Μια εικόνα 1000 λέξεις: Ο Τούρκος και οι σκελετωμένοι Αρμένιοι

Η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Όταν η Τουρκία αφάνισε τον λαό που ζούσε στην σκιά του Αραράτ για 3500 χρόνια 

Κωστής Χριστοδούλου

Από το news247

Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες φωτογραφίες που έχουμε φιλοξενήσει από αυτή την στήλη του Weekend Edition - όπου οι πληροφορίες, τα ονόματα, οι πρωταγωνιστές, σχεδόν τα πάντα είναι διαθέσιμα – εδώ η εικόνα θα πρέπει να μιλήσει μόνη της – είναι άλλωστε αρκετά δυνατή – καθώς οι πληροφορίες είναι ανύπαρκτες.
Το στοιχείο αυτό έγινε αφορμή οι Τούρκοι να αμφισβητήσουν την γνησιότητα της καθώς δεν υπάρχει ούτε ένα στοιχείο που να πιστοποιεί, τον τόπο, τα πρόσωπα και της χρονολογία. Ούτε οι ίδιοι οι Αρμένιοι κατάφεραν να δώσουν απαντήσεις όμως οι ενδείξεις δείχνουν ότι πρόκειται για Τούρκο αξιωματούχο (σε μία από τις αναφορές παρουσιάζεται ως σαδιστής) να περιπαίζει τα σκελετωμένα παιδιά των Αρμενίων με ένα κομμάτι ψωμί που κρατάει ψηλά. Τουλάχιστον αυτό αναφέρει στο πίσω μέρος της μία από τις αρκετές κόπιες που βρέθηκαν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η φωτογραφία δεν είναι προϊόν τεχνικής επεξεργασίας (κάτι που ισχυρίζονται οι Τούρκοι. Φιλοξενείται στις συλλογές Πανεπιστημίων και Βιβλιοθηκών στην Αμερική που θα είχαν πετάξει στον κάλαθο των αχρήστων την φωτογραφία αν ήταν κάποιο κατασκεύασμα προπαγάνδας. Άλλωστε υπάρχουν εκατοντάδες άλλες φωτογραφίες που αποδεικνύουν τις εξοντωτικές δράσεις των Τούρκων κατά των Αρμενίων στις αρχές του περασμένου αιώνα. Λίγες ημέρες πριν την συμπλήρωση 100 χρόνων από την ημερομηνία (24 Απριλίου) που έχει οριστεί ως Ημέρα Μνήμης για την Γενοκτονία των Αρμενίων είναι μία καλή αφορμή να θυμηθούμε – ή καλύτερα, οι περισσότεροι, να μάθουμε – τι έγινε στην επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας λίγο πριν αυτή δύσει και δημιουργηθεί στην θέση της η «σύγχρονη» και καθαρή από ξένα σώματα και εθνότητες Τουρκία.

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή οι Αρμένιοι δεν είχαν για αιώνες δική τους πατρίδα. Τα εδάφη των προγόνων τους μοιράζονταν για αιώνες ανάμεσα σε δύο πανίσχυρες αυτοκρατορίες. Την Οθωμανική και την Περσική. Το 1828 η Ρωσία θα καταλάβει τα εδάφη που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Περσών (σ.σ. το ανατολικό, και μικρότερο τμήμα) ενώ το υπόλοιπο θα παραμείνει στην παραπαίουσα Οθωμανική αυτοκρατορία. Με την λήξη του Ρωσο-τουρκικού πολέμου το 1878, στον οποίο ισχυρή παρουσία είχαν και οι Αρμένιοι των ρωσικών εδαφών, στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου η Ρωσία ζήτησε και πέτυχε, σε μικρό βαθμό από ότι αποδείχθηκε από την ιστορία, μεταρρυθμίσεις υπέρ των Αρμενίων υπηκόων του Σουλτάνου, και εγγυήσεις για την προστασία τους έναντι των Κούρδων.
Οι Αρμένιοι κυρίως της Κωνσταντινούπολης, αρχικά επωφελούνται από τις μεταρρυθμίσεις και τις ελευθερίες που αναγκάζεται να παραχωρήσει η Υψηλή Πύλη, γνωστές ως Τανζιμάτ. Τα δικαιώματα αυτά όμως είναι άγνωστα στους Αρμενίους της Ανατολίας, που στενάζουν κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Η δε Οθωμανική Αυτοκρατορία έχοντας χάσει τα περισσότερα εδάφη της στα Βαλκάνια, φοβάται πως θα απολέσει και το τμήμα της δυτικής Αρμενίας. Έτσι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται μια νέα κρατική αντίληψη που κάνει λόγο για οριστική επίλυση του Αρμενικού Ζητήματος, με τον ολοκληρωτικό αφανισμό των Αρμενίων από την ιστορική τους πατρίδα των 3500 χρόνων.
Στα χρόνια του σουλτάνου Αμπτούλ Χαμίτ οι σφαγές ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Το 1895, ενώ αναγκάστηκε να υποσχεθεί προς τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία ότι θα προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, μεγάλης κλίμακας σφαγές έγιναν στις Αρμενικές επαρχίες. Το 1896 νέες σφαγές ξέσπασαν στην πρωτεύουσα και την Κιλικία.
Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους, η «οριστική λύση» του Αρμενικού Ζητήματος παίρνει συγκεκριμένη μορφή. Επωφελούμενοι από τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (οι Αρμένιοι του Καυκάσου τάχθηκαν με το μέρος της Ρωσίας) οι Νεότουρκοι σχεδιάζουν και θέτουν σε εφαρμογή το σχέδιο εξόντωσης του Αρμενικού λαού, στο διάστημα 1915-1917. Έτσι πιστεύουν ότι θα εξασφαλισθεί η ομοιογένεια του πληθυσμού της Αυτοκρατορίας, ο εκτουρκισμός και θα υλοποιηθεί το όραμα του παντουρκισμού.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το διάστημα εκείνο το αρμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης είχε καταγράψει τον αρμενικό πληθυσμό της Τουρκίας στα 2.100.000 άτομα (δηλαδή πιστούς στην Αρμενική Αποστολική Εκκλησία). Τρία μέλη της κυβέρνησης, ο Μεχμέτ Ταλαάτ, Υπουργός Εσωτερικών το 1915 και Πρωθυπουργός το 1917, ο Ισμαϊλ Ενβέρ, Υπουργός Πολέμου, και ο Αχμέτ Τζεμάλ, Υπουργός Ναυτικών και στρατιωτικός διοικητής της Συρίας, συνιστούν την τριανδρία που ελέγχει την κυβέρνηση και είναι ο ιθύνων νους της γενοκτονίας. Τις υπογραφές τους φέρουν οι εντολές που αποστέλλουν στους διοικητές των επαρχιών της Αυτοκρατορίας για τον ξεριζωμό των Αρμενίων. Παράλληλα δημιουργείται μία νέα μυστική οργάνωση, η Ειδική Οργάνωση, που στελεχώνεται με παραστρατιωτικούς και κατάδικους, στους οποίους και ανατίθεται η αποστολή της μαζικής σφαγής των Αρμενίων που θα εκτοπίζονταν από τις εστίες τους.

Στις 12 Φεβρουαρίου 1915 απολύονται οι δημόσιοι υπάλληλοι με αρμενική καταγωγή. Οι τουρκικές αρχές διατάζουν την άμεση αποστράτευση και τον αφοπλισμό των αρμενίων στρατιωτών τους οποίους ομαδοποιούν σε μικρά τάγματα εργασίας και τους στέλνουν σε παραμεθόριες περιοχές όπου και εκτελούνται. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα χρησιμοποιούνται ως στόχοι εξάσκησης του στρατού. Δύο μήνες αργότερα ξεκινάει ο εκτοπισμός των Αρμενίων από το Γκαρίν (το σημερινό Ερζερούμ). Στα καραβάνια του θανάτου οδηγούσαν τους εκτοπισμένους σκόπιμα σε ατελείωτες πορείες πάνω από τα βουνά κάνοντας άσκοπους κύκλους χωρίς φαγητό και νερό για να τους εξοντώσουν. Έτσι οι αδύναμοι πέθαιναν πρώτοι, οι γέροι, τα παιδιά και οι γυναίκες. Όταν τα καραβάνια έφταναν στον προορισμό τους ελάχιστοι είχαν απομείνει. Στις 24 Απριλίου 1915, (σ.σ. η ημερομηνία που έχει ορισθεί ως Ημέρα μνήμης για την Γενοκτονία των Αρμενίων), συλλαμβάνονται στην Κωνσταντινούπολη και εκτελούνται εκατοντάδες Αρμένιοι διανοούμενοι: στόχος να παραμείνει ο Αρμενικός λαός χωρίς πνευματική ηγεσία και χωρίς καθοδήγηση. Στις αρμενικές επαρχίες της Ανατολίας, στρατολογούνται, αφοπλίζονται και στη συνέχεια εκτελούνται όλοι οι άρρενες Αρμένιοι ηλικίας 15-62 ετών. Ανυπεράσπιστοι άμαχοι, γυναίκες, γέροι και παιδιά, εκδιώκονται βιαίως από τις πατρογονικές τους εστίες και οδηγούνται μαζικά προς τις αφιλόξενες ερήμους της Συρίας. Καθ'οδόν, δέχονται τις επιθέσεις του τακτικού στρατού αλλά και των ατάκτων και των Κούρδων νομάδων. Σφαγές, βιασμοί, δολοφονίες, αρπαγές παιδιών, ληστείες. Ελάχιστοι επιβιώνουν.
Πάνω από ενάμιση εκατομμύριο Αρμένιοι, δηλαδή το 80% του αρμενικού πληθυσμού της δυτικής Αρμενίας, χάθηκε στην πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα. Ένας μικρός, σχετικά, αριθμός επιζώντων βρήκε καταφύγιο στις γειτονικές χώρες – μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα – συγκροτώντας σταδιακά τη μεγάλη Αρμενική Διασπορά. Στις επαρχίες της Δυτικής Αρμενίας, που εντάσσονται στο νεοσυσταθέν Τουρκικό κράτος, μόνον τα ερείπια της πλούσιας αρμενικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς θυμίζουν πλέον την τρισχιλιετή παρουσία των γηγενών Αρμενίων.

 

- Με πληροφορίες από την Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδας και το armeniangenocide100.gr