης και οι Σκοπάδες  της Κραννώνας ανταγωνίζονταν αμείλικτα για το αξίωμα της «ταγείας των Θεσσαλών».Σύμφωνα με ένα απόσπασμα από το απολεσθέν έργο του Αριστοτέλους «Θετταλών Πολιτεία», ο πρώτος ταγός ήταν ο Αλεύας ο Ερυθρός. Αυτός χώρισε τη Θεσσαλία σε τέσσερις περιφέρειες (τετραρχίες). Κάθε τετραρχία διαιρέθηκε σε κλήρους που έκαστος εξ  αυτών έπρεπε να παρέχει 40 ιππείς και 80 οπλίτες. (10)

Αναπαράσταση Θεσσαλού ιππέα από γκραβούρα του 19ου αιώνα

Η ισχύς των ιππέων τους έκανε τους Θεσσαλούς επικυρίαρχους των Αινιάνων και των Περραιβών που πολεμούσαν κυρίως ως ελαφροί πεζοί. Οι αντίπαλοι των Θεσσαλών είχαν σοβαρό πρόβλημα καθώς ο οπλιτικός τρόπος μάχης δεν είχε παγιωθεί στους Λοκρούς και τους Φωκείς. Οι Φωκείς όμως νίκησαν το Θεσσαλικό ιππικό παρά την Υάμπολη με τη χρήση παραλλαγμένων ορυγμάτων. (11) Παρόλα αυτά η Θεσσαλία χάρις στο ιππικό της να υπερασπίσει αποτελεσματικά την εύφορη γη της.
Η αντίθεση των Σκοπάδων και τον Αλευάδων προκάλεσε την κατάρρευση της άμυνας στα Τέμπη το 480 π.Χ. αλλά οι Θεσσαλοί γλίτωσαν τις συνέπειες του «Μηδισμού» χάρη στην υποστήριξη των Αθηναίων. Έγιναν λοιπόν σύμμαχοί τους μέχρι την ήττα των τελευταίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Η πτώση των Αθηνών άνοιξε την όρεξη των τυράννων των Φερρών για ηγεμονία στην Ελλάδα. Η δύναμη του Θεσσαλικού ιππικού φτάνει του 16000 ιππείς. (12) Ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη για την εξαντλημένη από τις εμφύλιες συγκρούσεις νότια Ελλάδα.
Ο τύραννος Ιάσων των Φερρών μάλιστα προσπάθησε να δημιουργήσει στόλο. Αυτό προκάλεσε ανησυχίες στην Αχαιμενική Αυλή. Δεν αποκλείεται λοιπό περσικός δάκτυλος στη δολοφονίες των Φερραίων αρχόντων αλλά και η χρηματοδότηση των Βοιωτών προκειμένου να τους αντιταχθούν. (13) Η Θεσσαλία σπαρασσόμενη από την εμφύλια σύγκρουση περνά στην κυριαρχία του Φιλίππου Β’ και το περίφημο ιππικό της στην υπηρεσία του.
Αθηναϊκό Ιππικό
Αν και οι οι αριστοκρατικές οικογένειες των Αθηνών είχαν την δυνατότητα εκτροφής ίππων, οι Αθηναίοι άργησαν να αναπτύξουν ιππικό. Οι περισσότεροι αριστοκράτες έτρεφαν άλογα για τα άρματά τους ή για αρματοδρομίες. Αν και υπήρξε πρόβλεψη στη νομοθεσία του Σόλωνα για τους πολίτες που λόγω εισοδήματος μπορούσαν να τρέφουν ίππους, (τριακοσιομέδιμνοι) τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Οι πρώτοι μάχιμοι ιππείς ίσως ανήκουν στη φρατρία των Παιονιδών του Πεισιστράτου καθώς ο ίππος εμφανίζεται στα εμβλήματα των ασπίδων τους.
Οι Αθηναίοι όμως διάγουν την περίοδο των Μηδικών Πολέμων χωρίς την υποστήριξη ιππικού. Γύρω στο 442 π.Χ. όταν επώνυμος άρχων ήταν ο Δίφιλος,  πιθανόν με νόμο του Περικλέους το σώμα το ιππέων αυξάνεται σε χίλιους άνδρες. Πλέον λοιπό των οπλιτών κάθε Αθηναϊκή φυλή ήταν υποχρεωμένη να παράσχει έναν αριθμό ιππέων. Τους ιππείς κάθε φυλής διοικούσε ο φύλαρχος. Οι φύλαρχοι υπάγονταν σε δύο ίππαρχους που είχαν την συνολική διοίκηση του ιππικού και εκλέγονταν κάθε χρόνο. Το ΙΠΠΑΡΧΕΙΟ ήταν κοντά στην Αγορά αλλά μέχρι τώρα είναι άγνωστο που ακριβώς.

Εσωτερικό από Αττικό μελανόμορφο κύλικα του Ισχύλου .
Ζωγραφίστηκε από τον Επίκτητου με παράσταση Αθηναίου ιππέα και χρονολογείται γύρω
στο 520 π.Χ. Λονδίνο Βρεταννικό Μουσείο: London E 3

Τόσο οι άνδρες όσο και οι ίπποι περνούσαν από δοκιμασία κάθε χρόνο. ΟΙ αποτυχόντες διαγράφονταν από τις καταστάσεις των μονάδων. Στη διάρκειά του Πελοποννησιακού Πολέμου και μετά καθιερώθηκε επίδομα μιας δραχμής για τη διατροφή του αλόγου. Με την είσοδο σε εμπόλεμη υπηρεσία ένα παρείχετο επιπλέον επίδομα (κατάστασις) που όμως έπρεπε να επιστραφεί με την λήξη του πολέμου εκτός και αν το ζώο είχε πεθάνει ή αχρηστευθεί στη διάρκεια που υπηρετούσε.  Οι Αθηναίοι είχαν μονάδες βαρέως ιππικού και ελαφρού ιππικού όπου συνήθως υπηρετούσαν οι νεώτεροι σε ηλικία (14)  Στο ελαφρύ ιππικό μπορούμε να κατατάξουμε και τους ιπποτοξότες. (15) Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτοί ήταν Σκύθες ή Θράκες με τους δεύτερους λιγότερο πιθανούς.
Το Αθηναϊκό ιππικό έδρασε και διακρίθηκε κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Οι ηγήτορες της Αττικής είχαν σοβαρές αμφιβολίες για επικράτησή τους έναντι των Πελοποννησίων οπλιτών ιδιαίτερα των Σπαρτιατών. Ήταν αποφασισμένοι όμως να μην τους επιτρέψουν να λεηλατούν τη γη της Αττικής ατιμώρητοι. Η λεηλασία της εχθρικής γης γίνονταν  από το ελαφρύ πεζικό ή από οπλίτες που είχαν αφήσει το βαρύ οπλισμό τους στο στρατόπεδο. Για να λεηλατήσουν οι Πελοπονήσιοι έπρεπε να διασπαστούν σε μικρές ομάδες. Οι Αθηναίοι εξαπέλυσαν εναντίον τους το ιππικό τους και τους επέφεραν βαριές απώλειες (16) Οι ομάδες δολιοφθοράς έπρεπε να υποστηρίζονται από τμήματα οπλιτών πίσω από τα οποία κατέφευγαν αν στο μεταξύ δεν τους  ενέπλεκαν οι ελαφροί ιππείς και ψιλοί των Αθηναίων. Το βαρύ Αθηναϊκό ιππικό παρείχε υποστήριξη σε περίπτωση που τα ελαφρά τμήματα εδέχοντο πίεση από το βαρύ εχθρικό ιππικό ιδιαίτερα το Βοιωτικό. Ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο στην παρεμπόδιση των δραστηριοτήτων του στρατοπέδου της Δεκέλειας. (17)

Λεπτομέρεια από τη Ζωοφόρο του Παρθενώνα με παράσταση Αθηναίων Ιππέων.
Λονδίνο Βρεταννικό Μουσείο

Οι ιππείς των Αθηναίων μεταφερόμενοι από το στόλο ήταν διαρκής απειλή για τα Πελοποννησιακά παράλια. (18) Ήταν επίσης χρήσιμοι σε μικρούς αριθμούς για να υποτάξουν του δύστροπους νησιώτες συμμάχους των Αθηναίων που στερούντο επαρκούς οπλιτικού σώματος.  Η μεγάλη δοκιμασία για το Αθηναϊκό ιππικό υπήρξε η Σικελική εκστρατεία. Οι Αθηναίοι παρά τις προειδοποιήσεις το Νικία υποτίμησαν τον αντίπαλο.(19) Έστειλαν μάλιστα ιππείς πεζούς με την προοπτική να προμηθευτούν ίππους εκεί. (20) Η καταστροφή υπέσκαψε την Αθηναϊκή ισχύ και φυσικά τις δυνατότητές τους στο ιππικό. Το κύκνειο άσμα του λαμπρού αυτού σώματος ήταν η μάχη των Ταμυνών στην Εύβοια. (21)
Βοιωτικό ιππικό
Μετά τη Θεσσαλία, η βοιωτική πεδιάς ήταν η πλέον κατάλληλη για την εκτροφή ίππων. Το Βοιωτικό ιππικό κάνει την εμφάνιση του στην Αρχαϊκή εποχή με την μάχη του Κερησσού όπου οι Βοιωτοί απέκρουσαν τους Θεσσαλούς (22) . Δυστυχώς αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό εναντίον των Μεγαριτών και των Φλειούντιων στην μάχη των Πλαταιών πολεμώντας παρά το πλευρό των Περσών.(23)
Η ακμή του Βοιωτικού ιππικού αρχίζει με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο όπου συμβάλει στην απόκρουση των Θρακών μισθοφόρων στη Μυκαλησσό. (24)  Προσφέρει επίσης σημαντικές υπηρεσίες στο Δήλιο και κατοχυρώνει την Θηβαϊκή κυριαρχία στην Βοιωτική πεδιάδα νικώντας τους Θεσπιείς υπό τον Φοιβίδα που σκοτώνεται στη μάχη. (25)

Βοιωτικό αγγείο που βρέθηκε στο Ωρωπό με παράσταση ιππέα που συνοδεύεται από το σκύλο του στο κυνήγι. Αποδίδεται στο «ζωγράφο της Αταλάντης» και χρονολογείται γύρω στο 550 π.Χ.
Harvard University Art Museums: Harvard_1960_390

ΟΙ ιππείς με τα λευκά κράνη είναι πολύτιμο όργανο στα χέρια του Πελοπίδα και αργότερα του Επαμεινώνδα στην εκδίωξη των Σπαρτιατών από τη Βοιωτία και την κατάλυση της ηγεμονίας τους. (26) Σταδιακά όμως αποδεικνύονται κατώτεροι των Θεσσαλών και κατόπιν των Αθηναίων στη Μαντίνεια. Η μάχη της Χαιρώνεια σηματοδοτεί το τέλος του Θηβαϊκού ιππικού που συντρίβεται από τις επελάσεις των Μακεδόνων.
Λακωνικό ιππικό
Όπως και οι άλλες δυνάμεις στην Αρχαϊκή Ελλάδα έτσι και οι Λακεδαιμόνιοι ανέπτυξαν έφιππους μαχητές. Λόγω της ανάπτυξης των οπλιτικών μεθόδων μάχεσθαι όμως ο τίτλος των ιππέων έγινε απλώς τιμητικός καθώς όλοι οι Λάκωνες μαχητές πολεμούσαν πεζή. Τα άλογα εκτρέφονταν μόνο για συμμετοχή σε αγώνες όπως δείχνει η περίπτωση της πριγκίπισσας Κυνίσκας. (27)  Το θέμα της ανάπτυξης έφιππης δύναμης τέθηκε δραματικά με τα γεγονότα  της Πύλου. (28)
ΟΙ Σπαρτιάτες καταφρονούσαν την έφιππη υπηρεσία. Ο Ξενοφών μας πληροφορεί ότι το Λακωνικό ιππικό ήταν ανεπαρκώς προετοιμασμένο και γι’ αυτό η απόδοσή του ήταν φτωχή. (29) Μόνο η εισαγωγή μισθοφόρων ιππέων βελτίωσε ελαφρώς την κατάσταση. (30) Αν και κάποια στιγμή ο Αγησίλαος έφτασε να διοικεί 1500 ιππείς, η πτώση της Σπάρτης έφερε και την εξάλειψη του ιππικού της.
Λοιποί Ιππείς.
Το Θρακικό Ιππικό χρήζει μνείας καθώς όπως προαναφέρθηκε οι Θράκες επηρέασαν σημαντικά την εισαγωγή του νοτιότερα. Ο Ευριπίδης στη τραγωδία του Εκάβη ονομάζει τους Θράκες «Ιππικόν έθνος». Ένα κείμενο που αποδίδεται στον Κλήμεντα της Αλεξανδρείας (Στρώματα ΙΕ’) κατονομάζει τους Θράκες ως τους πρώτους που χρησιμοποίησαν ασπίδα έφιπποι. Οι περισσότεροι Θράκες ιππείς ήταν μάλλον ιππακοντιστές και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως ως Μισθοφόροι στις αποικίες της Μακεδονικής και Θρακικής ακτής. Οι σχεδόν ανεξάντλητες ορδές των Θρακών ιππέων αποτελούσαν πρόβλημα για τους αποίκους μέχρι την υποταγή τους στο Φίλιππο Β΄.
Αν και αποικίες ήταν πλούσιες οι κάτοικοί τους απέφευγαν τη στρατιωτική υπηρεσία. Ο Ξενοφών αναφέρει ότι ο Αγησίλαος υποχρέωνε τους πλουσιότερους αποίκους να συντηρήσουν άλογα. Διεκύρηξε όμως ότι μπορούσε κάποιος να αποφύγει να υπηρετήσει ο ίδιος, αρκεί να παρείχε έναν πλήρως εξοπλισμένο ιππέα να υπηρετήσει αντ’ αυτού. (31) Το ιππικό του ήταν τόσο καλής ποιότητας που κατάφερε να αντιπαραταχθεί επιτυχώς στους Θεσσαλούς κατά την επιστροφή του από την Ασία (32)

Βοιωτικό αγγείο που βρέθηκε στο Ωρωπό με παράσταση ιππέα που συνοδεύεται από το σκύλο του στο κυνήγι. Αποδίδεται στο «ζωγράφο της Αταλάντης» και χρονολογείται γύρω στο 550 π.Χ.
Harvard University Art Museums: Harvard_1960_390

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Σελινούντιοι και οι Ακαραγαντίνοι ήταν οι πρώτοι οι ανέπτυξαν ιππικό στα Μεγάλη Ελλάδα. Ο Γέλων των Συρακουσών θα αποκρούσει με τη βοήθεια του ιππικού του τους Καρχηδόνιους. Η αριστοκρατική τάξη των ιππέων στις Συρακούσες αντιμετωπίζονταν με υποψία λόγω των ολιγαρχικών φρονημάτων της. Αυτό δεν τους εμπόδισε να δυσκολέψουν τρομερά τους Αθηναίους κατά τη διάρκεια τη Σικελικής εκστρατείας. (33) Η συμβολή τους στην τελική συντριβή του Αθηναϊκού στρατού ήταν καταλυτική. (34)
Στις Ιταλιωτικές αποικίες οι πολίτες είχαν εγκαταλείψει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και στηρίζονταν σε μισθοφόρους για την άμυνά τους. Θεωρούσαν τους Έλληνες τη κυρίως Ελλάδας απλοϊκούς χωρικούς που τους πλήρωναν για να διακινδυνεύσουν αλλά και τους υποπτεύονταν ως πιθανούς τυράννους. Αξιόλογο ιππικό υπάρχει πλέον στον Τάραντα. Οι Ταραντίνοι ιππείς ήταν βαριά οπλισμένοι και συνοδεύονταν από έναν υπηρέτη που ίσως πολεμούσε και ως ελαφρός ιππέας.(35)
Εξοπλισμός – Τακτικές

Όπως προαναφέρθηκε οι Έλληνες επηρεάστηκαν από τους Σκύθες και τους Θράκες στα θέματα των ίππων και της ιπποσκευής. Οι ίπποι απεικονίζονται να φέρουν χαλινούς στη αγγειογραφία και την γλυπτική. Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο υπάρχουν χαλινοί που μπορούν να προκαλέσουν μεγάλοι δυσφορία σε ατίθασους ίππους αν και ο Ξενοφών διαφωνεί με τη χρήση τους (36)
Η σέλα ήταν γνωστή στους Σκύθες και του Θράκες και κατασκευαζόταν από πίλημα (τσόχα). Η διάδοσή της όμως στους Έλληνες ήταν αργή ίσως λόγω κόστους. Η περισσότεροι ιππείς χρησιμοποιούσαν ένα απλό πανί για ιππεύουν άνετα. Ο Ξενοφώντας αναφέρει ότι μερικοί δεν χρησιμοποιούσαν ούτε αυτό (37). Αυτό συνάδει με μερικές απεικονίσεις αλλά καθώς η επαφή της ανθρώπινης σαρκός με το δέρμα του ίππου δημιουργεί προβλήματα, οι ιππείς άρχισαν να χρησιμοποιούν ύφασμα ή προβιές ζώων για να ιππεύουν άνετα.

Οι ιππείς που εκτελούν αποστολές βαρέως ιππικού έφεραν μεταλλικούς ή λινούς θώρακες. Ο Ξενοφών συστήνει οι ιππείς να να χρησιμοποιούν επιχειρίδες και να θωρακίζονται και τα άλογα. Αυτό όμως απαιτούσε έξοδα και ήταν σπάνιο. (38) Κατάφρακτο Ελληνικό ιππικό εμφανίζεται μόνο στην Ελληνιστική περίοδο. Επίσης συμβούλευε τη χρήση του Βοιωτικού κράνους.
Η ασπίδα φαίνεται ότι ήταν διαδεδομένη παρά τα περί του αντιθέτου γραφόμενα. Την χρησιμοποιούσαν οι ιππείς της Γεωμετρικής εποχής και οι κλασσικοί Έλληνες μετά την επαφή τους με τους Θράκες και Σκύθες ιππείς. Η μηνοειδής ασπίδα φαίνεται να ήταν αρκετά διαδεδομένη ενώ στην Αρχαϊκή περίοδο φαίνεται να κυριαρχούσε η ασπίδα «βοιωτικού τύπου».Η ασπίδα ήταν πολύτιμη για τους ιππείς που είχαν να αντιπαλέψουν ψιλούς με εκηβόλα όπλα.

Προμετωπίς ίππου της Κλασσικής Περιόδου. Αθήνα Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο
Αρχείο Στέφανου Σκαρμίντζου

Στην έφοδο οι ιππείς επιτίθονταν σε παράταξη βάθους 4 ανδρών αν στίχο (39) αλλά γινόταν προσπάθειες για αύξηση του βάρους καθώς οι Πέρσες ιππείς χρησιμοποιούσαν ακόμα πιο πυκνή παράταξη. Ο Ξενοφών συμβούλευε την ταχεία ορμητική έφοδο (40) αλλά και τη σύνεση με τη χρήση προφυλακών και προσεκτική εκλογή του εδάφους (41)
Άλλη μέθοδος εφόδου ήταν το έμβολο. Ήταν ένα σφηνοειδής σχηματισμός που σκοπό είχε την διάρρηξη της εχθρικής παρατάξεως. Ήταν γνωστός στους Θηβαίους (42) αλλά θεωρείται ότι είναι Σκυθική εφεύρεση και βελτιώθηκε ως ρομβοειδής σχηματισμός που μπορούσε να επιτεθεί σε κάθε κατεύθυνση από τον Ιάσονα των Φερρών (43).
Όπως αναφέραμε παραπάνω η διάδοση του οπλιτικού τρόπου μάχεσθαι περιόρισε το ρόλο των ιππέων στην ανίχνευση, εξουδετέρωση ακροβολιστών και επιδρομές. Αυξήθηκε έτσι η σπουδαιότητα το ελαφρού ιππικού αλλά ξανά-αναπτύχθηκε το βαρύ ιππικό με σκοπό την εξουδετέρωση των αντιπάλων ιππέων. Σταδιακά εξελίχθηκε σε όπλο κρούσης από τον Φίλιππο και τον Μ. Αλέξανδρο στην Ελληνιστική εποχή.

Πηγές:
(1)  Όμηρος ΙΛΙΑΣ  15.110 Μτφ Κ. Δούκα Εκδ. Γεωργιάδη
(2)  Ησίοδος «Ηρακλέους Ασπίς» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(3)  Απολλόδωρος Β.5.8,  Διόδωρος 15.3 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Στράβων «Γεωγραφικά» Ζ.331Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(4)  Απολλόδωρος Β.5.9, Ευριπίδης: Ηρακλής μαινόμενος 408,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914 Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις» Ε, 10.9 (Εκδοτική Αθηνών)
(5)  L.de Raunchaud “Dictionnaire des Antiquites Greques et Romaines”  1887
(6)  Περιοδικό Crypto, τεύχος 1, άρθρο «Κένταυροι, υπήρξαν πραγματικά;», Κωνσταντίνος Τσοπάνης, Δρ. Ιστορίας & Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων, σελ. 35
(7)  Ομήρου ΙΛΙΑΣ  N 131-133, 145-150  Μτφ Κ. Δούκα Εκδ. Γεωργιάδη
(8)  Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Α.15,  Ηρόδοτος Ε. 99 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Στράβων «Γεωγραφικά» Γ.448 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Πλούταρχος «Ερωτικός» 17 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(9)  Ανδροκίδης «Περί Μυστηρίων» Ι.106 Oxford Press
Ηρόδοτος «Ιστορίαι» 5.63 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(10) Βρετανικό Μουσείο αποσπ. 479 σχολ. V.Rose
(11) Ηρόδοτος «Ιστορίαι»  8,28 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις – Φωκικά» 10. 7-10 (Εκδοτική Αθηνών)
(12) Ξενοφών «Ελληνικά» 6.5 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(13) Διόδωρος 15 57, 60, 80, 95 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(14) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Η.92,6  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(15) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ε 17.1,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(16) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Γ.1,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(17) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.27,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(18) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.42,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(19) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.20,22  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(20) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.94,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(21) Πλούταρχος «Φωκίων» 13 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(22) Πλούταρχος «Κάμιλλος» 19 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(23) Ηρόδοτος «Ιστορίαι»  9,69 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(24) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Ζ.29-30,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(25) Ξενοφών «Ελληνικά» Ε.4 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(26) Ξενοφών «Ελληνικά» Ε.4,10 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Πλούταρχος «Πελοπίδας» 15 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(27) Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησις – Λακωνικά» Γ 1-6 (Εκδοτική Αθηνών)
(28) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» Δ.55.2,  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(29) Ξενοφών «Ελληνικά» ΣΤ.4.11, Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(30) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 9.4 μτφ. E.Shepherd (1793)
(31) Ξενοφών «Ελληνικά» Γ.4.15, Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(32) Ξενοφών «Αγησίλαος»  2.5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(33) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.66,68-70  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(34) Θουκυδίδης «Ιστορίαι» ΣΤ.84  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(35) Λίβιος Ιστορία της Ρώμης 35 .28,29  εκδ. J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905
(36) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(37) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 7 μτφ. E.Shepherd (1793)
(38) Ξενοφών «Περί Ιππικής» 12 μτφ. E.Shepherd (1793)
(39) Ξενοφών «Ελληνικά» Γ.4.13 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(40) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 3 μτφ. E.Shepherd (1793)
(41) Ξενοφών «Ιππαρχικός» 4, 5 μτφ. E.Shepherd (1793)
(42) Ξενοφών «Ελληνικά» Ζ.5.22 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
Αιλιανός «Τακτικά» 11.2 47.4 μτφ. E.Shepherd (1793)
(43) Ασκληπιόδοτος «Τακτικά» 7.2-3 6-7 Πολύαινος «Στρατηγήματα» 6  E.Shepherd (1793)
 Βιβλιογραφία:
Αριστοτέλης «Αθηναίων Πολιτεία» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
Φροντίνος «Στρατηγήματα» J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905
The Seventy Great Battles of All Time, Edited by Jeremy Black, Thames & Hudson Ltd, 2005
William Stearns Davis, Readings in Ancient History: Illustrative Extracts from the Sources, 2 Vols, (Boston: Allyn and Bacon, 1912-1913), Vol. I: Greece and the East.
American Journal of Archeology Vol. 107. #4 October 2003  (Tom Stevenson article)
Εφημερίς Καθημερινή   08-02-04