Οι ΗΠΑ και η θεωρία της πολυπολικότητας

Αλέξανδρος Νίκλαν, Αρθρογράφος
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας - IISCA Sec Group

Ποιοι οι μύθοι που κυριαρχούν για την ισορροπία ισχύος στο γεωπολιτικό στερέωμα.

Αρκετοί αναφέρονται στο ζήτημα της επικράτησης ισχυρότερων στον πλανήτη και του συνεχούς ανταγωνισμού αλλά και της αντιπαλότητας που έχει προκύψει στο σημερινό κόσμο, βασισμένοι σε θεωρίες πολυπολικότητας και το πώς τελικά έχει αλλάξει η ισορροπία ισχύος στον πλανήτη. Προσωπική μου άποψη είναι πώς πρόκειται καθαρά για ψευδαίσθηση. Την άποψη μου αυτή θα την τεκμηριώσω με πολύ απλά σημεία αναφοράς για να μην κουράσω με όρους που απλά θα δυσκολέψουν τους αναγνώστες.

- Μύθος 1ος. Οι ΗΠΑ δεν διατηρούν την ισχύ που είχαν.

Οι ΗΠΑ βρέθηκαν όντως σε ένα διπλωματικό και γεωπολιτικό backstep, κυρίως επειδή εδώ και καιρό δεν φαίνεται να αναλαμβάνουν επιχειρήσεις άμεσα, αλλά μέσα από ένα θεωρητικό παιχνίδι σκακιέρας με proxies states και την χρήση πληροφορίας ως πρώτο μέσο επιβολής.

Η αλήθεια είναι όμως πώς για να επιβληθείς χρειάζεται και η ωμή ισχύ (hard power) και σε αυτό ομολογουμένως ο ένας μετά τον άλλον στην προεδρεία των ΗΠΑ αποτυγχάνουν να το αποδείξουν, με αποκορύφωμα το γεγονός της αμερικάνικης αποχώρησης από το Αφγανιστάν με τέτοιο τρόπο που έδωσε μια εικόνα που θύμισε την αμερικάνικη ήττα (ουσιαστικά) στο Βιετνάμ. Η προχειρότητα αυτή και ο τρόπος που οι ΗΠΑ απομακρύνθηκαν κακήν κακώς από το αφγανικό πεδίο στοίχισε ιδιαίτερα στην εικόνα της προεδρίας Τραμπ.

Οι ΗΠΑ όμως ποτέ δεν έχασαν στρατιωτική ισχύ (δεν είχαν κάποια στρατιωτική ήττα) ούτε φυσικά έχασαν σε επιρροή. Ακόμα και εν καιρώ Ομπάμα, αρκούσε μια προτροπή του για να σπεύσουν προς συμμόρφωση οι υπόλοιπες χώρες. Θυμίζω το θέμα της Ελλάδος και το χρέος σε σχέση με τις ενέργειες της Μέρκελ.

- Μύθος 2ος. Οι χώρες «δελφίνοι» που θέλουν να καλύψουν θεωρητικά το κενό ισχύος μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ΗΠΑ ως ίσες.

Οι χώρες που προσπαθούν να βρουν χώρο επιρροής σε επίπεδο υπερδύναμης είναι η Ρωσία και η Κίνα. Εκ των δύο αναφερόμενων, εκείνη που έχει περισσότερη πιθανότητα να κάνει κάτι, είναι η Κίνα, κυρίως γιατί διαθέτει ισχυρή βιομηχανία αλλά και εξαγωγικό μέγεθος σε πολλά επίπεδα και όχι μονοδιάστατο όπως η Ρωσία που ουσιαστικά οι εξαγωγές της στηρίζονται στην ενέργεια.

Και οι δύο χώρες όμως δεν μπορούν να κινηθούν προβάλλοντας ισόποση δύναμη σε όλο τον κόσμο, όπως προβάλλουν στην πέριξ αυτών γεωγραφική περιοχή. Είναι σημαντικό κάποιος να δει πώς τόσο το Κρεμλίνο όσο και το Πεκίνο, μπορεί να διαθέτουν αρκετή ισχύ ας πούμε στις περιοχές της Κεντρικής Ασίας και του Ειρηνικού αντίστοιχα, δεν μπορεί όμως κάποιος να πει το ίδιο και για την δυναμική που έχουν σε άλλες περιοχές, όπως οι χώρες του Κόλπου ή ακόμη και στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας.

Αντίθετα σε αυτές τις περιοχές οι ΗΠΑ είναι εμφανώς εκεί, προβάλλοντας μέγιστη ισχύ και επιρροή διά του ΝΑΤΟ ή με συμμαχίες όπως αυτή με το Ισραήλ, συν το γεγονός ότι τόσο στον Ειρηνικό (γεωγραφική περιοχή της Κίνας) όσο και στην Βαλτική (περιοχή όπου η Ρωσία επιθυμεί ως buffer zone) πάλι έχουν έντονη παρουσία.

- Μύθος 3ος. Οι ΗΠΑ πάσχουν οικονομικά.

Είναι προφανές πώς πρόκειται για αστείο. Μια χώρα που ελέγχει την δική της οικονομία με την FED ΒΑΝΚ και την ίδια στιγμή διατηρεί την ικανότητα συναλλαγής πετρελαίου/αερίου σε δολάριο είναι προφανές πώς δεν έχει οικονομικό πρόβλημα και ο συγκεκριμένος μύθος στερείται λογικής. Πόσο μάλλον όταν οι ΗΠΑ εδώ και λίγα χρόνια δηλώνουν και 95% πλήρη κάλυψη εσωτερικής ζήτησης ενέργειας με δικά τους αποθέματα και πλέον εξάγουν και LNG ως μεγάλος προμηθευτής προς την Δύση και άλλες χώρες (FT.com)

Σε όλο αυτό τώρα θα πρέπει να προστεθούν μερικά σημεία ακόμα που είτε διαφεύγουν από τις σημερινές επικεφαλίδες, είτε σκοπίμως αγνοούνται, ειδικά μετά την ανάληψη προεδρίας Μπάιντεν.

Σημείο Α. Οι ΗΠΑ εκίνησαν νέο πρόγραμμα R&D για τον πολεμικό τους τομέα και επενδύσεις αντίστοιχα που θα φτάσουν σύμφωνα με το νέο ετήσιο νομοσχέδιο πάνω απο σαρανταπέντε δις δολάρια. (Forbes.com). Η πολεμική βιομηχανία και η σχετική τεχνολογία πάντοτε αποτελούσαν σημείο αναφοράς για τις ΗΠΑ. Μια τέτοια ώθηση στην ανάπτυξη τους προφανώς και θα μεγεθύνει το χάσμα μεταξύ των υπολοίπων «δελφίνων»/ανταγωνιστών χωρών.

Σημείο Β. Η επιρροή των ΗΠΑ δείχνει να λαμβάνει μορφή σαν αυτή που είχε αναφέρει ο Μπους πριν την εισβολή σε Ιράκ. «Είστε μαζί μας ή εναντίον μας». Να τονιστεί εδώ πώς επί παρουσίας Τραμπ σε ΝΑΤΟ ήρθαν σημαντικές αλλαγές και πιέσεις προς τους υπόλοιπους, ενώ προστέθηκαν και συμβόλαια 350 δις δολαρίων περίπου σε πολεμικό εξοπλισμό από Σ. Αραβία.

Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ σχεδόν επιβάλουν την ισχύ των Κούρδων στην Μέση Ανατολή, ενώ παράλληλα εξουδετερώνουν το Ιράν και την Τουρκία με απομονωτισμό και άλλα μέσα, επειδή τους εναντιώθηκαν. Η μόνη περίπτωση να επανέρθουν αυτές οι δύο χώρες είναι με κάποιου ειδους συμφωνία με την Ρωσία, αλλά ακόμα και εκεί γίνεται στο πλαίσιο της αποδοχής από το Κρεμλίνο πώς αυτές οι δύο χώρες δεν θα παίξουν πρωταρχικό ρόλο στην περιοχή- η Μόσχα επιθυμεί αυτή να καθορίζει τις εξελίξεις. Φυσικά το Κρεμλίνο αντιδρά στην επικράτηση των ΗΠΑ όμως δεν φαίνεται να θέλει να το κάνει σε ευθεία αντιπαράθεση. Παραμένει απλά στο επίπεδο θεωρητικών απειλών.

3) Σημείο Γ. Υπηρεσίες πληροφορίας: Όσοι διαβάζουν αναφορές και δημοσιεύματα, βλέπουν πώς ο Λευκός Οίκος επιχειρεί μια πράξη ξηλώματος αρκετών που δεν συμβαδίζουν με την πολιτική του. Τυπικά είναι στο δικαίωμα της κυβέρνησης να το κάνει. Πρακτικά δημιουργεί προβλήματα. Παρόλα αυτά, οι υπηρεσίες σε επίπεδο διαχείρισης και όχι διεύθυνσης φαίνεται πώς επανακάμπτουν και τυγχάνουν σεβασμού πλέον σε αντίθεση με την προηγούμενη προεδρία και στελέχη της.

Έχοντας τώρα στο μυαλό τα παραπάνω και παρατηρώντας τις διαφορές ισχύος των ΗΠΑ με τους υπολοίπους μεμονωμένα, μπορεί κάποιος να δει πώς πολυπολικότητα επί της ουσίας δεν υπήρξε ποτέ. Υπήρξε ένα κενό ισχύος προσωρινό που καλύφθηκε από κάποιες δυνάμεις. Οι ΗΠΑ τώρα με την νέα προεδρία περνούν αναταράξεις λόγω της αμφισβητούμενης παρουσίας του Μπάιντεν και της αδυναμίας πειθούς της προσωπικότητας του, όμως επί της ουσίας η παρουσία του απελευθέρωσε αρκετές δυνάμεις ( τα γνωστά «γεράκια») που ποτέ δεν είδαν με καλό μάτι αυτή την υποχώρηση της Ουάσιγκτον από στρατηγικές θέσεις στον πλανήτη όπως είναι η Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν.

Αυτή ακριβώς η αντίδραση είναι που διατηρεί και την μεγάλη απόσταση μεταξύ των άλλων που αναζητούν την θέση τους στον χάρτη ισχύος. Αυτό που μένει είναι να δούμε αν το παιχνίδι ισχύος θα περιλαμβάνει και ευθεία αμφισβήτηση, καθώς μέχρι στιγμής οι περισσότεροι στέκονται σε δηλώσεις απέναντι σε πράξεις των ΗΠΑ (π.χ. απειλές από Ρωσία σε Μ. Ανατολή κατά αεροσκαφών των ΗΠΑ) αλλά την κρίσιμη στιγμή δεν κλιμακώνουν.

Εδώ είναι χρήσιμο να κάνουμε ένα μικρό μάθημα στο δόγμα της ισορροπίας ισχύος.

Μια κλιμάκωση από υποψήφιους «δελφίνους» που θα έχει σκοπό να προκαλέσει τον ισχυρότερο, πάντα έχει δύο καταλήξεις. Είτε θα πληγώσει βαριά τον ισχυρότερο και θα τον εκθρονίσει από την θέση του, δίνοντας και αφορμή/αιτία και στους άλλους που δεν μετέχουν άμεσα να επιχειρήσουν εναντίον του, είτε ο ισχυρότερος θα ισοπεδώσει τον υποψήφιο και οι άλλοι θα γυρίσουν πίσω στις θέσεις τους. Το θέμα είναι ποιος θα κάνει την αρχή και θα προκαλέσει. Η ιστορία από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι και σήμερα έχει δείξει πώς ο ισχυρότερος εννέα στις δέκα φορές κυριαρχεί.

Η δεύτερη απόδειξη βρίσκεται στην σύγκρουση της Ουκρανίας, όπου ακόμα και η έμμεση πρόκληση από την Ρωσία, όταν συναντήθηκε από τις ΗΠΑ και τις συμμαχικές δυνάμεις της, προσέκρουσε σε τοίχο. Οι ΗΠΑ δείχνουν πώς έχουν ακόμα την ισχύ να επηρεάζουν τόσο την περιοχή της Ευρώπης όσο και να διατηρούν ισορροπίες στον Ειρηνικό με την Κίνα να έρχεται μεν σε αντίθεση αλλά ούτε και εκείνη να κάνει άμεση ή έστω έμμεση πρόκληση μετά πράξεων.

Η κατακλείδα είναι λοιπόν πώς η πολυπολικότητα ισχύος είναι απλά μια θεωρία που ναι μεν αναγνωρίζεται σε κάποιες προβολές από δεύτερους παράγοντες (κράτη) έναντι του ισχυρότερου (ΗΠΑ), αλλά προς το παρόν δεν έχει τεθεί καμία αμφισβήτηση της αμερικάνικης κυριαρχίας.

ΠΗΓΗ huffingtonpost