Ο Σάχης έφυγε:Περσία... το τέλος της αυτοκρατορίας

Του Νικόλα Νταμόν Παπαδημητρίου
Από το authoringtools2011 
 

Εκείνο το απόγευμα οι δύο μεγαλύτερες σε κυκλοφορία εφημερίδες Ettelaat και Keyhan έβγαλαν ένα ακόμη φύλλο που είχε πρωτοσέλιδο με μεγάλα γράμματα την φράση «Σαχ Ραφτ», δηλαδή  «Ο Σάχης έφυγε».

Εκείνο το απόγευμα της 16^ης Ιανουαρίου 1979, το αυτοκρατορικό ζεύγος εγκατέλειψε το Ιράν για την εξορία με πρώτο προορισμό την Αίγυπτο. Κάπως έτσι, 2.500 χρόνια ιρανικής μοναρχίας ήρθαν στο τέλος τους και δύο εβδομάδες αργότερα επέστρεψε ο Αγιοταλλάχ Χομεϊνί από το Παρίσι για να ιδρύσει το θεοκρατικό καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. 

Η Αυτοκράτειρα Φαράχ νωρίς εκείνο το πρωινό ετοίμασε τις τελευταίες αποσκευές. Γέμισε τις βαλίτσες με φωτογραφικά άλμπουμ και ένα ζευγάρι μπότες γιατί πίστευε πως θα χει πολύ χρόνο για περίπατους. Συγκεντρώνοντας τα αγαπημένα της βιβλία από την βιβλιοθήκη των ανακτόρων, ένας θαλαμηπόλος της είπε να πάρει και τα μπιμπελό αλλά εκείνη δεν ήθελε να πάρει τίποτα. Ήθελε το παλάτι να μείνει όπως έχει για να αποφύγει τις δυσμενείς δηλώσεις. Είχε ήδη κινηματογραφήσει το εσωτερικό του παλατιού για να μην πουν ότι φεύγοντας, πήραν μαζί τους και τα διακοσμητικά. Από την προηγουμένη είχε ζητήσει από τους υπευθύνους των μουσείων να πακετάρουν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που ανήκαν στην προσωπική τους περιουσία προκειμένου να αποφύγουν την λαφυραγώγηση και τα οποία στάθηκαν αρωγοί στα μετέπειτα χρόνια της εξορίας, μιας και η ίδια τα πούλησε για να επιβιώσει. Όντως, στις μέρες μας το ανάκτορο του Νιαβαράν έχει μετατραπεί σε μουσείο, όλα σχεδόν είναι ανέπαφα και ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα χαλιά, τον πλούσιο διάκοσμο, τους πίνακες, τις γκαρνταρόμπες, ακόμα και τα μπουρνούζια των πρώην βασιλέων. 

Απουσιάζουν όμως πολύ ιδιαίτερα κομμάτια των οποίων η αξία ήταν υπέρογκη και πιθανολογείται πως πήραν μαζί τους. Όπως η χρυσή σφαίρα με τον αετό, ένα διακοσμητικό που υπήρχε στο γραφείο του Σάχη και στις μέρες μας απουσιάζει. 

Όταν η μοναρχία έπεσε, ο κόσμος εισέβαλε στα ανάκτορα και στις κατοικίες των μελών της βασιλικής οικογένειας και έκλεψε ότι πρόλαβε, μέχρι να επέμβουν οι φρουροί της επανάστασης και προστατέψουν την κρατική περιουσία. Οι τηλεοράσεις έδειχναν τον κόσμο να κλέβει τις γόβες της αδερφής του Σάχη, Ασράφ και να σκαλίζει τα συρτάρια και τις ντουλάπες.

Τραγική ειρωνεία. Δεκατέσσερα χρόνια νωρίτερα, ο Σάχης και η Φαράχ σε επίσημη επίσκεψη στην ΕΣΣΔ, ξεναγήθηκαν στα χειμερινά ανάκτορα της Αγίας Πετρούπολης. Η Φαράχ αναρωτήθηκε «Αν κάποια μέρα μας διώξουν και μας από το Ιράν, θα δείχνουν στον κόσμο κατά αυτόν τον τρόπο τα λουτρά και τα σαλόνια μας;».

Ο Σάχης ήταν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο. Όπως αποκάλυψε ο γιός του πριν τρία χρόνια, την περίοδο της Ισλαμικής Επανάστασης η οικογένεια διέθετε 62 εκατομμύρια δολάρια σε τράπεζες του εξωτερικού. Επίσης φημολογείται πως κατέχουν μια σειρά από πολυτελή μέγαρα στο Σαιν Μόριτς, την Γενεύη, το Μαρόκο, τη Νάπολη και το Μονακό καθώς και ένα νησί στην Ισπανία.

Η κυβερνητική διαφθορά, η άνιση κατανομή του πλούτου, το κλίμα τρομοκρατίας που ήταν διάχυτο λόγω των μυστικών υπηρεσιών της SAVAK, το ανελεύθερο καθεστώς ήταν ορισμένοι από τους λόγους που πυροδότησαν την λαϊκή οργή. Η οργή αυτή μετουσιώθηκε σε συνεχείς διαδηλώσεις και γενικές απεργίες για το μεγαλύτερο διάστημα του 1978, μέχρι που η χώρα βάδιζε προς το χάος. Μειωμένη ηλεκτροδότηση, άδεια ράφια στα σούπερ μάρκετ, κλειστά βενζινάδικα ενώ ούτε ένα βαρέλι πετρελαίου δεν εξαγόταν από την χώρα.

Οι κυβερνήσεις πέφτουν η μια μετά την άλλη ενώ κανένας πρωθυπουργός δεν καταφέρνει να ομαλοποιήσει την κατάσταση. Τελικώς κρίνεται η σύλληψη και φυλάκιση υψηλόβαθμων στελεχών της μοναρχίας όπως του πρώην πρωθυπουργού Χοβεϊντά και αξιωματούχων της SAVAK, κατηγορούμενων για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας. Ωστόσο ούτε τότε ο λαϊκός θυμός δεν υποχωρεί. Εξαιρετικά ετερόκλητες μεταξύ τους ομάδες, συνεργάζονται με μοναδικό σκοπό την πτώση της μοναρχίας και την παραδειγματική τιμωρία του Σάχη. Ετερόκλητες ομάδες όπως οι αριστεροί, οι διανοούμενοι, οι φοιτητές και ο ισλαμικός κλήρος.

Μια νύχτα μάλιστα, οι διαδηλωτές έκαψαν τετρακόσια υποκαταστήματα τραπεζών. Εκείνο το βράδυ, η Τεχεράνη καιγόταν και ο Σάχης μεταμφιεσμένος με γενειάδα και καπέλο, πήρε έναν οδηγό του και πήγε να δει τις φωτιές από κοντά. Το μέγεθος της καταστροφής ήταν τέτοιο που το ίδιο βράδυ αντιλήφθηκε πως η κατάρρευση ήταν μονόδρομος και η φυγή σωτηρία. Το ίδιο σύστησε και ο τελευταίος πρωθυπουργός Σαχπούρ Μπαχτιάρ.

Εκείνο το απόγευμα που έφυγαν, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους ζητωκραυγάζοντας και χορεύοντας. Έβγαλαν τα ριάλια από τα πορτοφόλια και έκοψαν την φωτογραφία του Σάχη από τα χαρτονομίσματα. 

Τελευταίες στιγμές στο αεροδρόμιο πριν την αναχώρηση. Ένας στρατιώτης πέφτει κάτω και φιλά τα πόδια του Σάχη.

Ο Σάχης εγκατέλειψε την χώρα και η μεταβατική κυβέρνηση του Μπαχτιάρ προσπαθούσε μάταια να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ του λαού και του Σάχη. Την 1^η Φεβρουαρίου 1979, σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την αναχώρηση του αυτοκρατορικού ζεύγους, ο Αγιοταλλάχ Χομεϊνί επέστρεφε στο Ιράν μετά από δεκαπέντε χρόνια εξορίας. Το καθεστώς έπεσε άμεσα καθώς ο στρατός υποχώρησε. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν το πλήθος των διαδηλωτών και όσοι από τους αξιωματούχους δεν πρόλαβαν να καταφύγουν στο εξωτερικό, εκτελέστηκαν αμέσως. Όπως επίσης εκτελέστηκαν και όλοι οι πρώην συνεργάτες του Σάχη που ο ίδιος είχε ζητήσει την σύλληψή τους. Οι ισλαμιστές τους βρήκαν έτοιμους στα κελιά.

Ο εκτελεσμένος πρώην πρωθυπουργός Χοβεϊντά

Με την πτώση των Παχλαβί, οι ΗΠΑ έχασαν έναν πολύτιμο σύμμαχο στην περιφέρεια της Μέσης Ανατολής και ανατράπηκαν οι ισορροπίες δυνάμεων, πάντα σε ένα ψυχροπολεμικό περιβάλλον. Η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο όταν οι φανατικοί ισλαμιστές κατέλαβαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, στις 4 Νοεμβρίου 1979 και κράτησαν για ομήρους 64 διπλωμάτες για 444 ημέρες. Οι ΗΠΑ επέβαλλαν εμπάργκο στο Ιράν και σταδιακά άρχισε η διεθνής απομόνωση του Ιράν.

Οι ίδιοι οι Ιρανοί, δοκιμάστηκαν για μια ακόμη φορά, στον ρου της πολυτάραχης ιστορίας τους. Καλέστηκαν να προσαρμοστούν στην ισλαμική σαρία και στις επιταγές ενός θεοκρατικού καθεστώτος. Διότι μαζί με τον Σάχη, έφυγε και η κοσμική φύση της συνταγματικής μοναρχίας αλλά και ο ελβετικός αστικός κώδικας που βρισκόταν σε ισχύ. Και ενώ οι Ιρανές που είχαν μάθει σε ισότητα των δύο φύλων και σε προαιρετικό πέπλο, τώρα έπρεπε να μάθουν στην κατάργηση του νόμου οικογενειακής προστασίας, την νομοθετικά κατοχυρωμένη ήμισυ αξία της γυναίκας έναντι του άντρα και το υποχρεωτικό πέπλο. Μοναδική αμετάβλητη αξία, η ιρανική αριστερά. Συνεργάστηκε με τον ισλαμικό κλήρο για να ρίξουν τον Σάχη αλλά δεν απέφυγε τις διώξεις της επόμενης μέρας κατηγορούμενη για αθεΐα. 

Η Φαράχ Παχλαβί με τις εγγονές της. Στα 75 της χρόνια ζει εξόριστη μεταξύ Γαλλίας και ΗΠΑ.