Αντώνης Σπυρόπουλος, Αρθρογράφος
Είναι σύνηθες φαινόμενο στις κοινωνίες, ομάδες ανθρώπων να πιστεύουν ότι είναι οι μοναδικοί που έχουν την ικανότητα να βλέπουν την πραγματικότητα όπως αυτή είναι. Κι αυτή η κεντρική ιδέα δε διαφέρει σε ένα κίνημα που γεννήθηκε και έχει μόνο ερείσματα στο δυτικό κόσμο –όσο κι αν διατείνεται πως είναι παγκόσμιο- το κίνημα Woke.
Για να είσαι Woke πρέπει να αποτινάξεις κάθε κοινωνικό, φυλετικό, εθνικό, ιστορικό, πολιτικό και πολιτισμικό σου προσδιορισμό για να μπορέσεις να δεις τον κόσμο ξανά και να νιώσεις την ανάγκη να αφυπνίσεις και τους υπόλοιπους οδηγώντας τους στην αλήθεια.
Παρ΄ όλα αυτά το φαινόμενο αυτής της ηθικής εγρήγορσης έχει τις ρίζες του τόσο στον μαρξισμό όσο και στον μεταμοντερνισμό.
Οι μαρξιστές θεωρούν πως οι άνθρωποι ζουν σε μια λανθάνουσα συνείδηση που σημαίνει ότι δεν μπορούν να δουν πόσο τρομερός και φρικαλέος είναι ο καπιταλισμός που τους επιβάλλεται και κατασκευάζει αυτή την ψεύτικη συνείδηση. Για να μπορέσουν να ξεφύγουν από αυτή την λανθάνουσα κατάσταση θα έπρεπε να εξεγερθούν.
Από την άλλη, τη δεκαετία του 60 εμφανίστηκε ένα νέο ρεύμα μέσα στις δυτικές κοινωνίες, ο μεταμοντερνισμός. Ο μεταμοντερνισμός έφερε στο φως μια νέα θεώρηση που ερμήνευε τον κόσμο. Ο ίδιος διατεινόταν πως ο μαρξισμός αποτελούσε ένα άλλο κατασκευασμένο αφήγημα, έναν απλοϊκό και ψευδή τρόπο να ερμηνεύουμε τον κόσμο που δημιουργήθηκε από τους ισχυρούς.
Ανάμεσα στους βασικούς μεταμοντέρνους φιλοσόφους, όπως οι Φουκό, Ντεριντά και Λιοτάρ, υπήρχε η βασική αντίληψη πως ότι πιστεύουμε και γνωρίζουμε για τον κόσμο είναι στην πραγματικότητα ένα κατασκεύασμα της εξουσίας. Ο πυρήνας αυτής της θεώρησης ήταν πως όλη η γνώση δημιουργήθηκε από μια διεφθαρμένη εξουσία και τους ισχυρούς μηχανισμούς της, στο εσωτερικό της κοινωνίας, που αποφάσισαν τι ήταν και τι δεν θα ήταν αλήθεια, σωστό και λάθος. Άρα κάθε κοινωνική συζήτηση, πρόταση ή διεκδίκηση αφορούσε και κατευθυνόταν από αυτούς που είχαν τον έλεγχο. Κάθε κοινωνική και πολιτική συζήτηση περιοριζόταν και κατευθυνόταν λοιπόν σε και από, αυτό που ο μεταμοντερνισμός αποκαλεί Κυρίαρχες Πηγές (Κυρίαρχος Λόγος). Φυσικά στο πλαίσιο που καθόριζε ο Κυρίαρχος Λόγος η αντίληψη για μια κατάσταση μπορούσε να παραλλάσσεται αλλά στην ουσία να παραμένει κοινή σε κάθε περίπτωση.
Για παράδειγμα όταν ο χριστιανισμός ήταν κυρίαρχος στις δυτικές κοινωνίες ένας γκέι άνδρας θεωρούταν αμαρτωλός και διεφθαρμένος ενώ όταν αναπτύχθηκε η επιστήμη της ψυχολογίας και κυρίως οι επιστήμες γύρω από τα φύλα, θεωρούταν πως ένα τέτοιο πρόσωπο έπασχε από ψυχική διαταραχή (Η ομοφυλοφιλία ταξινομήθηκε ως ψυχική διαταραχή στην πρώτη έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-Ι), που δημοσιεύτηκε το 1952 από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA) μετεξελίχθηκε σε σεξουαλική διαταραχή για να καταλήξει σε δυσφορία φύλου στις επόμενες εκδόσεις του DSM).
Στη συνέχεια όταν κυριάρχησε ο φιλελευθερισμός αποτελούσε έναν απόλυτα φυσιολογικό άνθρωπο που έτυχε να έλκεται ρομαντικά και σεξουαλικά από άνθρωπο του ίδιου φύλου. Πολλοί από μας θα θεωρούσαν την εξέλιξη αυτών των αντιλήψεων, πρόοδο, ωστόσο ο μεταμοντερνισμός παραμένει δύσπιστος για όλους αυτούς τους ισχυρισμούς αλήθειας επειδή όλοι τους εδράζονται σε ιστορίες που δημιουργήθηκαν από εκείνους που έχουν την εξουσία και τίποτε δε μπορούσε να αποσπάσει το ελάχιστο δείγμα εμπιστοσύνης.
Υπ′ αυτή την έννοια ό,τι γνωρίζουμε, κάθε γνώση, είναι ύποπτη και πιθανότατα παράγεται από τον Κυρίαρχο Λόγο για να εξυπηρετήσει τους ισχυρούς. Τίποτα, λοιπόν δεν είναι ότι φαίνεται και όλοι μας χαμένοι στη σύγχυση που προκαλεί ο Κυρίαρχος Λόγος δεν μπορούμε να αποκτήσουμε καμιά αντικειμενική γνώση για τον τρόπο που λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος.
Και οι μεταμοντερνιστές έρχονται ως εκείνοι που κατέχουν τη δυνατότητα να αποκαλύψουν όλα αυτά τα ελαττώματα στους υπόλοιπους από μας. Σε κάθε περίπτωση ο μεταμοντερνισμός, όσο και μαρξισμός αντανακλούν θεωρίες συγκεντρωτικές και προετοιμάζουν το έδαφος για αυτό που αποκαλείται Χρυσό Ιερατείο της Γνώσης για την πλειοψηφία. Μια δράκα φιλοσόφων, κοινωνικών επιστημόνων κατέχουν τα κλειδιά της σωτηρίας για ολόκληρη τη συγχυσμένη κοινωνία. Πόσο μακριά άραγε απέχουν αυτές οι αντιλήψεις από τον ολοκληρωτισμό;
Σε κάθε περίπτωση και στα δυο αφηγήματα του 20ου αιώνα μπορούμε να κρατήσουμε δυο βασικές συνέπειες, δυο αρχές που τα διέπουν:
Α) Κατά το μεταμοντερνισμό αλλά και το μαρξισμό η απόκτηση αντικειμενικής γνώσης είναι αδύνατη και ό,τι θεωρούμε αληθινό ως κοινωνίες είναι στην πραγματικότητα ένα κοινωνικό κατασκεύασμα από τα πάνω. Η αλήθεια είναι έτσι κατασκευασμένη για να ικανοποιεί τις ανάγκες του Ισχυρού Λόγου. Ενός αόρατου συστήματος κυριαρχίας που διαπερνά κάθε κοινωνική δράση, στάση, διεκδίκηση ή συμπεριφορά και καθένας μας συμμετέχει και εν μέρει είναι συνυπεύθυνος για τα αρνητικά αποτελέσματά του.
Β) Μόνο μια μικρή μειοψηφία κοινωνικών επιστημόνων, ιερά φωτισμένων μυαλών, φιλοσόφων μπορεί να διαπιστώσει αυτή την πλεκτάνη στην οποία έχουν περιπέσει οι κοινωνίες και να την αποδομήσει. Να παράγει τον αληθινό Λόγο, να ερμηνεύσει τις στάσεις και να καθοδηγήσει τελικά τις κοινωνίες στη λύτρωση.
Στα τέλη του 20ου αιώνα και οι δύο θεωρίες, έχοντας φτάσει στο απόγειο της ιδεολογικής τους κυριαρχίας τις προηγούμενες δεκαετίες υποχώρησαν ωστόσο οι βασικές αρχές και ιδέες που διέπουν αμφότερες τις σωτηριολογικές αυτές σχολές προωθήθηκαν από μια άλλη νέα γενιά μελετητών τη δεκαετία του 90.
Τέτοιοι μελετητές δημιούργησαν ιδεολογικά ερευνητικά πεδία όπως: οι μετα-αποικιακές σπουδές των queer (αντι-διεμφυλικές: αποστασιοποίηση ως προς τη δυαδικότητα των φύλων) και όρους όπως η κριτική φυλετική θεωρία, ο διασταυρούμενος φεμινισμός. Δεν ήθελαν να παραμένουν στη σύγχυση του Ισχυρού Λόγου αλλά να αναλάβουν δράση και να αλλάξουν την κοινωνία. Υιοθέτησαν όρους όπως ιμπεριαλισμός, cis ετεροκανονικότητα, πατριαρχία και λευκή υπεροχή για να υποστασιοποιήσουν πια αυτή την Αόρατη Δύναμη που περιέγραφε ο μεταμοντερνισμός. Χρησιμοποίησαν τον όρο «Κριτική Συνείδηση» για να περιγράψουν την ικανότητα να διακρίνουμε τα συστήματα εξουσίας και καταπίεσης, με απώτερο στόχο την επαναστατική ακύρωσή τους.
Κάποιος πια με «κριτική συνείδηση» μπορεί να διακρίνει τη λευκή υπεροχή και την πατριαρχία του ιμπεριαλισμού στην κοινωνία και να τις αποκαλύψει σε μας τους υπόλοιπους – την μεγάλη πλειοψηφία, τη μάζα- που ζούμε στη σύγχυση και στο σκοτάδι.
Τα επόμενα 20 χρόνια αυτές οι θεωρίες αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν, έγιναν περισσότερο συγκεκριμένες και μετατράπηκαν σε απόλυτες αλήθειες οι οποίες αποτέλεσαν τη βάση για μια νέα αναμόρφωση της σκέψης. Οι θεωρίες αυτές εισήλθαν στα πανεπιστήμια, αμφισβήτησαν παραδοσιακά εκπαιδευτικά συστήματα, κυριάρχησαν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, στους κύκλους των διανοούμενων. Υιοθέτησαν ακτιβιστικά συνθήματα όπως: «Σταματήστε να μας σκοτώνετε», «Καταστρέψτε όλους τους ανθρώπους», «Οι λευκοί είναι σκουπίδια», «Όχι άλλοι λευκοί», «Σκοτώστε όλους τους άνδρες». Παρήγαγαν βιβλία όπως τα: «η ευθραυστότητα των Λευκών», «Πώς να είσαι αντιρατσιστής» όπου έκαναν τις αντιλήψεις αυτές προσιτές σε όλους.
Όσοι υιοθέτησαν αυτό το Νέο όραμα για τον κόσμο εγκατέλειψαν τον σκεπτικισμό του μεταμοντερνισμού και ανέλαβαν δράση «εδώ και τώρα». Επιτέλους αφυπνίστηκαν (Woke) με την Αλήθεια και γεμάτοι βεβαιότητα για τον τρόπο που το σύνολο της κοινωνίας, όλα τα συστήματα και όλες οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, λειτουργούν πραγματικά, αναβαπτίστηκαν κάνοντας ένα κυριολεκτικό reset όχι μόνο ιδεολογικό αλλά και βιολογικό.
Γι’ αυτούς πια ο τρόπος που μια λευκή διευθύντρια επιβράβευε την αξιοσύνη της μαύρης υπαλλήλου στη δουλειά δεν αποτελούσε έναν έπαινο αλλά την έκπληξη της λευκής υπεροχής σε μία μαύρη. Ο τρόπος που κάθεται ένας άντρας με ανοιχτά ποδιά, στραμμένα προς τα έξω σε σχέση με μια γυναίκα, δεν έχει να κάνει με τη φυσιολογία του σώματος και των γεννητικών οργάνων του αλλά αποτελεί έκφραση της πατριαρχικής εξουσίας οι άντρες να καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο από τις γυναίκες και να τις στριμώχνουν. Είναι ένας ακόμα συμβολικός σεξισμός για την αποβολή των γυναικών από τους δημόσιους χώρους. Όσο για τον ομιλητή που ξεκινά με την προσφώνηση: «Κυρίες και κύριοι», δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ευρασιατική κυριαρχία των δυαδικών ανθρώπων που επιβάλλουν δυαδικές έννοιες του σεξ και του φύλου.
Ο Woke άνθρωπος λοιπόν αποτελεί ένα άτομο που αισθάνεται την καταπίεση παντού και σε όλα που τον περιτριγυρίζουν και γίνεται πλέον ηθικό του καθήκον να τα καταδείξει, να τα τιμωρήσει και να τα ακυρώσει (cancel culture). Και το κυριότερο απ’ όλα είναι να ακυρώσει τους δράστες.
Όσο για τους υπόλοιπους από μας, στην καλύτερη των περιπτώσεων κοιμούμαστε τον ύπνο του δικαίου, γινόμαστε προβληματικοί και απόβλητοι ακόμα κι αν αποτελούμε την ισχυρή πλειοψηφία. Μαζί μας γίνονται απόβλητες οι ιδέες μας, τα θέλω μας, οι βιολογικές μας κλήσεις, οι επιθυμίες μας. Η ίδια μας η βιολογική υπόσταση είναι αυτή που πρέπει να ακυρωθεί.
Το Woke κίνημα ωστόσο, όσο κι αν διατείνεται πως είναι το Νέο όραμα για την ανθρωπότητα (εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως τέτοιες ιδέες διαδίδονται μόνο στο δυτικό κόσμο και δεν έχουν το παραμικρό έρεισμα στις κοινωνίες της Ασίας, της Αφρικής) όσο κι αυτό-προσδιορίζεται παγκόσμιο) έλκει την καταγωγή του από τα φιλοσοφικά ρεύματα και διανοούμενες αντιλήψεις που έχουν τις πηγές τους τόσο στο μαρξιστικό όσο και στο μεταμοντέρνο αφήγημα του περασμένου αιώνα.
Εν σπέρματι δηλαδή περιέχουν μέσα τους τον ολοκληρωτισμό, τον ελιτισμό, και μια στρεβλή και διεστραμμένη αντίληψη των κοινωνικών ζητημάτων.
Το κυριότερο όλων όμως είναι πως ακυρώνουν την διαλεκτική, τον διάλογο και την ιστορικότητα των λαών, ακυρώνουν εν ολίγοις την ανθρώπινη διάσταση και προέλευση της ιστορίας τους ανθρώπου, με τα καλά και τα άσχημα, προετοιμάζοντας το δρόμο μιας νέας δυστοπικής σωτηριολογίας, αυτής του μετανθρώπου.
Τελικά το woke κίνημα αποτελεί το έσχατο άλλοθι και την κοινωνική επιβεβαίωση ενός νέου σύγχρονου μεσαίωνα που λειτουργεί ως προθάλαμος και ιδεολογική επίρρωση της τεχνολογικής αλλοίωσης της ανθρώπινης φύσης και βιολογίας. Άλλοθι για το τερατόμορφο μετάνθρωπο όπως σκιαγραφήθηκε στο σκοτεινό θάλαμο ενός νεκροκρέβατου στο μυθιστόρημα της Μαίρη Σέλλευ.
Σίγουρα οι κοινωνίες διαθέτουν πολλά πνευματικά εργαλεία για να βρουν άλλους τρόπους και ιδέες και να αλλάξουν τα κακώς κείμενα. Οι κοινωνίες σήμερα έχουν ανάγκη περισσότερο συμμετοχικούς πολίτες στο δημόσιο διάλογο, με ισχυρότερα πολιτικά κριτήρια, κοινωνικές ευαισθησίες και λόγο. Άλλωστε η πολιτισμική υποχώρηση της Δύσης, η κυριαρχία της υποκουλτούρας και του οικονομισμού απέναντι στην παιδεία και την ποιότητα της δημοκρατίας, η υποβάθμιση της ανθρώπινης αξίας και του περιβάλλοντα φυσικού χώρου αποτελούν πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης τέτοιων σαθρών κινημάτων όπως το Woke.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου