Η Ελλάδα πριν εκατό χρόνια - Μέσα από τα μάτια ενός Βρετανού

Η Ελλάδα πριν εκατό χρόνια

Μέσα από τα μάτια ενός Βρετανού

Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης

Από το eranistis

 

Οι Έλληνες είχαν πάντα τη φήμη ότι είναι καλοί επιχειρηματίες. Άλλωστε στην Τουρκία το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου ήταν στα χέρια τους. Επίσης, στο Λονδίνο και σε άλλες δυτικές πόλεις υπήρχαν πλούσιοι Έλληνες έμποροι. Αυτό το πνεύμα της επιχειρηματικότητας υπάρχει σε όλη τη χώρα. Η Αθήνα και ο Πειραιάς παράγουν ζυμαρικά και τσιμέντο, η Ζάκυνθος έχει βιοτεχνία κεραμιδιών, η Κέρκυρα και η Πάτρα παράγουν χαρτί και μάλιστα το νησί των Φαιάκων τυπώνει τα γραμματόσημα. Βιομηχανίες μπύρας υπάρχουν σε Αθήνα, Πάτρα και Νάουσα, ενώ η Αττική παράγει και κονιάκ.

Ο Βόλος έχει αλευρόμυλους, βιομηχανία τσιγάρων και βιομηχανία μαρμελάδας, ενώ η Καβάλα φημίζεται για τον καπνό της. Η Ελλάδα αυτή την περίοδο παράγει επίσης τα παρακάτω βιομηχανικά προϊόντα: μετάξι, βαμβάκι, μάλλινα νήματα και υφάσματα, γιούτα και καννάβι, σαπούνι και χημικά λιπάσματα. Υπάρχουν 221 βιομηχανίες τροφίμων, 70 που επεξεργάζονται ξύλο, 45 υφαντουργεία, 38 βιομηχανίες νημάτων, 30 χημικές βιομηχανίες, 19 εργοστάσια χαρτοποιίας και τυπογραφεία, 19 οικοδομικών υλικών, 12 βυρσοδεψεία, 8 επεξεργασίας καπνού και 1 βιοτεχνία καπέλων!

Πρόσφυγες από τη Μ. Ασία

Το 1926 οι 4 κυριότερες χώρες από τις οποίες η Ελλάδα εισάγει είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Μεγάλη Βρετανία (ορυκτά όπως κάρβουνο και υφάσματα), η Γαλλία και η Ρουμανία, ενώ οι κυριότεροι αγοραστές ελληνικών προϊόντων είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Μεγάλη Βρετανία (γεωργικά προϊόντα όπως σταφίδες, τάπητες, σφουγγάρια, λάδι, κρασιά, σμύριδα, μάρμαρο και μολύβι), η Γερμανία και η Ιταλία.

Από το 1898 η Ελλάδα δέχθηκε την Επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, η οποία απαρτίζεται από έναν Βρετανό, έναν Ρώσο, έναν Γάλλο και έναν Ιταλό αντιπρόσωπο. Τα έσοδα από τα μονοπώλια του αλατιού, πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, καπνού, τσιγαρόχαρτων, της αμυρίδας της Νάξου και από τα γραμματόσημα και κάποιους τελωνειακούς δασμούς προορίζονται για την εξόφληση των δανείων που δόθηκαν στη χώρα.

Από το 1925 τα έσοδα των μονοπωλίων του αλατιού, των σπίρτων, των παιγνιόχαρτων, του τσιγαρόχαρτου, του καπνού και των γραμματόσημων των Νέων Χωρών και οι τελωνειακοί δασμοί από Χανιά, Ηράκλειο, Σάμο, Χίο, Μυτιλήνη και Σύρο εξυπηρετούν τα δάνεια των προσφύγων. Η επιτροπή αυτή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου έχει ευεργετήσει την Ελλάδα, αλλά υπάρχει ένα ισχυρό αίσθημα εχθρότητας για τον ξενικό αυτόν έλεγχο.

Η εξάπλωση της Ελλάδας την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων έχει κάνει αναγκαία την εκτέλεση δημόσιων έργων. Έτσι στο Ηράκλειο μια βρετανική εταιρεία κατασκευάζει καινούργιο λιμάνι στη θέση του ιστορικού βενετσιάνικου λιμανιού. Γαλλικές εταιρείες εκτελούν λιμενικά έργα σε Πειραιά και Θεσσαλονίκη. Μια αμερικανική εταιρεία εκτελεί την αποξήρανση της λίμνης του Αμάτοβου και μια βρετανική τη λίμνη Κωπαΐδα.

Ελληνικές δραχμές του 1926

Το 65% του πληθυσμού στην Ελλάδα είναι χωρικοί ιδιοκτήτες. Η γεωργία έχει μεγάλη εξάπλωση με τους πρόσφυγες στις νέες χώρες. Οι μικρασιάτες Έλληνες έφεραν νέες καλλιέργειες. Για παράδειγμα η καλλιέργεια του καπνού επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα (π.χ. Καβάλα, Ξάνθη, Αγρίνιο, Θεσσαλία, Κρήτη, Σάμο, Μυτιλήνη). Ο καλύτερος ελληνικός καπνός πηγαίνει όλος στις ΗΠΑ. Παρατηρείται, όμως, να αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών που καπνίζουν, πράγμα το οποίο έχει ευεργετήσει τους παραγωγούς των καπνών χαμηλότερης ποιότητας.

Αλλά η ελληνική βιομηχανία καπνού δεν είναι ευεργετική και για τους βιομηχανικούς εργάτες, γιατί οι έμποροι εξάγουν τον καπνό ακατέργαστο εξοικονομώντας έτσι τα 9/10 του μισθού των εργατών που θα πλήρωναν αν πακετάριζαν ένα-ένα τα φύλλα. Γι’ αυτό έχουμε συχνά εργατικές αναταραχές σε Καβάλα και Αγρίνιο και μεγάλος αριθμός ψήφων πηγαίνει στο νέο κόμμα, το ΚΚΕ.

Σχετικά με το κρασί στην Ελλάδα η μαυροδάφνη της Πάτρας κατά μεγάλο μέρος εξάγεται, η Τεγέα παράγει εξαιρετικό κρασί και η Τρίπολη ένα είδος σαμπάνιας. Το άσπρο κρασί των Σπάτων και το κόκκινο «νέκταρ του Πύθιου Απόλλωνα» από την Αράχωβα είναι φημισμένο. Άλλωστε η τελευταία περιοχή είναι γνωστή για τα κεντήματα, τις φυσικές ομορφιές και την ομορφιά των γυναικών, όπως και τα Γιάννενα. Αλλά δύσκολα βρίσκεις οποιοδήποτε είδος κρασιού εκτός από ρετσινάτο με εξαίρεση την πρωτεύουσα και τα νησιά. Η πρακτική όμως να κόβουν πλατιές φέτες στους κορμούς των δέντρων για να τρέξει το ρετσίνι σε τενεκεδένια δοχεία τα οποία είναι δεμένα εκεί δημιουργούν μεγάλη ζημιά σε αυτά.

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης

Οι πατάτες και οι ντομάτες, αν και άργησαν να εισαχθούν στην Ελλάδα (περίπου το 1800), είναι συνηθισμένο προϊόν του καθημερινού φαγητού. Ο πρώτος γεωπόνος στην Ελλάδα ήταν Ιρλανδός, Stevenson το όνομά του. Η δασοκομία χρειάζεται πολλά ακόμη. Μάλιστα οι κατσίκες έχουν τροποποιήσει το κλίμα, γιατί κατέστρεψαν τα δάση που κάλυπταν τα άλλοτε γυμνά βουνά. Ο Φίνλεϊ έλεγε ότι τα άνυδρα και άδεντρα βουνά ήταν η αιτία της εμφάνισης της ληστείας στη χώρα κι αυτό γιατί σε τέτοιες περιοχές κάνουν την εμφάνιση γιδοβοσκοί κι όχι ποιμένες προβάτων κι «ένας γιδοβοσκός είναι πιο αγροίκος άνθρωπος παρά ένας βοσκός προβάτων».

Όπως και αλλού έτσι και στην Ελλάδα υπάρχει μετακίνηση πληθυσμού από την ύπαιθρο στις πόλεις. Η Γεωργική Σχολή που ιδρύθηκε από τον Καποδίστρια στην Τίρυνθα είναι πλέον χωρίς μαθητές. Πρόκειται μάλιστα να ξεκινήσει μία νέα αντίστοιχη σχολή στο Μαρούσι, αλλά οι Έλληνες προτιμούν να γίνουν έμποροι παρά αγρότες. Γι’ αυτό το λόγο, για την προώθηση του εμπορίου, το 1926 ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη η Διεθνής Έκθεση. 580 οργανισμοί αντιπροσωπεύτηκαν στο νέο αυτό θεσμό, που μπορεί να γίνει το κέντρο του εμπορίου για τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Εκφράζεται μάλιστα η άποψη ότι η Έκθεση μπορεί να βελτιώσει τις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις.

Δημιουργία εργατικών σωματείων σε πόλεις με βιομηχανία

Η εργατική νομοθεσία μέχρι το 1909 περιοριζόταν κυρίως στην πρόληψη ατυχημάτων και στην παροχή σύνταξης. Με την έλευση του Βενιζέλου έχουμε αλλαγές. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος που έφερε τον κρητικό πολιτικό είχε τη στήριξη των εργατών, γι΄ αυτό πρωτοστάτησε στην ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Η πρώτη μεταρρύθμιση ήταν η καθιέρωση της Κυριακής ως αργίας (άλλη μέρα για τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους). Αυτό θα είναι υποχρεωτικό στις μεγάλες πόλεις, ενώ στις άλλες πόλεις-κωμοπόλεις θα εφαρμοστεί μετά από σύμφωνη γνώμη του δημοτικού συμβουλίου ή του διοικητή της αστυνομίας. Εξαιρούνται εστιατόρια, ξενοδοχεία και θέατρα. Βέβαια οι συχνές γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικό αριθμό αργιών, ενώ αν συνδυαστεί με τον μεσημεριανό ύπνο, που παρατηρείται σε κάθε θερμή χώρα, τότε συχνά στην Ελλάδα προκαλείται πλήρης παραλυσία.

Το 1911 εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το οχτάωρο για τους εργάτες των ορυχείων και παράλληλα ψηφίστηκε νόμος για την ασφάλεια και την υγεία τους. Ρύθμιση των ωρών εργασίας έγινε και στα αρτοποιεία και στις βιομηχανίες καπνού (στην αρχή 9,5 ώρες και μετά 8). Μια σειρά διαταγμάτων οδήγησαν τελικά στην εργασία των 8 ωρών την ημέρα και 48 την εβδομάδα στα ορυχεία Λαυρίου, στα τυπογραφεία, στα βυρσοδεψεία, στη σοκολατοποιία, στις βιομηχανίες χάρτου και στις βιοτεχνίες επεξεργασίας καπνού.

Κανένας δεν μπορεί να προσληφθεί σε δουλειά πριν τα 12 χρόνια του (σε μερικές δουλειές μέχρι και τα 15-16 χρόνια) και σε νυχτερινή εργασία μέχρι τα 18, παρόλο που το Ελληνόπουλο στα 12 χρόνια του είναι πολύ πιο ανεπτυγμένο από το Αγγλόπουλο. Για τις γυναίκες απαγορεύεται η εργασία σε υπόγεια ορυχεία και για 6 εβδομάδες πριν και 6 μετά τον τοκετό. Αυτή την περίοδο έχει άδεια και μισθοδοτείται κανονικά.

Οι κυριότερες πόλεις έχουν εργατικές ενώσεις και στην κορυφή όλων είναι η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών. Οι αποφάσεις των σωματείων μετά από μυστική ψηφοφορία είναι δεσμευτικές μόνο αν το 1/3 των μελών είναι παρόντα. Οι απεργίες όμως είναι συχνές, γιατί οι Έλληνες δύσκολα συμφωνούν μεταξύ τους. Πάντως εργατικό κίνημα και κόμμα δεν υφίσταται ουσιαστικά, γιατί η Ελλάδα δεν έχει κάποια αξιόλογη βιομηχανία. Μόνο σε περιοχές με βιομηχανίες καπνού κινείται κάτι (π.χ. ταραχές στην Καβάλα). Γενικά πάντως οι συντεχνίες δε διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή της χώρας.

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος που έφερε τον κρητικό πολιτικό είχε τη στήριξη των εργατών, γι΄ αυτό πρωτοστάτησε στην ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Απεικόνιση εποχής

Το πλεόνασμα του προϋπολογισμού του 1926-1927 ύψους 3.225.000 δραχμών κάνει τους ξένους να αρχίσουν να εμπιστεύονται την ελληνική οικονομία ξανά μετά την κρίση των προηγούμενων ετών. Σουηδικός όμιλος προσφέρει δάνειο 9.000.000 λιρών με 7% εξοφλητέο σε 35 χρόνια, ένα άλλο δάνειο 3.000.000 λιρών για τη σταθεροποίηση της δραχμής εγκρίθηκε όπως και ένα για την εξόφληση παλιών ελλειμμάτων ύψους 864.816.000 δραχμών. Η οικουμενική κυβέρνηση παίρνει πιο εύκολα αντιλαϊκά μέτρα γιατί έτσι το πολιτικό κόστος μοιράζεται σε όλους. Το 1926 τα βάρη εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους φτάνουν το 30% από 12% που ήταν το 1914

Η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας, της μόνης τράπεζας που είχε την ευθύνη για την έκδοση νομίσματος (πριν ιδρυθεί η Τράπεζα της Ελλάδος), παρουσιάζει αξιοσημείωτη σταθερότητα. Από το 1841 που ιδρύθηκε έχουν διατελέσει διοικητές μόνο 9 άτομα, όταν την ίδια περίοδο έχουν διατελέσει πρωθυπουργοί περίπου 50. Το αποθεματικό της τράπεζας είναι 6.398.000.000 δραχμές ή 969 δραχμές και 39 λεπτά κατά κεφαλή του ελληνικού πληθυσμού. Με την νομισματική αναλογία ήταν 2 λίρες Αγγλίας και 4 σελίνια. Όμως, όπως και στην Ιταλία, μεγάλο ποσό χρημάτων δεν κατατίθεται σε τράπεζες αλλά φυλάσσεται στο σπίτι.

Οι μισθοί έχουν μείνει στάσιμοι, ενώ οι τιμές έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα. Το ίδιο έχουν αυξηθεί τα δημοσιονομικά βάρη και το κράτος αδυνατεί να εισπράξει όλους τους φόρους που επιβάλει. Υπάρχει όμως αισιοδοξία με την αποξήρανση των λιμνών και την ένταξη των προσφύγων στην παραγωγική διαδικασία να βελτιωθεί η οικονομική κατάσταση της χώρας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1989.

WILLIAM MILLER Ελλάδα, 100 χρόνια ελεύθερου βίου, Εκδόσεις Ειρμός, Αθήνα 1993.

(Εμφανίστηκε 22 φορές, 22 εμφανίσεις