Θ. Μαυρογιάννης: «Είχε μονόγραμμα ο Ηφαιστίων»

Το μονόγραμμα που η ανασκαφική ομάδα αποδίδει στον Ηφαιστίωνα και βρέθηκε εντός του τάφου, μέσα σε έναν εννεάφυλλο (και όχι οκτάφυλλο) ρόδακα

Ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας συμφωνεί με τους ανασκαφείς της Αμφίπολης ότι το ταφικό σύμπλεγμα ανήκει στον αδελφικό φίλο του Μ. Αλεξάνδρου και εξηγεί γιατί.

 

«Η αρνητική κριτική δεν έχει κανένα επιχείρημα, πέραν του ότι δεν τους "αρέσει" ο Ηφαιστίων» λέει ο κ. Θεόδωρος Μαυρογιάννης, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, για τους επικριτές της ανασκαφικής ομάδας, που ανακοίνωσε την προηγούμενη Τετάρτη ότι συνδέει τον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη με μνημείο προς τιμήν του Ηφαιστίωνος. Μιλώντας στο «Βήμα» εκθέτει τα επιχειρήματα που συνηγορούν προς αυτό που πρώτος είχε ανακοινώσει όταν ήρθαν στο φως τα πρώτα ευρήματα από το ταφικό μνημείο ένα χρόνο πριν, επιμένοντας ότι το μνημείο στην Αμφίπολη είναι τάφος του Ηφαιστίωνος κατ' εντολήν του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το οποίο παρέλαβε ο Αντίγονος Μονόφθαλμος. Σημειώνει μάλιστα ότι «ο Αλέξανδρος διέταξε μετά τον θάνατό του να μην αλλάξει ούτε το όνομα της χιλιαρχίας του Ηφαιστίωνος ούτε το "σημείον"», θέλοντας να επισημάνει ότι στις γραπτές πηγές (με την αναφορά «σημείον») καταδεικνύεται η ύπαρξη «μονογράμματός» του.

Εδώ και πολύ καιρό επιμένετε ότι όχι απλώς στον τύμβο της Αμφίπολης υπάρχει ηρώο του Ηφαιστίωνος αλλά ο τάφος του...

«Διόδωρος, Αρριανός, Πλούταρχος και Ιουστίνος γνωρίζουν ότι υπήρξε τάφος του Ηφαιστίωνος, δεν κατονομάζουν εν τούτοις πού ακριβώς ανεγέρθηκε ο τάφος. Τόση συζήτηση από τον Διόδωρο για την Πυρά του Ηφαιστίωνος στη Βαβυλώνα, έργο του Δεινοκράτη, και καμία αναφορά στον τάφο του. Πυρά και τάφος δεν ταυτίζονται επ' ουδενί λόγω. Οι γραπτές πηγές δεν προβάλλουν τάφο του Ηφαιστίωνος στη Βαβυλώνα είτε γιατί δεν γνωρίζουν τι ακριβώς έγινε είτε επειδή δεν θέλουν να δοθεί δημοσιότητα στις προθέσεις του Αλεξάνδρου και στο τι τελικά έπραξε για τον φίλο του προτού και ο ίδιος πεθάνει. Ομως υπήρξε μεγάλη συζήτηση, μεγάλος προβληματισμός. Εστειλε - λέει ο Αρριανός - πρέσβεις στο μαντείο του Αμμωνος Διός, για να λάβει χρησμό αν έπρεπε να τον τιμήσει ως θεό ή ως ήρωα. Ο Διόδωρος είναι κατηγορηματικός και σφάλλει: τον τίμησε ως θεό πάρεδρο, δίπλα στον ίδιο που πίστευε ότι ήταν θεός. Πότε πήρε τις αποφάσεις για το Ηρώον του Ηφαιστίωνος; Μα όταν επέστρεψαν οι πρέσβεις από τον Αμμωνα Δία και του είπαν να προχωρήσει στον αφηρωισμό του Ηφαιστίωνος. Την ίδια στιγμή που κατέφταναν οι πρέσβεις από τις ελληνικές πόλεις για να του αναγγείλουν ότι του απέδιδαν (του Αλεξάνδρου) θεϊκές τιμές. Αυτό διαβάζει κανείς στον Αρριανό. Τον Μάρτιο του 323 π.Χ., συμπεραίνω εγώ. Μην ξεχνάμε και το ανάγλυφο του Μουσείου της Θεσσαλονίκης, με την επιγραφή "ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΙ ΗΡΩΙ"...».

Παρακολουθήσατε την παρουσίαση της ανασκαφικής ομάδας στο ΑΠΘ; Εχετε δει τις επιγραφές; Τα γράμματα «ΑΝΤ» δεν θα μπορούσαν να είχαν χαραχθεί από κάποιον εργολάβο; Αποδίδονται στον Αντίγονο Μονόφθαλμο. Εσείς τι εκτιμάτε;

«Παρακολούθησα αποσπάσματα από την παρουσίαση της κυρίας Περιστέρη και του κ. Λεφαντζή. Είδα τις επιγραφές στο απόγραφο που παρουσίασαν οι ανασκαφείς. Εκτιμώ ότι είναι οπωσδήποτε Αντίγονος Μονόφθαλμος».

Γιατί όχι Αντίπατρος, για παράδειγμα; Σε κάποιο άρθρο σας το 2014 γράψατε για το ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη ότι «άρχισε να οικοδομείται κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου στον Αντίπατρο (...)».

«Εκανα λάθος όταν απέδωσα την ταφή στον Αντίπατρο, στρατηγό της Ευρώπης, κατόπιν παραγγελίας του Αλεξάνδρου. Εχει δίκιο η βυζαντινή Σούδα όταν λέει ότι μόνος ο Αντίπατρος δεν διανοήθηκε να περιβάλει με θεϊκές τιμές τον Αλέξανδρο. Ούτε για τον Ηφαιστίωνα τα ήθελε αυτά η παλαιά γενιά των μακεδόνων στρατιωτικών».

Η ανασκαφική ομάδα έχει αποκλείσει τον Αντίγονο Γονατά, εκτός των άλλων διότι την εποχή του υπήρχε οικονομική αδυναμία να καλυφθούν οι δαπάνες για ένα τεράστιο οικοδομικό έργο.

«Το μονόγραμμα εμφανίζεται απαράλλακτο στα νομίσματα του Αντιγόνου Γονατά (274-239 π.Χ.), επειδή το κληρονόμησε μαζί με το όνομα από τον παππού του, τον Αντίγονο Μονόφθαλμο. Εμφανίζεται δε σε κοπή νομισμάτων και του Δημητρίου Πολιορκητή, γιου του Μονοφθάλμου, πατέρα του Γονατά· δεν πρόκειται για τον αξιωματούχο της κοπής, όπως πρότεινε ο Newell, αλλά για "Δημήτριο Αντιγόνου". Ηδη τότε ο Αντίγονος Μονόφθαλμος πρέπει να προέβαλε τα δικαιώματά του στον θρόνο μετά τον θάνατο του Ηφαιστίωνος, τον οποίο ο Αλέξανδρος πρέπει να είχε χρίσει διάδοχο της νέας βασιλείας. Το "πρέπει" μπορεί και να διαγραφεί αν θεωρήσουμε ότι ο Αλέξανδρος διέταξε κατά το πένθος να σβήσει το ιερόν πυρ που σηματοδοτούσε τη διαδοχή στον περσικό θρόνο».

Το «(Π)ΑΡΕΒΑΛΟΝ» και δίπλα σύμπλεγμα γραμμάτων - συμπίλημα που οι ανασκαφείς λένε ότι είναι μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα - μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες. Εσείς τι λέτε;

«Αόριστος β' του παραλαμβάνω, είτε σε α' πρόσωπο ενικός είτε σε γ' πρόσωπο πληθυντικός. Μάλλον ενικός. Λείπει το αντικείμενο, παραλείπεται, εξυπακούεται. Σωστά ο κ. Λεφαντζής είπε εργολαβικό συμβόλαιο, οπότε [έργον] ή ακόμη και [ηρώον], αν και λίγο πιο δύσκολο. Δεν νομίζω ότι εννοείται [το σώμα]· είναι οικοδομικός όρος. Υπέροχη ανάγνωση των ανασκαφέων του συμπλέγματος Ηφαιστίωνος».

Εχει βρεθεί ποτέ κάποιο μονόγραμμα του Ηφαιστίωνος;

«Δεν υπάρχει άλλη μαρτυρία του μονογράμματος. Μονόγραμμα, όμως, ο Ηφαιστίων είχε. Ο Αλέξανδρος διέταξε μετά τον θάνατό του να μην αλλάξει ούτε το όνομα της χιλιαρχίας του Ηφαιστίωνος ούτε το "σημείον", το λάβαρο με το σύμβολο (εικάζω, ο λέων) και το μονόγραμμα. Αυτό χρησιμοποιούσαν οι έμποροι στα εμπορικά τους συμβόλαια στην Αλεξάνδρεια, όπως προδικάζει ο Αρριανός».

Γιατί να επιλεγεί η Αμφίπολη για τον Ηφαιστίωνα και όχι η Πέλλα;

«Η Αμφίπολη επελέγη επειδή ο Αλέξανδρος έτεινε χείρα φιλίας στους Αθηναίους: "ιστορικός συμβιβασμός". Το 334 π.Χ. οι Αθηναίοι παραχώρησαν τα πολιτικά δικαιώματα στον Αμύντορα και τοις εκγόνοις αυτού, δηλαδή στον πατέρα του Ηφαιστίωνος και στον ίδιο. Ηταν "Αθηναίος". Ηταν επίσης το λιμάνι του μακεδονικού στόλου, εκεί όπου η μεγάλη λατρεία της Αρτέμιδος ταυροπόλου, προστάτιδος του στόλου. Ο Ηφαιστίων ήταν ο ναυπηγός του Αλεξάνδρου στα Πάταλα της Ινδίας και στον Τίγρη. Αυτό απεικονιζόταν στο διάζωμα με τα 240 έμβολα πλοίων στην τετράγωνης κάτοψης Πυρά (60 σε κάθε πλευρά). Ναυπηγός και πρώτος ναύαρχος του στόλου, μετά την Τύρο».

Ποιο είναι το «αδύναμο» σημείο της αρνητικής κριτικής που ήδη αναπτύσσεται και ποιο το «αδύναμο» σημείο στην ανασύνθεση των στοιχείων που έχει κάνει η ανασκαφική ομάδα;

«Οι ανασκαφείς είναι εξαιρετικά προσεκτικοί, οι επικριτές δεν στοιχειοθετούν με επιχειρήματα την άρνησή τους ως προς τον Ηφαιστίωνα. Τα επιχειρήματα πρέπει να είναι: α. Αρχαιολογικά: αρχιτεκτονική, γλυπτική, ψηφιδωτό, τοιχοδομία. β. Επιγραφικά: τι είδους ανάγνωση προτείνουν δηλαδή, δεν μπορούν απλώς να αρνούνται, πρέπει να προτείνουν ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση. γ. Ιστορικά: εδώ θα πρέπει να αντικρούσουν τον γράφοντα, σε ποια σημεία σφάλλει, όπως επί παραδείγματι ότι δήθεν η Αμφίπολη δεν βρίσκεται στη Μακεδονία αλλά στη Θράκη. Ανήκε γεωγραφικά στη Θράκη επί αθηναϊκής κληρουχίας, ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό βασίλειο, και γι' αυτό ο Στράβων τοποθετεί τα γεωγραφικά σύνορα Μακεδονίας και Θράκης στον Νέστο και όχι στον Στρυμόνα. Κυρίως γιατί ο Αρριανός γνωρίζει ότι για τον Ηφαιστίωνα υπήρχε έριδα, άλλοι διέκειντο φιλικά και άλλοι τον φθονούσαν. Αρα, όταν ο Περδίκκας στη συνέλευση της Βαβυλώνας το 323 π.Χ., μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, διέγραψε τα βεβουλευμένα του Αλεξάνδρου, διέγραψε και τη μνήμη του Ηφαιστίωνος, καθώς άρχιζε ο εμφύλιος, με τον Μονόφθαλμο να διεκδικεί τη δυναστική γραμμή Φίλιππος Β' - Αλέξανδρος - Ηφαιστίων. Η αρνητική κριτική δεν έχει κανένα επιχείρημα, πέραν του ότι δεν τους "αρέσει" ο Ηφαιστίων».

ΠΗΓΗ tovima