Για να είσαι αθώος πρέπει να σε κατηγορήσουν

Του Ν.Λυγερού 

Ένα γενικό πρόβλημα που έχουμε στον τομέα της γενοκτονολογίας δεν είναι ο καθορισμός του θύτη, διότι μελετάμε γενοκτονίες που υπάρχουν, αλλά ο καθορισμός του αθώου. Πρέπει να υπάρξει μια διαφορά μεταξύ αθώου και θύματος, για να αντέξει η τελευταία έννοια την ενσωμάτωση της έννοιας του Δίκαιου. Ένας παράδοξος αρχικά ορισμός του αθώου είναι ο εξής, τουλάχιστον ως αναγκαία συνθήκη. Για να είσαι αθώος πρέπει να σε κατηγορήσουν. Και αυτή η κατηγορία βέβαια μπορεί να είναι και παθητική, με την έννοια ότι δεν απαιτεί καμιά πράξη εκ μέρους του αθώου. Απλώς υπάρχει και λόγω ύπαρξης κάποιος τον κατηγορεί. Αυτός ο κάποιος είναι εν δυνάμει ο θύτης. Η επιλογή αυτού του ορισμού είναι ορθολογική και πιο αποτελεσματική, για να εξηγήσει και την ύπαρξη της πράξης της γενοκτονίας. Διότι λίγο πριν την γενοκτονία, ποιος θα τολμούσε να χαρακτηρίσει το μελλοντικό θύμα με τη λέξη της αθωότητας.
Κανένας δεν μπορεί να το χαρακτηρίσει εκ των προτέρων. Ο καθορισμός γίνεται μόνο εκ των υστέρων, δηλαδή μετά το γεγονός που παράγεται από την πράξη της γενοκτονίας. Για να γίνει όμως το τελευταίο, προϋπάρχει το στάδιο της κατηγορίας. Κάποιος κατηγορεί το άτομο για κάτι που είναι και όχι κάτι που έκανε. Με αυτόν τον τρόπο, το άτομο αποκτά την οντολογία του αθώου που δεν είχε αλλιώς. Έχουμε λοιπόν μια αλλαγή φάσης, τουλάχιστον για το φιλοσοφικό βλέμμα του άλλου προβλήματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει λύση, απλώς ότι καθορίζονται με αυτόν τον τρόπο οι αρχικές συνθήκες. Ας εξετάσουμε τώρα μερικά μοντέλα. Είναι η Αντιγόνη αθώα; Απολύτως όχι! Η Αντιγόνη είναι Δίκαια. Διότι επιλέγει να κάνει μια απαγορευμένη πράξη από το καθεστώς. Για το τελευταίο, είναι η πράξη της που είναι καταδικαστέα και όχι η ύπαρξή της. Με την Ηλέκτρα υπάρχει ήδη μια διαφορά λόγω αντίστασης. Βέβαια αυτή η αντίσταση είναι παθητική και ερμηνεύεται μάλιστα ακόμα και παθολογικά. Γι’ αυτό το λόγο, δεν καταδικάζεται πράγμα το οποίο τη διαφοροποιεί με την Αντιγόνη. Η Ηλέκτρα λόγω παθητικής αντίστασης μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μαρτύριο. Αν θέλουμε ένα ξεκάθαρο παράδειγμα αθώου, πρέπει να πάρουμε τον Ορέστη, τουλάχιστον για το πρώτο μέρος της ζωής του. Διότι από τη γέννηση του, η ύπαρξη του είναι καταδικαστέα λόγω όχι μόνο του χρησμού αλλά και του οικογενειακού παρελθόντος. Μάλιστα είναι τώρα δυνατόν να πούμε ότι στο πλαίσιο της τραγωδίας αυτός ο ρόλος είναι απαραίτητος για να μπορέσει να βάλει ένα τέλος στην κατάρα των Ατρειδών μέσω μιας ακραίας πράξης, ενώ αρχικά έρχεται να σώσει την αδελφή του την Ηλέκτρα. Η δεύτερη αλλαγή φάσης που θα τον μεταμορφώσει σε Δίκαιο, είναι ένα έγκλημα, το οποίο προϋποθέτει την πρώτη φάση για να μπορέσει να αθωωθεί στη Δίκη. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης προέρχεται από άλλο ένα βαθύ νοητικό σχήμα. Πρέπει να υπάρξει έγκλημα το οποίο να είναι δίκαιο για να υπάρξει αθώωση με όλη τη σημασία της λέξης. Διότι η αθώωση δεν είναι μια εκφυλισμένη εκδοχή της αθωότητας.