Αμέσως, η ωρολογιακή βόμβα ανύψωσης των υδάτων, η οποία αυξανόταν κατά μέσο όρο 10 εκ. ανά ημέρα για έξι μήνες, έφερε το αρχαίο Ζεύγμα και τα δεινά του στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Το νερό, το οποίο σύντομα θα κάλυπτε τα αρχαιολογικά ευρήματα, έφερε επίσης στο προσκήνιο την επείγουσα ανάγκη επίσπευσης των προσπαθειών διάσωσης και των ανασκαφών έκτακτης ανάγκης που ήδη πραγματοποιούνταν για σχεδόν ένα χρόνο στην περιοχή, η οποία βρίσκεται περίπου 805 χλμ. μακριά από την Κωνσταντινούπολη.
 |
| Τα ψηφιδωτά που κάποτε διακοσμούσαν τις κατοικίες της ελίτ της πόλης απεικονίζουν συχνά μυθολογικές σκηνές,όπως η ιστορία της Αντιόπης και του σάτυρου (πάνω, πάνω), τη νύμφη Γαλάτεια (πάνω, κάτω), και οι Μούσες (κάτω). Η επιλογή του θέματος δεν ήταν μόνο διακοσμητική, αλλά εξαρτώταν από το επίπεδο της μόρφωσης των ιδιοκτητών της κατοικίας, αλλά και από την εικόνα που ήθελαν να δημιουργήσουν για τους εαυτούς τους. |
Αλλά
η ιστορία του Ζεύγμα ξεκινά χιλιετίες πριν την κατασκευή του φράγματος.
Στο 3ο αιώνα π.Χ., ο Σέλευκος Α’ Νικάτωρ (αποκαλούμενος και ως
«Νικητής»), ένας από τους διοικητές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ίδρυσε έναν
οικισμό που ονομάστηκε Σελεύκεια, πιθανότατα ένα είδος συμπλέγματος
κατοικιών ή στρατιωτικής αποικίας, στη δυτική πλευρά του ποταμού. Στην
ανατολική όχθη του, ίδρυσε μια άλλη πόλη που ονόμασε Απάμεια, από το
όνομα της γεννημένης στη Περσία, σύζυγό του. Οι δύο πόλεις ήταν φυσικά
συνδεδεμένες με μια πλωτή γέφυρα, αλλά δεν είναι γνωστό εάν αυτές
διοικούνταν από χωριστές δημοτικές κυβερνήσεις, καθώς δεν έχει επιβιώσει
κανένα στοιχείο από την αρχαία Απάμεια ή τη γέφυρα. Το 64 π.Χ., οι
Ρωμαίοι κατέκτησαν την Σελεύκεια, μετονομάζοντας την πόλη σε Ζεύγμα, που
σημαίνει «γέφυρα» ή «διέλευση» στα αρχαία ελληνικά. Μετά την κατάρρευση
της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν το Ζεύγμα στα
εδάφη του Αντιόχου Α’ Θεού της Κομμαγηνής ως ανταμοιβή για την
υποστήριξή που παρείχε στον στρατηγό Πομπήιο κατά τη διάρκεια των
κατακτητικών πολέμων.Καθ 'όλη την αυτοκρατορική περίοδο, δύο ρωμαϊκές λεγεώνες εγκαταστάθηκαν στο Ζεύγμα, αυξάνοντας τη στρατηγική αξία του αλλά και προσθέτοντας στοιχεία στην κοσμοπολίτικη κουλτούρα του. Λόγω του μεγάλου όγκου οδικής κυκλοφορίας και της γεωγραφικής του θέσης, το Ζεύγμα έγινε σημείο συλλογής διοδίων. Πολιτικοί και εμπορικοί δρόμοι συνέκλιναν εδώ και η πόλη ήταν η τελευταία στάση στον ελληνο-ρωμαϊκό κόσμο πριν από τη διέλευση στην Περσική Αυτοκρατορία. Για εκατοντάδες χρόνια το Ζεύγμα ευημερούσε ως μια μεγάλη εμπορική πόλη, αλλά και ως στρατιωτικό και θρησκευτικό κέντρο, φθάνοντας τελικά στην κορύφωση του πληθυσμού του, μετρώντας περίπου 20.000-30.000 κατοίκους. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου, το Ζεύγμα έγινε η μεγαλύτερη, η πιο στρατηγική και οικονομικά σημαντική, ανατολική πόλη των συνόρων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ωστόσο, οι καλές στιγμές στο Ζεύγμα μειώθηκαν μαζί με τις τύχες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Σασσανίδες από την Περσία επιτέθηκαν στην πόλη το 253 μ.Χ., μετατρέποντας τις πολυτελείς βίλες σε ερείπια, τα οποία χρησιμοποιούνται πλέον ως καταφύγια για τα ζώα. Οι νέοι κάτοικοι της πόλης ήταν κυρίως αγρότες που κατασκευάζουν κτίρια με απλά υλικά ενώ κανένα από αυτά δεν σώζεται μέχρι σήμερα. Το μεγαλείο και η σημασία του Ζεύγμα θα παραμείνουν ξεχασμένα, για περισσότερο από 1.700 χρόνια.
Αυτό μπορεί να ακούγεται δύσκολο να το πιστέψει κανείς, λαμβάνοντας υπόψη ότι τουλάχιστον το 25% της αρχαίας πόλης στη δυτική όχθη βρίσκεται τώρα κάτω από σχεδόν 61 μέτρα νερού ενώ η ανατολική όχθη της πόλης είναι εντελώς βυθισμένη. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα πολλά για να δει και να ανασκάψει κάποιος στο Ζεύγμα.
Με την απειλή της αύξησης του επιπέδου του νερού να έχει κοπάσει, οι αρχαιολόγοι, συμπεριλαμβανομένων του Kutalmis Gorkay του πανεπιστημίου της Άγκυρας, επικεφαλής του έργου στο Ζεύγμα από το 2005, έχουν εστιάσει την προσοχή τους σε νέα έργα, καθώς και στη διατήρηση και τη συντήρηση σε αυτά που έχουν παραμένει πάνω από το νερό. Ευτυχώς, οι ανασκαφές αυτές χρηματοδοτούνται ακόμη σχετικά καλά, σύμφωνα με τον Gorkay, αν και ο προϋπολογισμός δεν συγκρίνεται με τα χρήματα που ήρθαν στην ανασκαφή κατά τη διάρκεια της διάσωσης.
Ο Gorkay σήμερα ψάχνει για περισσότερα στοιχεία για το πώς αυτή η πολυπολιτισμική πόλη λειτούργησε ως μετάβαση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ του Περσικού και του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Προσπαθεί επίσης να κατανοήσει πώς η μετατόπιση από τον Ελληνιστικό ελληνικό κόσμο στην κυριαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επηρέασε την πόλη. «Δεν γνωρίζουμε άλλες μεγάλες πόλεις σε αυτή την περιοχή που άλλαξε από ελληνιστική πόλη σε μια ρωμαϊκή πόλη με οχύρωση σε μια τόσο σημαντική γεωπολιτική θέση, γεγονός που το καθιστά ιδανικό μέρος για να μελετήσει κανείς τις πολιτιστικές αλλαγές μεταξύ των δύο», αναφέρει ο Gorkay.
Μόλις 46 μέτρα από την ακτή του μεγάλου ταμιευτήρα που δημιουργήθηκε από το φράγμα βρίσκεται μια εντυπωσιακή κατασκευή (αξίας $1.5 εκ.) από χάλυβα και πολυανθρακικό υλικό που έρχεται σε αντίθεση με το έρημο τοπίο. Κατασκευασμένο με σκοπό να προστατεύσει τα λείψανα πέντε ρωμαϊκών σπιτιών, έχει πολυεπίπεδες πλατφόρμες προβολής που επιτρέπουν στους επισκέπτες να δουν προσεκτικά τα ανασκαμμένα κτίρια και δρόμους. Οι περισσότερες από τις κατασκευές κάτω από το καταφύγιο χτίστηκαν κατά το 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ., κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου. Οι κάτοικοι αυτής της αριστοκρατικής γειτονιάς ήταν πιθανότατα υψηλόβαθμοι πολιτικοί και στρατιωτικοί αξιωματούχοι καθώς και πλούσιοι έμποροι. Υπάρχουν πολλά στοιχεία ύπαρξης ενός εξελιγμένου αποχετευτικού συστήματος και συστήματος τροφοδοσίας νερού.
Αυλάκια σκαλισμένα σε πέτρινα δρομάκια όπου κάποτε υπήρχαν σωλήνες νερού, το οποίο και παρέδιδαν σε τέσσερις τουλάχιστον στέρνες και κρήνες στην περιοχή Belkis Tepe, το υψηλότερο σημείο της πόλης, διακοσμημένα με στόμια από χάλκινα κεφάλια λιονταριών. Ηλιόλουστες αυλές στο κέντρο των σπιτιών επέτρεπαν στον καθαρό αέρα να κυκλοφορεί στο εσωτερικό τους. Κάποιοι είχαν ρηχές πισίνες, που ονομάζονταν «impluvia» για τη συλλογή βρόχινου νερού και την ψύξη του αέρα πριν εισέλθει στο σπίτι. Οι αυλές περιείχαν επίσης μερικά από τα πιο διάσημα ψηφιδωτά του Ζεύγμα, πολλά από τα οποία είχαν ως κεντρικό τους θέμα το νερό: ο Έρως να καβαλά ένα δελφίνι, η Δανάη και ο Περσέας που διασώθηκαν από τους ψαράδες στις ακτές της Σερίφου, ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας και άλλες θεότητες του νερού και πλάσματα της θάλασσας.
Σήμερα μόνο γεωμετρικά ψηφιδωτά παραμένουν ορατά στον αρχαιολογικό χώρο. Παρόλο που οι αρχαιολόγοι προτιμούν να αποκαταστήσουν και να αφήσουν τα ψηφιδωτά στον φυσικό τους χώρο έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να κατανοήσουν την αρχική τους θέση, η προστασία τους από τα στοιχεία της φύσης είναι αρκετά δύσκολη και δαπανηρή. Η κλοπή είναι επίσης μια μεγάλη πρόκληση στο Ζεύγμα, όπου οι λεηλασίες έχουν θεωρηθεί από καιρό ως νόμιμη πηγή εισοδήματος για τον φτωχό τοπικό πληθυσμό. Μια νύχτα του 1998 όλες οι φιγούρες κλάπηκαν από ψηφιδωτό που εργάζονταν οι αρχαιολόγοι, το οποίο απεικόνιζε το γάμο του Διονύσου και της Αριάδνης Σε απάντηση σε αυτό το περιστατικό, το μουσείο Gaziantep αφαίρεσε όλα τα προηγούμενα ψηφιδωτά που είχαν ανασκαφεί από τον χώρο τους, και η περιοχή φυλάσσεται σήμερα από ένοπλους φρουρούς όλο το εικοσιτετράωρο.
Σύμφωνα με Gorkay, τα ψηφιδωτά αποτελούσαν σημαντικό μέρος της ατμόσφαιρας του σπιτιού, ενώ η λειτουργία τους ξεπερνούσε τον αυστηρά διακοσμητικό ρόλο τους. Πολλά από τα ψηφιδωτά επιλέχθηκαν σύμφωνα με τη λειτουργία του δωματίου. Για παράδειγμα, σε μερικά υπνοδωμάτια εικονίζονται ερωτικές ιστορίες, όπως αυτή του Έρωτα και της Τελετής.
Η επιλογή των εικόνων στα ψηφιδωτά αντανακλά επίσης το γούστο του ιδιοκτήτη καθώς και τα πνευματικά του ενδιαφέροντα. «Ήταν ένα προϊόν της φαντασίας του ιδιοκτήτη του. Δεν επέλεγε απλά από ένα κατάλογο. Φαντάζονταν συγκεκριμένες σκηνές, προκειμένου να προκαλέσει εντύπωση», εξηγεί ο ίδιος. «Για παράδειγμα, αν το πνευματικό σου επίπεδο σου επέτρεπε να συζητήσεις για τη λογοτεχνία, τότε θα μπορούσες να επιλέξεις μια σκηνή, όπως τις τρεις μούσες», αναφέρει ο Gorkay. Οι μούσες αποτελούσαν την πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία, την επιστήμη και τις τέχνες. «Είναι επίσης μια προσωποποίηση των καλών χρόνων. Όταν οι άνθρωποι έπιναν κοντά σε αυτό το ψηφιδωτό, οι μούσες ήταν πάντα εκεί, να τους συνοδεύουν στην ατμόσφαιρα», λέει. Άλλα δημοφιλή θέματα στα δωμάτια υποδοχής και στη τραπεζαρία ήταν η αγάπη, το κρασί, και ο θεός Διόνυσος.
Ωστόσο, δεν ήταν μόνο σημαντικό θέμα η επιλογή των ψηφιδωτών. Ήταν επίσης και η τοποθέτηση τους. «Σε μια τραπεζαρία που έβλεπε στην αυλή οι καναπέδες, πάνω στους οποίους οι άνθρωποι κάθονταν, έλεγαν ψέματα, έπιναν, έτρωγαν και διασκέδαζαν ήταν τοποθετημένοι γύρω από τα ψηφιδωτά, ώστε οι άνθρωποι να μπορούσαν να τα βλέπουν, ταυτόχρονα με την αυλή και την πισίνα» επισημαίνει ο Gorkay. Εξηγεί, επίσης, ότι υπήρχε σειρά με την οποία τα ψηφιδωτά έπρεπε να προβληθούν στον επισκέπτη.
Όταν οι επισκέπτες εισέρχονται για πρώτη φορά στο σπίτι, υπήρχε ένα ψηφιδωτό σε περίοπτη θέση για να κάνει εντύπωση στους ανθρώπους που έρχονται από την πόρτα. Αυτό το ψηφιδωτό θα μπορούσε να δώσει εισαγωγικές συμβουλές στους επισκέπτες για τα αγαπημένα θέματα, τη γεύση, ή τα θέματα της υποδοχής. Στο διπλανό δωμάτιο, οι επισκέπτες καλούνται να πλαγιάσουν στους καναπέδες για να δουν άλλα ψηφιδωτά. Όταν οι επισκέπτες κάθονταν, το Convivium ή η γιορτή, ξεκινούσε.
Σήμερα ο Gorkay και η ομάδα του αποτελούμενη από 25 φοιτητές ανασκάπτουν δύο σπίτια του 1ου αιώνα μ.Χ. 92 μέτρα περίπου από την περιοχή κάτω από το καταφύγιο, όπου η εργασία έχει ολοκληρωθεί. Εδώ η ομάδα θα μάθει περισσότερα σχετικά με την ιδιωτική ζωή των πρώην κατοίκων του Ζεύγμα. Για κάθε δωμάτιο του σπιτιού που ανασκάπτεται, υπάρχει πάντα η ελπίδα ότι τους περιμένει ένα φανταστικό ψηφιδωτό όταν φτάσουν στο επίπεδο του δαπέδου. Η ομάδα ελπίζει επίσης να ανακαλύψει παραδείγματα graffiti, ένας όρος που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι για οποιαδήποτε εικόνα ή κείμενο γραμμένο στον τοίχο ενός κτιρίου. Το graffiti μπορεί να αποτελέσει σημαντικό είδος αποδεικτικών στοιχείων για τον προσδιορισμό της θρησκείας, του επαγγέλματος, της εθνικότητας ή των κατοίκων ενός σπιτιού. Για παράδειγμα, στο Ζεύγμα ένα ζωγραφισμένο ή σκαλισμένο στον τοίχο όνομα θα μπορούσε να καθορίσει εάν ένας κάτοικος ήταν Σημίτης, Πέρσης, Έλληνας ή Ρωμαίος.
Ο Gorkay έχει επιβλέψει επίσης προκαταρκτικές μελέτες στην Ελληνιστική αγορά, το εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης, περίπου 92 μέτρα μακριά από το καταφύγιο. Μέχρι στιγμής έχει πραγματοποιηθεί μια μικρή ανασκαφή εκεί, αλλά ο Gorkay ελπίζει ότι στο μέλλον το σκάψιμο θα αποκαλύψει περισσότερα για την ταυτότητα του πολίτη του Ζεύγμα. Το 2000, μια ομάδα που ανέσκαπτε ένα κτίριο στην αγορά, αποκάλυψε ένα δωμάτιο με αρχείο που περιείχε δεκάδες χιλιάδες επίσημες σφραγίδες, δίνοντας μας άγνωστες μέχρι τότε λεπτομέρειες σχετικά με τη διοίκηση του στρατού και την λειτουργία του εμπορικού κέντρου. Άλλες ανασκαφές σε όλη την περιοχή έχουν αποκαλύψει αρκετά χάλκινα αγάλματα, χιλιάδες νομίσματα, και εκατοντάδες κιλά κεραμικής. Όταν αρχειοθετηθούν και μελετηθούν, θα αποκαλύψουν πολύτιμες πληροφορίες για τους κατοίκους της πόλης, τα έθιμά τους, καθώς και τα είδη των προϊόντων που χρησιμοποιούνταν και αποτελούσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Υπάρχουν πολλά ακόμη να μάθουμε για την πρακτική της θρησκείας στο Ζεύγμα. Περαιτέρω ανασκαφές, θα δώσουν την δυνατότητα στον Gorkay να εξετάσει τη θέση της πολιτικής και της εθνικότητας στην πρακτική της θρησκείας κατά τη διάρκεια των περιόδων μετασχηματισμού της ιστορίας στο Ζεύγμα. Το 2008, στην κορυφή του του Belkis Tepe, αρχαιολόγοι ανάσκαψαν ναό και ιερό όπου και βρέθηκαν τρία κολοσσιαία λατρευτικά αγάλματα του Δία, της Αθηνάς και πιθανόν της Ήρας, που σημαίνει ότι αποτελούσε ένα από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά αξιοθέατα της πόλης. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους οι παραδοσιακοί Ελληνορωμαϊκοί θεοί λατρεύονταν μαζί με τις Περσικές θεότητες που επίσης έχουν τιμηθεί στην πόλη. Ομοίως, σύμφωνα με τον Gorkay, «Στην εποχή των ηγεμόνων της Κομμαγηνής, ο Αντιόχος Α’ αφιέρωσε πολλά ιερά, στα οποία απεικονίζεται και ο ίδιος σε όλα», συμπεριλαμβανομένων στηλών στις οποίες ο βασιλιάς εμφανίζεται να έχει χειραψία με τους θεούς. Όμως, κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου, οι ναοί έχασαν τον πολιτικό τους χαρακτήρα και απεικονίζονται μόνο οι θεοί, σηματοδοτώντας μια αλλαγή στη λατρεία, η οποία πλέον είναι αφιερωμένη στον ηγεμόνα.
Στο μέλλον, ο Gorkay ελπίζει να συνεχίσει τη διερεύνηση του ρόλου του πολίτη, της ιερής, και της ιδιωτικής ταυτότητας της πόλης, και να επικεντρωθεί στις ανασκαφές στα ιερά και δημόσια κτίρια, στις κατοικίες και στις νεκροπόλεις που αντανακλούν τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της πόλης. Ενώ πολλά από τα μυστήρια της αρχαίας αυτής πόλης θα παραμείνει άλυτα για πάντα κάτω από τα νερά του Ευφράτη, ο Gorkay είναι πεπεισμένος ότι το Ζεύγμα έχει μόλις αρχίσει να λέει την ιστορία του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου