Τα μυστικά μιας γης σπαρμένης με αρχαία(Βίντεο)

Πώς έγιναν σύμμαχοι ντόπιοι και αρχαιολόγοι στα Αηδόνια Κορινθίας.

Στην πλάτη του σπιτιού του Γιώργου Κωστόπουλου, στα Αηδόνια Κορινθίας, απλώνεται μια γη σπαρμένη με αρχαία. Περασμένες δεκαετίες συμμορίες τυμβωρύχων λεηλάτησαν το μυκηναϊκό νεκροταφείο στον χαμηλό λόφο ανατολικά του χωριού. Έσκαψαν λαγούμια με τις αξίνες τους, τρύπωσαν στους θαλαμωτούς τάφους και έστειλαν τα κλοπιμαία, σφραγιδόλιθους και χρυσά δαχτυλίδια, στο εξωτερικό. Η ταυτότητά τους δεν αποκαλύφθηκε ποτέ, φορτώνοντας στους ντόπιους το στίγμα της αρχαιοκαπηλίας.

Ο Γιώργος Κωστόπουλος έχει παραχωρήσει το αγρόκτημά του στην αρχαιολογική υπηρεσία για έρευνες.

«Πρέπει να σέβονται τα αρχαία, να βγουν όλα στην επιφάνεια, να έρχονται και οι τουρίστες και να βλέπουν την ιστορία μας», λέει ο Γιώργος Κωστόπουλος καθώς μας ξεναγεί στο αγρόκτημά του. Είναι ένας από τους κατοίκους που σήμερα συνδράμουν την αρχαιολογική έρευνα.

«Τους έχω δώσει το κτήμα μου να σκάψουν, τέσσερα στρέμματα, και ό,τι βρουν να το βάλουν στο μουσείο», αναφέρει.

Μέσα από συστηματικές ανασκαφές τα τελευταία χρόνια, μια ομάδα αρχαιολόγων προσπαθεί να αναδείξει την περιοχή και να φέρει στο φως τους νέους θησαυρούς της. «Η δραστηριότητα της αρχαιολογικής υπηρεσίας είναι αποτρεπτική για οποιονδήποτε λαθρανασκαφέα. Δεν συνηθίζουν να πηγαίνουν σε χώρους που γνωρίζει όλος ο κόσμος και έχει στραμμένη την προσοχή του, ενώ επαγρυπνεί και ο τοπικός πληθυσμός», λέει στην «Κ» ο διευθυντής της ανασκαφής στα Αηδόνια, επίκουρος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς της Αυστρίας, δρ Κωνσταντίνος Κίσσας.

Ο δρ. Κωνσταντίνος Κίσσας (αριστερά) μαζί με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας στις φετινές ανασκαφές στα Αηδόνια.

Οι αρχαιοκάπηλοι


Πράγματι, οι λαθρανασκαφείς εμφανίζονταν στα Αηδόνια σε χρονιές που η αρχαιολογική σκαπάνη ήταν απούσα. Το 2002 έπειτα από καταγγελίες και ενδείξεις για δράση αρχαιοκαπήλων πραγματοποιήθηκε σωστική ανασκαφή. Το ίδιο συνέβη το 2007 και το 2011.


Η ευρύτερη περιοχή της Κορινθίας κατά καιρούς απασχολεί τη Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας με νέες υποθέσεις. Όπως συνέβη πρόσφατα με την περίπτωση 46χρονου σταφιδοπαραγωγού από τη –γειτονική στα Αηδόνια– Νεμέα. Συνελήφθη στις αρχές Σεπτεμβρίου έχοντας κρύψει στο τζιπ του το ρωμαϊκό μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Αφροδίτης που είχε κλαπεί από την αποθήκη του Μουσείου Προϊστορικής Θήρας στη Σαντορίνη.


Η «Κ» ταξίδεψε στα Αηδόνια και παρουσιάζει πώς κόντρα στο φορτισμένο παρελθόν μια ομάδα αρχαιολόγων προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των ντόπιων για να προστατέψει την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους.


Οι «σπηλιές»



Για πολλά χρόνια οι κάτοικοι των Αηδονιών αγνοούσαν τα μυστικά που έκρυβε η γη τους. Ο δήμαρχος Νεμέας, Κωνσταντίνος Καλαντζής, λέει ότι αποκαλούσαν τον λόφο με τους μυκηναϊκούς τάφους «γουρουνοσπηλιά», γιατί λόγω της δροσιάς έβαζαν εκεί τα γουρούνια τους. Ώσπου στη δεκαετία του ’70, σύμφωνα με τη διήγηση του κ. Καλαντζή, συνέβη μια τυχαία αποκάλυψη. Κάτοικος προσπαθούσε να σπείρει σιτάρι στο μικρό χωράφι του στον λόφο, αλλά υποχώρησε ο θόλος ενός τάφου καταπίνοντας το μουλάρι του με το αλέτρι. Η είδηση για τάφους με πιθανά κτερίσματα φαίνεται ότι διαδόθηκε γρήγορα στην πεδιάδα ολόγυρα. Οι αρχαιοκάπηλοι ανέλαβαν δράση.


«Ειδοποιούσε ο κόσμος την Αστυνομία, αλλά μόλις πλησίαζε το περιπολικό στα τρία χιλιόμετρα από το χωριό άναβε τον φάρο και εκείνοι εξαφανίζονταν», λέει ο κ. Καλαντζής.

Τάφοι στα Αηδόνια.

Το 1978 η αρχαιολόγος Καλλιόπη Κρυστάλλη-Βότση ξεκινάει την πρώτη ανασκαφή στα Αηδόνια, υπό την εποπτεία της συναδέλφου της Κωνσταντίνας Καζά. Σε έναν από τους τάφους βρίσκουν πεταμένο ένα αντρικό μπουφάν, ένα άδειο πακέτο τσιγάρων και αξίνες. Κάποιοι τους είχαν προλάβει. «Αμέσως πήρα τους καλύτερους τεχνίτες από τις ανασκαφές του Αργους και τους έστειλα στα Αηδόνια, εκεί όπου το φθινόπωρο του 1977 είχαμε ένα κρούσμα εκτεταμένης αρχαιοκαπηλίας. Ενα κρούσμα που θα μπορούσε να είχε προληφθεί εάν λαμβάνονταν αμέσως ριζοσπαστικά μέτρα», είχε δηλώσει στην «Κ» το 1994 η κ. Κρυστάλλη-Βότση.


Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στα Αηδόνια κράτησαν μέχρι το 1980 και από τους 20 τάφους που βρέθηκαν οι περισσότεροι είχαν συληθεί εντελώς. Θα περνούσαν και άλλα χρόνια μέχρι να βρεθεί ένα μέρος των αντικειμένων που είχαν κλαπεί.



Στις 4 Απριλίου 1993 δημοσιεύεται στην εφημερίδα New York Times ρεπορτάζ για μια σπάνια συλλογή χρυσών μυκηναϊκών αντικειμένων που επρόκειτο να δημοπρατήσει στο Μανχάταν ο έμπορος έργων τέχνης Μάικλ Γουάρντ με τιμή εκκίνησης 1,5 εκατομμύριο δολάρια.

Το ρεπορτάζ των «New York Times» τον Απρίλιο του 1993 για την επικείμενη δημοπρασία.

Το κείμενο και οι φωτογραφίες που το συνόδευαν θορύβησαν τον Αμερικανό αρχαιολόγο Τζέιμς Ράιτ, ο οποίος από το 1974 είχε εργαστεί με τον συμπατριώτη του Στίβεν Μίλερ στις ανασκαφές της Νεμέας και γνώριζε για την αρχαιοκαπηλική δράση στην περιοχή. «Εκείνη την εποχή οι έμποροι τέχνης στο Βερολίνο, το Μόναχο, τη Βασιλεία και τη Νέα Υόρκη πιθανότατα συνεργάζονταν με αρχαιοκαπηλικά δίκτυα αποκτώντας αντικείμενα από την Ελλάδα και την Τουρκία», λέει στην «Κ» ο κ. Ράιτ σε τηλεφωνική επικοινωνία από τις ΗΠΑ.


Ο ίδιος ενημέρωσε άμεσα τότε το υπουργείο Πολιτισμού στην Ελλάδα για την επικείμενη δημοπρασία. Το ίδιο έπραξε ξεχωριστά ο καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, Ρικάρντο Ελία. Ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Ν. Υόρκη επισκέφτηκε την γκαλερί, χωρίς να υποδείξει την ιδιότητά του, αγόρασε καταλόγους και τους έστειλε στην Αθήνα. Η ταυτοποίηση των αντικειμένων από ομάδα Ελλήνων αρχαιολόγων δεν άργησε.


Ο συμβιβασμός


Στις 14 Μαΐου 1993 το δικηγορικό γραφείο που εκπροσωπεί το ελληνικό Δημόσιο ζήτησε την άμεση επιστροφή τους. «Υποστηρίζετε ότι ο τάφος (απ’ όπου προήλθαν τα αρχαία) ήταν πιθανότατα κοντά στη Θήβα. Οι εντολείς μας πιστεύουν ότι πρόκειται για συλημένο τάφο στα Αηδόνια», έγραψαν οι δικηγόροι σε επιστολή τους προς τον Γουάρντ, που είναι σε γνώση της «Κ».



Η πλευρά του Αμερικανού εμπόρου τέχνης επικαλέστηκε γράμμα που είχε σταλεί στην ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία το 1992 με φωτοτυπημένες φωτογραφίες των επίμαχων αντικειμένων, στο οποίο δικηγόρος ρωτούσε (χωρίς να αναφέρει ότι εκπροσωπούσε τον Γουάρντ) εάν υπήρχαν πληροφορίες για τις συγκεκριμένες αρχαιότητες. Τότε, οι ελληνικές αρχές απάντησαν ότι δεν γνώριζαν την προέλευση των αντικειμένων ή αν είχαν χαθεί από κάποιο μουσείο. Εφόσον όμως αποδεικνυόταν ότι προήλθαν από λαθρανασκαφή τότε η Ελλάδα είχε δικαίωμα να τα διεκδικήσει.

Τέσσερα από τα χρυσά δαχτυλίδια των Αηδονιών που επρόκειτο να δημοπρατηθούν στη Νέα Υόρκη.

Η ειρωνεία είναι ότι ο Γουάρντ ήταν τότε μέλος συμβουλευτικής επιτροπής του προέδρου Μπους του πρεσβύτερου για θέματα διεκδίκησης πολιτιστικών αγαθών από άλλες χώρες. Επτά μήνες αργότερα, προτού εκδικαστεί η υπόθεση, οι δύο πλευρές καταλήγουν σε συμβιβασμό. Τα αντικείμενα δωρίζονται από τον κάτοχό τους σε πολιτιστικό ίδρυμα για τη διατήρηση της ελληνικής κληρονομιάς στην Ουάσιγκτον με τον όρο να επαναπατριστούν το 1996.

Η τελετή παράδοσης του «θησαυρού των Αηδονιών» στην Ελλάδα το 1996 στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. (Φωτογραφίες: ΑΠΕ)

Με τη δωρεά αποκρύπτεται το ιστορικό συλλογής. Μέχρι σήμερα ουδείς γνωρίζει την προηγούμενη διαδρομή τους. Μια εκδοχή θέλει τα αντικείμενα να εξήχθησαν σε Γερμανία ή Ελβετία κρυμμένα σε τελάρα με καρπούζια ή βερίκοκα. Εκτοτε, όμως, η σκιά της αρχαιοκαπηλίας απλώθηκε πάνω από το χωριό των 200 μόνιμων κατοίκων στην Κορινθία.


Η συμμαχία


Τα Αηδόνια κηρύχθηκαν αρχαιολογικός χώρος το 1995. Ο κ. Κίσσας υπήρξε έφορος αρχαιοτήτων Κορινθίας και στις αρχές της θητείας του το 2007, με τη βοήθεια και του δημάρχου Κωνσταντίνου Καλαντζή, προσέγγισε τους ντόπιους. Έως και το 2009 πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις και ενημερώσεις των κατοίκων στο δημαρχείο παρουσία και εκπροσώπων της Αστυνομίας.

«Αυτές οι εισηγήσεις έδιναν στον κόσμο τη δυνατότητα να καταλάβει τη σημασία και την ανάγκη προστασίας του τόπου. Η περιοχή χάνει τον πλούτο της όταν αυτός καταλήγει στο εξωτερικό», λέει ο κ. Κίσσας και εξηγεί ότι σκοπός ήταν να οικοδομηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης, να πειστούν οι ντόπιοι ότι η αρχαιολογική υπηρεσία βρίσκεται εκεί για να προστατέψει και να αναδείξει, όχι για να αποσπάσει ή να απομακρύνει από την περιοχή ευρήματα.


Το 2014 ο κ. Κίσσας προσκάλεσε τη δρα Κιμ Σέλτον, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, σε μια –πιλοτική τότε– προσπάθεια. Χαρτοργάφησαν την περιοχή, ακολούθησε σωστική ανασκαφή και συνειδητοποίησαν ότι το πρόβλημα ήταν ευρύτερο, υπήρχαν και άλλα σημεία όπου είχαν δράσει αρχαιοκάπηλοι.


Το 2016 εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού και ξεκίνησε υπό τη διεύθυνση του κ. Κίσσα και με τη συνέργεια της κ. Σέλτον πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα προστασίας και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου. Στη διεπιστημονική ομάδα μετέχουν βιοαρχαιολόγοι, γεωαρχαιολόγοι και συντηρητές.



«Είναι μεγάλη και σημαντική η προσπάθειά τους», λέει ο κ. Καλαντζής που έχει παραχωρήσει άδεια διεξαγωγής της έρευνας σε αγροτεμάχιό του. Εκεί ολοκληρώθηκε το φετινό καλοκαίρι η αποκάλυψη θαλαμοειδούς τάφου της πρώιμης μυκηναϊκής περιόδου (περίπου 1650-1400 π.Χ.) – ενός από τους μεγαλύτερους που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν χάλκινα μαχαίρια, εγχειρίδια, κοσμήματα και αγγεία.

Νέα ευρήματα από τις φετινές ανασκαφές των αρχαιολόγων.

Τα επαναπατρισθέντα, που έγιναν γνωστά ως «ο θησαυρός των Αηδονιών», και άλλα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας. Ο αρχαιολόγος Δημήτρης Σακκάς, μέλος της ερευνητικής ομάδας του κ. Κίσσα, μας ξεναγεί στο μουσείο καθώς ξένοι τουρίστες θαυμάζουν την έκθεση με τα αντικείμενα που επέστρεψαν στην Ελλάδα το 1996.


«Άδικη φήμη»


«Κατηγόρησαν όλο το χωριό, αλλά δεν υπήρξε αρχαιοκάπηλος από το χωριό», λέει ο κ. Καλαντζής για τη φήμη που απέκτησαν στον εγχώριο Τύπο τα Αηδόνια. «Δεν γνωρίζαμε πρόσωπα, δεν ξέραμε ποιοι ήταν», τονίζει αναφερόμενη στους λαθρανασκαφείς η Αναστασία Κωστοπούλου. Το 1978 η ίδια είχε εργαστεί στην πρώτη επίσημη ανασκαφή της αρχαιολόγου Κρυστάλλη-Βότση.


Επειδή είναι μικρόσωμη ήταν η πρώτη που τρύπωνε στους τάφους τότε για να πει στους ειδικούς τι βλέπει και πόση ζημιά είχαν κάνει οι τυμβωρύχοι. Μας διηγείται την ιστορία ενός γέροντα του χωριού που βρήκε πριν από χρόνια ένα περιδέραιο στο χωράφι του – πιθανότατα ξεχασμένο από αρχαιοκάπηλους. Το κράτησε για λίγο καιρό ώσπου έπειτα από ένα τροχαίο ατύχημα συγγενών του το παρέδωσε στην αρχαιολογική υπηρεσία. Στο μυαλό του είχε συνδέσει τα δύο γεγονότα και ήθελε να απαλλαγεί από οποιαδήποτε κακοτυχία. Είναι τέτοια η σχέση της περιοχής με τα αρχαία που προκαλεί και δεισιδαιμονίες.



«Μέχρι και από την Αθήνα ήρθαν και κλέψανε», λέει ο Γιώργος Κωστόπουλος, αδερφός της Αναστασίας.


«Όσοι έχουν ανακατευτεί με αυτά τα πράγματα, όσοι έπιασαν τα αντικείμενα στα χέρια τους, έχουν πεθάνει. Δεν ξέρω ποια κατάρα τους βαραίνει».


Ο «θησαυρός» των Αηδονιών
Πηγή: Γ. Παπαδόπουλος, Καθημερινή

ΠΗΓΗ anaskafi