Μια τρυφερή αγκαλιά

Επιτύμβια στήλη της Ολυμπιάδας

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Συλλογή Έργων Γλυπτικής Αρ. Ευρ.: Γ 3955

Προέλευση: Αθήνα

Διαστάσεις:

Ύψος: 1μ.

Πλάτος: 0,51 μ.

Χρονολόγηση: Ρωμαϊκή περίοδος, εποχή Αδριανού (117 – 138 μ.Χ.)

Χώρος έκθεσης: Αίθουσα 32

 Η επιτύμβια στήλη της μικρής Ολυμπιάδας έχει σχήμα ναΐσκου με παραστάδες και αετωματική επίστεψη με ανθεμωτά ακρωτήρια. Στο κέντρο του τυμπάνου του αετώματος, ανάγλυφη ασπίδα.

Το επιστύλιο φέρει την επιγραφή με το όνομα του νεκρού κοριτσιού: Ολυμπιάς χρηστή χαίρε. Η μικρή Ολυμπιάς στέκεται όρθια ντυμένη με πέπλο ζωσμένο στη μέση. Στον δεξιό ώμο το ένδυμα γλιστράει προς τα κάτω, αφήνοντάς τον γυμνό.

Τα μαλλιά του κοριτσιού είναι χωρισμένα σε μικρές ομάδες, που χτενίζονται όλες μαζί προς τα πίσω, απολήγοντας σε έναν πλατύ κότσο στην κορυφή του κεφαλιού. Η κόμμωση αυτή είναι χαρακτηριστική της νεαρής ηλικίας, είτε πρόκειται για μικρά κορίτσια είτε για νεαρές θεές. Το κοριτσάκι έχει στρογγυλό πρόσωπο με φουσκωτά μάγουλα. Με τα παχουλά του χεράκια κρατά σφιχτά, πάνω στο στήθος του, ένα περιστέρι με αναδιπλωμένα τα φτερά. Εάν η παράσταση ερμηνευθεί συμβολικά και όχι ως το ανέμελο παιχνίδι ενός παιδιού, ίσως το περιστέρι να μπορούσε να θεωρηθεί ως ο μικρός σύντροφος της παιδικής ψυχής της Ολυμπιάδας, που φτερουγίζει και αυτή στο ταξίδι της για τον Κάτω Κόσμο.

Από τα αρχαϊκά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια έχουν σωθεί πολυάριθμες επιτύμβιες στήλες παιδιών, οι οποίες τοποθετούνται πάνω από τον τάφο τους και έχουν χαραγμένο το όνομά τους. Ιδιαίτερα αγαπητές είναι οι παραστάσεις αγοριών ή κοριτσιών που κρατούν πουλιά, συνήθως περιστέρια, τα οποία μάλλον συντρόφευαν τα παιδιά και στην καθημερινή τους ζωή. Η τρυφερή προσοχή και η αγάπη που δείχνουν τα παιδιά στους φτερωτούς τους φίλους μετατρέπει τις επιτύμβιες στήλες τους στις πιο ευαίσθητες παραστάσεις παιδιών που έχουν φθάσει σε μας από την αρχαιότητα.

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξέλιξη των επιτυμβίων στηλών παιδιών με πουλιά, από τα κλασικά μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Ο Φιλοκλής από τον Δήμο της Φλύας (σημ. Χαλάνδρι) προσφέρει ένα πουλί στον μικρό γιό του τον Δίκαιο, που απλώνει το δεξί του χέρι για να το πάρει.

Η νεαρή Αθηναία Μνησαγόρα δίνει στον αδελφό της Νικοχάρη ένα περιστέρι, που το παιδί, βρέφος ακόμα, απλώνει τα χέρια του για να το πιάσει.

Παρόμοια επίσης, η Χαιρεστράτη δίνει ένα πουλί πιθανώς, στον νεότερο αδελφό της Λύσανδρο.

Ο Ευέμπολος, από τον Πειραιά, καθισμένος στα δεξιά της παράστασης, προσφέρει ένα πουλί στα παιδιά του, που στέκονται μπροστά του: ένα μικρό αγόρι που αγγίζει το αριστερό χέρι του πατέρα του και ένα λίγο μεγαλύτερο κοριτσάκι.

Στον 4ο αι. π.Χ., ανήκει η στήλη της Αρχεστράτης από το Μαρκόπουλο της Αττικής: Η Αρχεστράτη εικονίζεται καθισμένη στα δεξιά της παράστασης, να βγάζει κάποιο κόσμημα από την πυξίδα που κρατά ανοικτή μια νεαρή γυναίκα απέναντί της. Όρθια, δίπλα στα πόδια της μητέρας της, η μικρή της κόρη την κοιτάζει με αφοσίωση και απλώνει το δεξί της χέρι κρατώντας ένα πουλί.

Η παιδική θνησιμότητα στην αρχαία Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλη• εξ όσων γνωρίζουμε μόλις ένα στα τρία βρέφη επιβίωνε και από αυτά, μόνο τα μισά κατάφερναν να φθάσουν μέχρι την ενηλικίωση. Ο χαμός των παιδιών, εκτός από τη θλίψη και το πένθος που έφερνε στην οικογένεια, θεωρούνταν ταυτόχρονα και μεγάλο κακό για την πόλη, εφόσον τα παιδιά ήταν το μέλλον της και αυτά θα φρόντιζαν, ως ενήλικες, για την προστασία και την επιβίωσή της.

Δρ. Βάντα Παπαευθυμίου


Βιβλιογραφία

Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα Γλυπτά, Αθήνα 2001, 353, αρ. κατ.746.

Α.Β. Καραπαναγιώτου, Γυναίκα και κοινωνική προβολή στην Αθήνα. Η μαρτυρία των επιτύμβιων αναγλύφων της ύστερης ελληνιστικής και της αυτοκρατορικής περιόδου (Βόλος 2013) 65 – 67, 176, αρ. κατ. 216, πίν. 42.

D. von Moock, Die figürlichen Grabstelen Attikas in der Kaiserzeit (Mainz 1998) 151, αρ. 343, πίν. 52a.

Για απεικονίσεις παιδιών σε αττικές επιτύμβιες στήλες

O. Hirsch-Dyczeck, Les Représentations des enfants sur les stèles funéraires attiques (Warsaw 1983).

J.H. Oakley, “Death and the Child” στο: J. Neils – J.H. Oakley (επιμ.) Coming of Age in Ancient Greece, Exhibition in Hood Museum of Art, New Hampshire 23 August – 14 December 2003 (New Hampshire 2003) 163-194.

H. Rühfel, Das Kind in der griechischen Kunst von der minoisch-mykenischen Zeit bis zum Hellenismus (Mainz 1984).

Πηγή: Β. Παπαευθυμίου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

ΠΗΓΗ anaskafi