«Ο Οδυσσέας ήταν άναξ των Κεφαλλήνων»

Συνέντευξη με τον Δρ. Αντώνιο Σ. Βασιλάκη,

Αρχαιολόγο, Επίτιμο Διευθυντή Υπουργείου Πολιτισμού.

Επιμέλεια: Δρ. Νικόλαος Β. Παππάς.

«Στο ζήτημα της Ιθάκης και του Οδυσσέα μόνον η αρχαιολογική έρευνα μπορεί να μας δώσει απάντηση»

Ο Αντώνιος Σ. Βασιλάκης γεννήθηκε στην Κνωσό της Κρήτης. Σπούδασε στο Τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, απ’ όπου αποφοίτησε το 1975. Το 1992 αναγορεύτηκε Διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Μιλάει αγγλικά και γνωρίζει γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά.

Το 1978 διορίστηκε στην ΚΓ΄ (23η) Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Ε.Π.Κ.Α.) Ηρακλείου στην οποία υπηρέτησε μέχρι και το τέλος του 2010, αναλαμβάνοντας καθήκοντα Αναπληρωτή Προϊσταμένου της Εφορείας (1996-2010) και Προϊσταμένου του Τμήματος Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων (2008-2010). Το 2011 διορίστηκε Διευθυντής της ΛΕ΄ (35η) Ε.Π.Κ.Α. Κεφαλληνίας-Ιθάκης και Ζακύνθου από την οποία αφυπηρέτησε στα τέλη του ίδιου έτους.

Πραγματοποίησε πολυάριθμες ανασκαφές σε ολόκληρη τη μεγαλόνησο και κυρίως στον πρώην Νομό (νυν Περιφερειακή Ενότητα) Ηρακλείου, τα ευρήματα των οποίων χρονολογούνται από τη Νεολιθική μέχρι την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο. Έχει δημοσιεύσει μονογραφίες και πλήθος μελετών και άρθρων σε θέματα κυρίως προϊστορικής αρχαιολογίας, έχει συμμετάσχει σε πανελλήνια και διεθνή αρχαιολογικά συνέδρια, έχει επιμεληθεί εκδόσεις βιβλίων και πρακτικών συνεδρίων τοπικής και διεθνούς εμβέλειας, έχει συμμετάσχει στα ερευνητικά προγράμματα «KnossosUrbanLandscapeProject 2005-2010» (σε συνεργασία με τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών) και «Πρώιμη μεταλλοτεχνία του χαλκού στην Κρήτη» (σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος) και έχει δώσει διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Πανεπιστήμιο Sheffield της Αγγλίας, Πανεπιστήμιο ParisIX της Γαλλίας, Πανεπιστήμιο Agrigento της Ιταλίας και Αμερικανικά Ανοικτά Πανεπιστήμια).

Από το 1982 μέχρι το 2008 δίδαξε ως επιστημονικός συνεργάτης και έκτακτος Καθηγητής στο Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης, στη Σχολή Ξεναγών Κρήτης, στα Π.Ε.Κ. Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κρήτης, καθώς και σε Δημόσια και Ιδιωτικά Ινστιτούτα και Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης στο Ηράκλειο και στο Ρέθυμνο.

Έχει συμμετάσχει επίσης ως επιστημονικός σύμβουλος και αφηγητής σε αρχαιολογικά ντοκιμαντέρ -με θέματα από τον πολιτισμό της Κρήτης- της ελληνικής, της γερμανικής και της ιταλικής τηλεόρασης.

Κύριε Βασιλάκη, η ενασχόλησή σας επί μακρόν με τη μελέτη του Μινωικού Πολιτισμού σας έφερε κοντά στον αείμνηστο Αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη. Τι ξεχωρίζετε από αυτήν τη συνεργασία;

Ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνεται να μιλήσω για τον αείμνηστο Αρχαιολόγο Καθηγητή Γιάννη Σακελλαράκη, που τον συνάντησα πρώτη φορά το 1979 στις Αρχάνες, όπου μόλις είχε ανασκάψει τον μινωικό ναό με την «ανθρωποθυσία». Μερικούς μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1980, ήρθε Διευθυντής στην ΚΓ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, όπου εργαζόμουν από το 1978. Συνυπηρέτησα μαζί του εξίμισι χρόνια. Συνδεθήκαμε με αμοιβαία φιλία και εκτίμηση που κράτησε τριάντα χρόνια, ως τον θάνατό του το 2010. Ο Σακελλαρακης με στήριξε αποφασιστικά σε τρεις κρίσιμες στιγμές της σταδιοδρομίας μου: Πρώτα, όταν το 1980 μου ανάθεσε τη σωστική ανασκαφή του προανακτορικού μινωικού νεκροταφείου στην Οδηγήτρια (ήδη δημοσιευμένη το 2010). Ύστερα, όταν με κάλεσε να μετέχω στην ανασκαφή του Ιδαίου Άντρου (1983-1986), και ακόμη όταν με συμβούλεψε για την επιλογή του θέματος της διδακτορικής μου διατριβής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης το 1986.

Η πολύχρονη βιωματική σας σχέση με τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους της ανακτορικής Κρήτης έφερε και τη συγγραφή αρκετών βιβλίων για τη μεγαλόνησο. Πόσο δύσκολο είναι να τιθασεύσει κανείς την πληθώρα των μελετών και να παρουσιάσει τα δεδομένα ευσύνοπτα στο κοινό;

Μου δίνεται εδώ η αφορμή να εξηγήσω τι σημαίνει βιωματική σχέση μου με την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Κρήτης. Γεννήθηκα στην Κνωσό, 50 μόλις μέτρα από το παλάτι του Μίνωα. Τα πρώτα «μαθήματα αρχαιολογίας» τα πήρα από τον αείμνηστο πατέρα μου Σπύρο, που από 15 χρονών είχε εργαστεί με τον Αρθούρο Έβανς και με όλους σχεδόν τους Έλληνες και Βρετανούς αρχαιολόγους, όχι μόνο στην Κνωσό, αλλά και στον Γιούχτα, στη Σητεία, την Ιεράπετρα και τη Βιάννο, στα Χανιά και στους Αρμένους Ρεθύμνου, αλλά και στη Σπάρτη, στη Μήλο και στο Λευκαντί Εύβοιας. Η πρώτη ανασκαφή που θυμάμαι ήταν το 1957, σε μινωικό τάφο στο Σελλόπουλο Κνωσού με τον αείμνηστο, καθηγητή μου αργότερα, Νικόλαο Πλάτωνα και τον Βρετανό GeorgeHuxley. Θυμάμαι όλες τις ανασκαφές της Κνωσού τα τελευταία 55 χρόνια.

Από νωρίς πίστεψα ότι οι γνώσεις που αποκτά κανείς δεν είναι για τον ίδιο, αλλά για όλη την κοινωνία, και το έκαμα πράξη. Έτσι, άρχισα να διαβάζω και να μιλώ για τα αρχαία της Κρήτης και την ιστορία της, πολύ ενωρίς. Το 1962 ο δάσκαλος μου Μανόλης Μηλιαράς με έβαλε να διηγηθώ στο Δικταίο Άντρο τον μύθο της γέννησης του Δία, μπροστά σε όλο το σχολειό μας. Πολύ αργότερα, το 1988 άρχισα να γράφω βιβλία για τους επισκέπτες της Κρήτης και το ευρύτερο κοινό. Η συγγραφή τους απαιτεί πολύ χρόνο προετοιμασίας, γιατί χρειάζεται ενημέρωση στη βιβλιογραφία, μέχρι την ημέρα της συγγραφής. Θέλει περισσότερη δουλειά από ένα κανονικό επιστημονικό άρθρο ή μια ανακοίνωση σε επιστημονικό συνέδριο. Το βιβλίο για τη Μινωική Κρήτη (Έκδοση Κώστα Αδάμ) έχει 450 έγχρωμες πρωτότυπες εικόνες, αριθμό που δεν υπάρχει σε κανένα ανάλογο βιβλίο. Στη συγγραφή των βιβλίων με βοήθησε πολύ η διδασκαλία στη Σχολή Ξεναγών Κρήτης από το 1982.

 Έχετε εντρυφήσει και στην καθημερινή ζωή των Μινωιτών, την οποία παρουσιάσατε σε αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα. Πώς ψυχαγωγούνταν αλήθεια οι Μινωίτες; Βρίσκουν ελκυστική τη ζωή τους τα σύγχρονα παιδιά;

Η καθημερινή ζωή των Μινωιτών με απασχόλησε πολύ ενωρίς. Οι μακρινοί αυτοί πρόγονοι μας, 3.500 χρόνια πριν από σήμερα, χαίρονταν την ζωή και την εργασία μέσα στη φύση. Ψυχαγωγούνταν με τραγούδια, χορούς και μουσικές, σε συμπόσια και γιορτές, με αθλήματα και παιγνίδια, μέσα κι έξω από τα παλάτια, τα μέγαρα, τα σπίτια και τις πόλεις. Συγκεντρώνονταν σε χώρους διαμορφωμένους για τον σκοπό αυτό: στις μεγάλες αυλές, στα χοροστάσια, στις μεγάλες αίθουσες και τους «θεατρικούς χώρους». Αλλά και στους αγρούς και στους ιερούς τόπους: στα λατρευτικά σπήλαια, στα υπαίθρια ορεινά ιερά και στις οργανωμένες νεκροπόλεις γίνονταν συγκεντρώσεις και γιορτές και συμπόσια. Τα αθλήματα που αγαπούσαν πολύ οι Μινωίτες ήταν ο δρόμος, η πάλη και η πυγμαχία, τα ακροβατικά, τα ταυροκαθάψια. Όλα αυτά εικονίζονται σε τοιχογραφίες και σε έργα μικροαστικής, μικρογλυπτικής και μικροτεχνίας: πλαστικά σκεύη, ανάγλυφα αγγεία, σφραγιδόλιθους και σφραγίσματα. Έπαιζαν επιτραπέζια παιγνίδια (ζατρίκιο, σκάκι), ενώ υπήρχαν και παιδικά παιγνίδια. Για την ψυχαγωγία των Μινωιτών έγραψα βιβλίο του μαθητή και του δασκάλου με το πρόγραμμα «Μελίνα».

Στη δύση της επαγγελματικής σας πορείας η τύχη σας επιφύλασσε μια σπουδαία ανακάλυψη στην Κεφαλληνία. Ποια νέα στοιχεία προσθέτουν τα απρόσμενα ευρήματα στην τοπογραφία της Ιόνιας νησιωτικής περιοχής;

Στη δύση της υπηρεσιακής μου ζωής, με τριάντα δύο και πλέον χρόνια συμπληρωμένα, τον Δεκέμβριο του 2010, η Υπηρεσία με τοποθέτησε Διευθυντή στη ΛΕ΄ Ε.Π.Κ.Α. με έδρα το Αργοστόλι και περιοχή ευθύνης τα νησιά Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Ιθάκη. Ταλαντεύθηκα στην αρχή: να πάω στο Αργοστολι ή να παραμείνω στην Κρήτη. Εν τέλει, αποφάσισα να πάω. Είδα την τοποθέτηση μου εκεί ως πρόκληση προς την τύχη μου, αλλά σύντομα διαπίστωσα ότι ήταν μια πραγματική πρόσκληση να ερευνήσω τον τόπο εκείνο. Με υποδέχτηκε ένας σπουδαίος άνθρωπος, ο πρώην Δήμαρχος και Νομάρχης Γεράσιμος Μεταξάς. Μαζί περιηγηθήκαμε τη Νοτιοανατολική Κεφαλονιά. Εντύπωση μου προκάλεσε ο ηγεμονικός θολωτός τάφος στα Τζαννάτα, που τον είχε ανακαλύψει ο Μεταξάς και τον είχε ανασκάψει πριν από είκοσι χρόνια ο Επίτιμος Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων Λάζαρος Κολώνας. Η πρόκληση ήταν να συνεχίσω την έρευνα εκείνη και να προσπαθήσω να τεκμηριώσω την ύπαρξη στην περιοχή αυτή ενός σημαντικού οικιστικού κέντρου, στους κατοίκους του οποίου ανήκε ο μεγαλοπρεπής τάφος. Όντας έφορος αρχαιοτήτων το 2011, ξεκίνησα μια σωστική ανασκαφή στη Ρίζα Τζαννάτων, που σύντομα μας έδωσε καρπούς. Ανακαλύψαμε ένα μεγάλο ελλειψοειδές οικοδόμημα, που χρονολογείται στην Υστεροελλαδική (ΥΕ) ΙΙΙ και ΙΙ περίοδο (1500-1300 π.Χ.) και του οποίου την ανασκαφή ολοκληρώσαμε εφέτος. Είναι η πιο σημαντική ανασκαφή που γίνεται στο νησί τις τελευταίες δύο δεκαετίες και έρχεται να αναθεωρήσει τα ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα της δυτικής νησιωτικής Ελλάδας.

Η προϊστορική αρχαιολογία των Ιονίων νήσων, και συγκεκριμένα η Υστεροελλαδική Κεφαλονιά, είναι μια άγνωστη γη, που μόλις αρχίζει η εξερεύνησή της. Σε δύο με τρία χρόνια θα μπορώ να πω περισσότερα. Είναι όμως συναρπαστικό ότι κανένα τεκμηριωμένο οικιστικό κατάλοιπο δεν έχει ανασκαφεί ακόμη στο νησί αυτό, ούτε και στα 4-5 νησιά (Ζάκυνθος, Λευκάδα, Ιθάκη, Μεγανήσι) που αποτελούσαν στη δυτική νησιωτική Ελλάδα την επικράτεια των Κεφαλλήνων κατά της ΥΕ περίοδο, στην οποία, υποτίθεται ότι, άναξ ήταν ο Οδυσσέας και η γενιά του.

Τα Ομηρικά Έπη που ως έναν βαθμό αντανακλούν ιστορικές πραγματικότητες της Μυκηναϊκής Περιόδου, ποιες πληροφορίες μας δίνουν για τον «άνακτα των Κεφαλλήνων» και την επικράτειά του;

Να διευκρινίσουμε κάποιους όρους: τα Ομηρικά Έπη συντέθηκαν γύρω στα 700 π.Χ., και είναι λογικό να αντανακλούν την εποχή τους, τη Γεωμετρική Περίοδο (1000-700 π.Χ.), που κάποιοι ονομάζουν επίσης «Ομηρικά Χρόνια», ή και «Σκοτεινούς Χρόνους» (αν και μόνο σκοτεινοί δεν είναι).

Πολλοί Ομηριστές δέχονται ότι σημαντικά τμήματα των Ομηρικών Επών «αντανακλούν, όπως αναφέρετε και εσείς, ιστορικές πραγματικότητες της Μυκηναϊκής Περιόδου». Όμως η ομηρική γεωγραφία, όπως περιγράφεται στη Ραψωδία Β της «Ιλιάδας» μπορεί να αναφέρεται τόσο στη Μυκηναϊκή Περίοδο (1600-1100 π.Χ.), όσο και στα πρώιμα ιστορικά χρόνια (10ος-8ος αι. π.Χ.).

Έχοντας κατά νου τη διαπίστωση αυτή, αν δεχτούμε ότι είναι μυκηναϊκή η γεωγραφία του «κατάλογου των πλοίων» στη Ραψωδία Β της «Ιλιάδας», έχουμε τις εξής πληροφορίες: Ο Οδυσσέας ήταν άναξ των Κεφαλλήνων και η επικράτειά του περιλάμβανε (με τα σημερινά ονόματα) τα νησιά Κεφαλονιά, Λευκάδα, Ιθάκη, Ζάκυνθο, Μεγανήσι και όλο το εσωτερικό αρχιπέλαγος, αλλά και σημαντικά μέρη από την απέναντι ηπειρωτική χώρα: την Ακαρνανία, τη Δυτική Αχαΐα και τη Βόρεια Ήλιδα.

Στο ερώτημα που ταλανίζει αιώνες τώρα τους ιστορικούς ποια είναι η δική σας απάντηση; Είναι τελικά η Κεφαλονιά η Ιθάκη που περιγράφει ο Όμηρος στην «Οδύσσεια» ή θα συνεχίσουν και πάλι οι «ομηρικοί καυγάδες»;

Η απάντηση στο ερώτημα απαιτεί διευκρίνιση των ιστορικών, γεωγραφικών και πολιτισμικών ορών «ομηρική» και «μυκηναϊκή» Ιθάκη.

Η ταύτιση των δυο οντοτήτων και η σχέση μεταξύ τους είναι θέμα τεράστιο και, όπως καταλαβαίνουμε όλοι, είναι αδύνατο να χωρέσει εδώ η όποια άρτια προσέγγισή του. Ωστόσο, δύο βασικές διαπιστώσεις μου, αφού ασχολούμαι τρία χρόνια ήδη με το θέμα, μπορώ να αναφέρω εδώ:

Α. Πρώτη παραδοχή, αναγκαία δε, είναι ότι μόνον η αρχαιολογική έρευνα, συστηματική, τεκμηριωμένη και σε βάθος, μπορεί να μας δώσει κάποια απάντηση στο ζήτημα της Ιθάκης και του Οδυσσέα. Όλη την άλλη πλούσια βιβλιογραφία, που δεν έχει καμία αρχαιολογική τεκμηρίωση, τη διαβάζω μόνο ως φιλολογικά μυθεύματα. Η φιλολογία, η γεωγραφία και η γεωλογία δεν μας βοηθούν, και μόνο επικουρικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ποιητής Όμηρος δεν είναι ιστορικός, ούτε γεωγράφος ή γεωλόγος.

Β. Η μέχρι τώρα αρχαιολογική έρευνα στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη παρουσιάζει την εξής, περίπου, εικόνα: Η Ιθάκη ήταν τμήμα του μυκηναϊκού κόσμου και ευρήματα της εποχής προέρχονται από τέσσερις θέσεις: τα Πηλικάτα, τις Τρεις Λαγκάδες, τη σπηλιά του Λουίζου (Πόλις) και τον Αετό. Σε καμία από τις θέσεις αυτές δεν ανακαλύφθηκε μεχρι σήμερα κάποιο μεγάλο οικοδόμημα της Μυκηναϊκής Περιόδου. Στην Κεφαλονιά, που ήταν το πιο σημαντικό κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου στη Δυτική Ελλάδα, έχουν ανακαλυφθεί και ανασκαφεί πάνω από 60 θαλαμωτοί και θολωτοί τάφοι, που χρονολογούνται από το 1600 μέχρι το 1100 π.Χ.. Οι τάφοι βρίσκονται σε συστάδες στα Μαζαρακάτα, στη Λακκίθρα, στα Κοκολάτα, στα Μαυράτα, στα Μεταξάτα, στην Κοντογεννάδα και αλλού. Με εξαίρεση ένα χαμένο σήμερα μικρό σπίτι στα Σταροχώραφα Κρανιάς, έναν αμφίβολο τοίχο σπιτιού (;) στους Αγίους Θεοδώρους Σάμης, και ένα ακόμη οικιστικό κατάλοιπο στη ΒΙ.ΠΕ. Αργοστολίου, σε καμιά από τις άλλες θέσεις δεν έχει ανασκαφεί ή εντοπιστεί οικισμός ή έστω ένα οικοδόμημα μυκηναϊκών χρόνων. Ωστόσο η Νοτιοανατολική Κεφαλονιά, με τον ηγεμονικό θολωτό τάφο στο Μπούρτζι Τζαννάτων και το ελλειψοειδές μέγαρο στη Ρίζα Τζαννάτων που ανασκάψαμε εμείς, φαίνεται ότι ήταν η σημαντικότερη θέση (κέντρο) της Μυκηναϊκής Εποχής σε όλη την επικράτεια του Οδυσσέα!

Οι «ομηρικοί καυγάδες», αναφέρονται στο περίφημο «ομηρικό ζήτημα» (ποιος και από πού είναι ο ποιητής, αν ήταν ένας ή πολλοί κτλ.). Στο ζήτημα που μας απασχολεί φυσικά θα συνεχιστούν. Η αλήθεια θα αργήσει να έρθει! Μόνον η αρχαιολογική έρευνα μπορεί να μας δώσει σταθερά δεδομένα. Το ιδανικό θα ήταν να βρούμε μια επιγραφή του 14ου η 13ου αιώνα π.Χ, όπως έγινε πρόσφατα στην Ιωλκό ή στη Σπάρτη, αλλά αυτό δεν έχει γίνει ακόμη!

Θα μπορούσε, υπό το φως των νέων δεδομένων, ο ηγεμονικός θολωτός τάφος, που ανασκάφηκε παλιότερα πλησίον του οικισμού που εντοπίσατε, να συνδεθεί με τον πολυμήχανο Οδυσσέα ή τους προγόνους του;

H σύνδεση των μεγάλων προϊστορικών αρχαιολογικών τόπων με διάσημα πρόσωπα του μύθου, που έφτασαν ως εμάς κυρίως από τον Όμηρο, ήταν ο κανόνας στην ελληνική Προϊστορική Αρχαιολογία για πολλές δεκαετίες, από τις ανακαλύψεις του Σλήμαν αρχικά (Τροία, Μυκήνες Τίρυνθα, Ορχομενός, Ιθάκη) και αργότερα του Έβανς (Κνωσός). Όμως, η τάση αυτή έχει δημιουργήσει προβλήματα περισσότερα από όσα έλυνε. Ο Σλήμαν χρονολόγησε εσφαλμένα την Τροία και τις Μυκήνες, και ο Εβανς αρχικά πίστευε ότι ανέσκαπτε τη μυκηναϊκή Κνωσό, αλλά σύντομα κατάλαβε ότι αυτά που έσκαβε ήταν πολύ αρχαιότερα, και δημιούργησε κυριολεκτικά τη Μινωική Αρχαιολογία.

Στα δικά μας τώρα, ένας από τους λόγους που η υπόθεση της έρευνας για την Ιθάκη του Οδυσσέα έχει ταλαιπωρήσει και ταλαιπωρηθεί, είναι η κατά γράμμα ερμηνεία της περιγραφής του Ομήρου, που έχει οδηγήσει σε πολλές εσφαλμένες ή και εξωφρενικές υποθέσεις. Αναφέρθηκα ήδη παραπάνω σε αυτό. Εμείς έχουμε ανακαλύψει και ανασκάψει ένα μεγάλο ελλειψοειδές μέγαρο, πολύ σημαντικό τόσο για το σχήμα του, όσο και για την εποχή του (15ος-13ος αι. π.Χ.). Με μυθολογικούς όρους θα μπορούσε να ανήκει σε πρόγονο του Οδυσσέα, αλλά αυτή είναι απλή υπόθεση, αφού δεν γνωρίζουμε πότε χρονολογείται ο Οδυσσέας, αν δηλαδή ήταν ιστορικό πρόσωπο.

Πώς αντιμετώπισαν τα ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια την ανακάλυψη του σημαντικότερου μέχρι σήμερα γνωστού οικιστικού κέντρου της Μυκηναϊκής Περιόδου στη Δυτική Ελλάδα;

Το έγκυρο ηλεκτρονικό περιοδικό «Αρχαιολογία & Τέχνες» κατέταξε την ανακάλυψή μας στις 10 σημαντικότερες ανασκαφές του 2011.

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών ενέταξε την ανακοίνωση της ανασκαφής μας στο Μυκηναϊκό Σεμινάριό του τον Δεκέμβριο 2012, ενώ από εφέτος έχει εντάξει τη συνέχεια της έρευνάς μας στο μεταδιδακτορικό ερευνητικό πρόγραμμά του. Το Πανεπιστήμιο SimonFraser στο Βανκούβερ του Καναδά, με επέλεξε Επίκουρο Καθηγητή και συνεργάστηκε στην ανασκαφή το 2012. Προτάσεις για συνεργασία έχουμε από το Πανεπιστήμιο του Nottingham Βρετανίας και το Πανεπιστήμιο NewYorkCity των Η.Π.Α.

Σε κάποιο δημοσίευμά σας αναφέρετε ότι οι μεγάλοι πρωταγωνιστές αυτής της ανασκαφής ήταν οι εθελοντές της. Αναρωτιέμαι πραγματικά, υπάρχουν ακόμα κάποιοι που προσβλέπουν στο «εμείς» και όχι στο «εγώ»;

Η εθελοντική συμμετοχή στο αρχαιολογικό έργο υπάρχει από παλιά. Σε μας εκδηλώθηκε με τη συμμέτοχη τόσο στην ανασκαφική πράξη, όσο και στο εργαστήριο από πολλούς: φοιτητές από τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Αιγαίου, Θεσσαλονίκης και Πελοποννήσου, αλλά και από Πανεπιστήμια του εξωτερικού (Nottingham Βρετανίας, NewYorkCity, Lecce Ιταλίας). Κάτοικοι του Πόρου εργάστηκαν στο πεδίο, και πολλοί άλλοι συμμετείχαν με πολλούς άλλους τρόπους: τεχνικές εργασίες, μεταφορά προσωπικού στο πεδίο και σε εκδρομές, προετοιμασία και προσφορά γευμάτων, ποτών και γλυκών.

Ιδιαίτερα αναφέρω την παραχώρηση από τον Δικηγόρο Σπύρο Καμπίτση του σπιτιού του αείμνηστου πατέρα του Καθηγητή Γιάννη Καμπίτση στη Ρίζα, το οποίο μετατρέψαμε με έξοδα της Εταιρείας Μελετών Προϊστορικής Κεφαλληνίας σε κέντρο έρευνας και τεκμηρίωσης της προϊστορικής αρχαιολογίας του τόπου, και όπου διαμένω εγώ κατά τη διάρκεια των εργασιών. Η δράση της Εταιρείας μας στηρίζεται στην εθελοντική προσφορά των μελών της.

Ναι, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι κοινωνικοποιημένοι, που μετέχουν σε μια κοινωνικοποιημένη δημόσια αρχαιολογία, αυτή που προσπαθούμε να κάνουμε εμείς. Και αυτό μας δίνει χαρά και κουράγιο να συνεχίσουμε.

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής είχατε απευθύνει πρόσκληση τόσο προς τις αρχές όσο και προς τους κατοίκους και επισκέπτες της Κεφαλληνίας να σας επισκεφθούν. Γιατί τις περισσότερες φορές όμως οι ανασκαφές είναι ερμητικά κλειστές στο κοινό;

Οι αρχές, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του νησιού δεν χρειάζονται πρόσκληση. Έχω δηλώσει, από την πρώτη στιγμή που πήγα εκεί, ότι όλοι είναι ευπρόσδεκτοι οποιαδήποτε μέρα και ώρα. Την πρόσκληση την είχα απευθύνει πέρυσι, ύστερα από ένα πρωτοφανές γεγονός· ένας αντιδήμαρχος ζήτησε να τους καλέσω να επισκεφθούν τον χώρο της ανασκαφής, αλλά -παρά την πρόσκλησή μου- δεν ήρθε κανείς, εκτός από έναν δημοτικό σύμβουλο, που μας επισκέφθηκε και πέρυσι και φέτος, τον φετινό τοπικό αντιδήμαρχο και τον Αντιπεριφερειάρχη που ήρθε πέρυσι. Μας επισκέφθηκαν όμως φίλοι από τον Πόρο, τα Τζαννάτα, την Αγία Ειρήνη, τα Βλαχάτα, το Αργοστόλι και τη Σάμη, και, φυσικά, όλα τα μέλη της Εταιρείας μας.

Δεν ξέρω τι νομίζουν ότι κερδίζουν όσοι αρχαιολόγοι κρατούν τις ανασκαφές τους «ερμητικά κλειστές» στο κοινό, εγώ πάντως δεν το έκανα αυτό στα 35 χρόνια που εργάζομαι.

Και ενώ λοιπόν αναζητούσατε την Ιθάκη ήρθε το νομοσχέδιο, το οποίο επρόκειτο να σας θέσει σε διαθεσιμότητα. Εσείς όμως προτιμήσατε την εθελούσια έξοδο. Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον της ανασκαφής σας;

Ναι, είναι αλήθεια ότι τη μέρα -πριν από δύο ακριβώς χρόνια- που ετοιμαζόμουν να ανακοινώσω τα πρώτα αποτελέσματα της ανασκαφής στη Ρίζα Τζαννάτων ήρθε ο, επαίσχυντος για τους εμπνευστές του, νόμος Ραγκούση, που έλεγε ότι όσοι έχουν κλείσει τριάντα τρία χρόνια υπηρεσίας -άρα έχουν θεμελιώσει δικαίωμα σύνταξης- τίθενται σε διαθεσιμότητα. Θεώρησα, και θεωρώ ακόμη, τη λέξη αυτή προσβλητική και ατιμωτική, και την επέστρεψα με σκληρές δηλώσεις μου σε αυτούς που την εμπνεύστηκαν. Υπέβαλα παραίτηση για συνταξιοδότηση και αποχώρησα από την υπηρεσία στις 31 Οκτωβρίου 2011. Τη βασική σύνταξη την πήρα μετά από δεκατέσσερις μήνες.

Η ανασκαφή μας ολοκληρώθηκε φέτος, πριν από λίγες ημέρες. Μένει η επεξεργασία και η μελέτη των ευρημάτων που προγραμματίζουμε να γίνει στα δύο επόμενα χρόνια, με σκοπό τη δημοσίευση της ανασκαφής.

Τελικά, στον πηγαιμό σας από την Κνωσό για την Ιθάκη ήταν μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος δράση;

Στα τρία χρόνια της περιπέτειας που έζησα, ως άλλος Οδυσσέας αλλά Κρητικός, έμαθα και έπαθα πολλά, όπως και ο ήρωας. Γνώρισα ανθρώπους και τόπους, πολλούς και αγνώστους μέχρι τώρα σε μένα. Ταλαιπωρήθηκα ψvasilakis12υχικά και σωματικά, με κίνδυνο σοβαρό για την υγεία μου. Αλλά στάθηκα ορθός, και θα είμαι ορθός και πεισματάρης. Φέτος εργάστηκα με δικά μου προσωπικά έξοδα και με μια μικρή χορηγία από το Ινστιτούτο Προϊστορίας του Αιγαίου. Μικρή υποστήριξη υπήρξε φέτος (φιλοξενία των μελών της αποστολής) από την Εταιρεία Μελέτης Προϊστορικής Κεφαλλήνιας, που είχε αναλάβει πέρυσι, εξολοκλήρου σχεδόν, τη δαπάνη της ανασκαφής.

Ποια θα είναι για σας, κύριε Βασιλάκη, από εδώ και πέρα η πηγή χαράς; Γιατί, όπως έλεγε και ο Τζόζεφ Άντισον «Η χαρά έρχεται στην ζωή μας όταν έχουμε κάτι να κάνουμε, κάτι να αγαπάμε, κάτι να ελπίζουμε»…

Η χαρά στην ζωή μου από δω και πέρα είναι να συνεχίσω να προσφέρω στον τόπο μου, που είναι όλη η πατρίδα, τις δυνάμεις μου για ένα καλύτερο μέλλον. Να συνεχίσω να μεταδίδω γνώσεις και εμπειρίες σε νεότερους συναδέλφους που με εμπιστεύονται. Να προσθέσω το δικό μου μικρό λιθαράκι στο οικοδόμημα της ιστορίας του τόπου μας με τη δημοσίευση των ανασκαφών μου. Να συνεχίσω να επικοινωνώ, με αγάπη πάντα, με τους φίλους και συναδέλφους που έχουν παραπλήσιο σκοπό στην ζωή τους. Παρά τα σκληρά πλήγματα που έχω δεχτεί στην ζωή μου, διατηρώ ακέραιη τη θέληση για αγάπη, χαρά και δημιουργία.

Σας ευχαριστώ θερμά για τη γνωριμία και τη συζήτηση!

Κι εγώ ειλικρινά σας ευχαριστώ από βάθους καρδιάς!

ΠΗΓΗ elliniki-gnomi   ΚΑΙ erroso