Του Κώστα Ράπτη
Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής της (διευρυμένης πλέον) Ομάδας BRICS στο Καζάν της Ρωσίας, προκάλεσε έναν πληθωρισμό λόγου – συνήθως υποτιμητικού στα δυτικά μέσα ενημέρωσης ή αποθεωτικού μεταξύ των θιασωτών της "πολυπολικότητας”. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι πολύ πιο σύνθετη.
Το φανερώνει αυτό η ρεαλιστική ανάλυση ενός ειδικού από εκείνη ακριβώς την πλευρά του κόσμου που πρωταγωνιστεί στο εγχείρημα της "ευρασιατικής ολοκλήρωσης”, η οποία βρίσκεται στην καρδιά και του σχεδίου BRICS.
Γράφοντας για τον κινεζικό ιστότοπο Guancha, ο ακαδημαϊκός διευθυντής του Ρωσικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (RIAC), Αντρέι Κορτούνοφ αναδεικνύει το τι θέλει και μπορεί να είναι η Ομάδα Brics και τι όχι. Ο απολογισμός αυτός αξίζει να αναπαραχθεί αυτούσιος.
Οι BRICS δεν μπορούν να γίνουν ένα παγκόσμιο σχέδιο οικονομικής ολοκλήρωσης
Οι πρωταθλητές των BRICS αρέσκονται να αναφέρουν ότι η ομάδα τους αντιπροσωπεύει πλέον περισσότερο από το ένα τέταρτο της παγκόσμιας επικράτειας και περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Υποστηρίζουν επίσης ότι όσον αφορά το αθροιστικό ΑΕΠ, με όρους ισοδύναμου αγοραστικής δύναμης, το μερίδιο των BRICS ανέρχεται περίπου στο 33% του παγκόσμιου συνόλου, γεγονός που τοποθετεί τον όμιλο πολύ μπροστά από την G7 (τις επτά μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες). Επιπλέον, ο ρόλος των BRICS στην παγκόσμια οικονομία μόνο να αυξηθεί περαιτέρω προορίζεται και μέχρι το 2050 η συνολική οικονομία της G7 θα είναι μόνο το ήμισυ του μεγέθους των BRICS, ακόμη και αν η τελευταία σταματήσει να προσθέτει νέα μέλη. Όλα αυτά είναι αλήθεια, παρατηρεί ο Κορτούνοφ. Ωστόσο, προσθέτει, οι BRICS δεν αποτελούν ένα φυσικό οικονομικό κέντρο εξουσίας με πλήρη αυτάρκεια. Το συνολικό εμπόριο σε ολόκληρη την "παλιά” περιοχή BRICS είναι σημαντικά μικρότερο από, για παράδειγμα, το εμπόριο μεταξύ Κίνας και ASEAN ή Κίνας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τις αμοιβαίες επενδύσεις ή για τις πολυμερείς αλυσίδες R&D και παραγωγής με επίκεντρο τους BRICS. Προς το παρόν, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ακόμη και μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών που να αγκαλιάζει όλη την τεράστια περιοχή των BRICS - οι ανησυχίες για το συντριπτικό οικονομικό βάρος της Κίνας ενδέχεται να κυριαρχήσουν μεταξύ των υπολοίπων μελών.
Οι BRICS δεν θα μετατραπούν σε πολυμερή πολιτική συμμαχία ή συμμαχία ασφαλείας αντιδυτικού χαρακτήρα
Από την ίδρυσή τους το 2006, οι BRICS ήταν πάντα μια πολιτικά ετερογενής ομάδα και αυτή η ποικιλομορφία αυξήθηκε περαιτέρω με την απόφαση διεύρυνσης του 2023. Μέσα στην ομάδα, μπορεί κανείς να βρει μια σοσιαλιστική χώρα (Κίνα), μια μοναρχία (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), μια φιλελεύθερη δημοκρατία (Ινδία), ακόμη και μια θεοκρατική δημοκρατία (Ιράν). Οι προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας των μελών της ομάδας διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους: καθένα από τα κράτη μέλη έχει τις δικές του συγκεκριμένες σχέσεις με τη Δύση που κυμαίνονται από μια άμεση αντιπαράθεση (Ρωσία) έως ένα σύνθετο μείγμα ανταγωνισμού και συνεργασίας (Κίνα) ή μια έντονη πολυδιάστατη συνεργασία (Ινδία). Καίτοι είναι μια ρητά μη δυτική ομάδα, οι BRICS δεν είναι και δεν θα γίνουν μια αντιδυτική συμμαχία. Επιπλέον, πολλά από τα μέλη επιδεικνύουν παραδοσιακά μεγάλη επιφυλακτικότητα όσον αφορά την ένταξη σε οποιεσδήποτε άκαμπτες πολιτικές και στρατιωτικές συμμαχίες, θεωρώντας ότι τέτοια βήματα θα μπορούσαν να περιορίσουν την κυριαρχία τους ή να θέσουν σε κίνδυνο την ελευθερία δράσης τους στην εξωτερική πολιτική.
Η BRICS δεν είναι πιθανό να συμβάλει πολύ στην επίλυση διαφορών μεταξύ των μελών της ή διαφορών μεταξύ των μελών της και τρίτων
Θα ήταν υπέροχο, λέει ο Κορτούνοφ, να φανταστούμε τους BRICS να μεσολαβούν στις συγκρούσεις μεταξύ Κίνας και Ινδίας, μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, μεταξύ Αιγύπτου και Αιθιοπίας ή να παρακολουθήσουμε τους BRICS να διαπραγματεύονται μια ειρηνευτική διευθέτηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και να συμβάλλουν στην ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, όλα αυτά τα προβλήματα είναι πολύ ευαίσθητα και είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν σε τόσο ευρεία και πολυποίκιλη μορφή. Οι πιθανότητες λένε ότι δεν θα υπάρξει πλήρης συναίνεση εντός της ομάδας για το πώς ακριβώς θα πρέπει να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε από αυτές τις συγκρούσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, το σχήμα BRICS μπορεί να παράγει πολύ γενικές πολιτικές διακηρύξεις που ζητούν ειρηνική επίλυση διεθνών διαφορών. Μπορεί επίσης να προσφέρει βολικές ευκαιρίες για άτυπες διμερείς ή πολυμερείς διαβουλεύσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες κρίσεις ή συγκρούσεις, που θα διευθετηθούν στο περιθώριο των συνόδων κορυφής ή των υπουργικών συνόδων. Οι BRICS δύσκολα είναι σε θέση να βοηθήσουν τα Ηνωμένα Έθνη ως ειρηνευτικό πολυμερή μηχανισμό και είναι πολύ απίθανο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με την τρέχουσα σύνθεση των μόνιμων μελών του να αποφασίσει ποτέ να αναθέσει στους BRICS μια τέτοια αποστολή.
Οι BRICS δεν θα γίνουν ποτέ το αντίστοιχο της G7
Συχνά συγκρίνονται οι BRICS με τη G7 η οποία ενίοτε αναφέρεται ως μοντέλο προς μίμηση. Πράγματι, η G7 που λειτουργεί ήδη για περισσότερα από πενήντα χρόνια, έχει σε αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα συσσωρεύσει πολύ χρήσιμη εμπειρία θεσμικής ανάπτυξης και μέρος αυτής της εμπειρίας θα πρέπει να εξεταστεί διεξοδικά από τον όμιλο BRICS. Ωστόσο, υπάρχουν τουλάχιστον δύο σημαντικές διακρίσεις μεταξύ των δύο ομάδων. Πρώτον, η G7 είναι μια ομάδα εθνών-ομοϊδεατών που ενώνονται όχι μόνο από μια πολύ βαθιά και πολυδιάστατη οικονομική αλληλεξάρτηση, αλλά και από κοινές αξίες και συγκλίνοντα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα (αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η Ρωσία δεν μπόρεσε ποτέ να ενσωματωθεί σωστά στη G7 και τελικά αποχώρησε από αυτήν). Οι BRICS είναι μια ετερογενής, όχι μια ομοιογενής κοινότητα εθνών, που αντιπροσωπεύουν μοναδικούς πολιτισμούς με πολύ συγκεκριμένα συστήματα αξιών και πολιτικούς θεσμούς. Δεύτερον, η G7 εξακολουθεί να έχει μια σαφή ιεραρχία, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να ενεργούν ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της. Δεν υπάρχει τέτοιος ηγέτης και τέτοια ιεραρχία εντός των BRICS, ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία, ούτε οποιοδήποτε άλλο μέλος μπορεί να επιβάλει τη θέληση ή την ατζέντα του στην υπόλοιπη ομάδα. Επομένως, η σύγκριση των BRICS και του G7 είναι σαν να συγκρίνετε μια φάλαινα και έναν ελέφαντα - και τα δύο ζώα είναι μεγάλα, αλλά διαφέρουν σαφώς μεταξύ τους.
Από την άλλη πλευρά, επισημαίνει ο Κορτούνοφ, κανένας από τους προαναφερθέντες περιορισμούς και περιορισμούς δεν υποδηλώνει ότι οι BRICS είναι μια εντελώς περιστασιακή και επιφανειακή πρωτοβουλία, η οποία είναι καταδικασμένη να παραμείνει μόνο μια λέσχη φλυαρίας υψηλού προφίλ ή ένα φανταχτερό διεθνές κλαμπ για μια μεγάλη ποικιλία από φιλόδοξους μη δυτικούς κρατικούς ηγέτες που αναζητούν πρόσθετη ορατόττηα και ανάστημα. Αντίθετα, υπάρχουν πολλοί συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους η ομάδα (με τη δέουσα πολιτική βούληση, δέσμευση και αφοσίωση) μπορεί να εξυπηρετήσει τα μέλη της και τη διεθνή κοινότητα γενικότερα. Οι ακόλουθες λειτουργίες φαίνεται να είναι οι πιο σημαντικές.
Η BRICS μπορεί να προωθήσει το εμπόριο και τις επενδύσεις μεταξύ των μελών της, καθώς και να συμβάλει στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη αυτών των μελών
Οι πρώτες απόπειρες διευκόλυνσης των οικονομικών συναλλαγών εντός των BRICS αποδείχθηκαν αρκετά επιτυχημένες: τα τελευταία δέκα χρόνια, το εμπόριο εντός των BRICS αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 10,7% ετησίως, ενώ το συνολικό παγκόσμιο εμπόριο αυξήθηκε μόνο κατά 3% ετησίως . Ο όμιλος μπορεί να υπερηφανεύεται για τους δύο καινοτόμους φορείς του που ανταγωνίζονται τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Δύσης, τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), η οποία θεωρείται εύλογη εναλλακτική προς τη Διεθνή Αναπτυξιακή Τράπεζα, και τη Ρύθμιση Συναλλαγματικού Αποθεματικού των BRICS (Contingent Reserve Arrangement), πιθανή εναλλακτική προς το ΔΝΤ. Αν και τόσο η NDB όσο και η CRA παραμένουν σχετικά νέες πρωτοβουλίες, με την πάροδο του χρόνου ενδέχεται να μετατραπούν σε ακρογωνιαίους λίθους της νέας παγκόσμιας χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής. Επιπλέον, η Ομάδα BRICS προορίζεται να επιταχύνει τη συνεχιζόμενη διαδικασία αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας, προωθώντας το εμπόριο μεταξύ των μελών της σε τοπικά νομίσματα και πειραματιζόμενη με μια καινοτόμο πλατφόρμα ψηφιακών πληρωμών (τη λεγόμενη "BRICS Bridge") και άλλους μηχανισμούς πληρωμών. Θα είναι αυτό ιδιαίτερα σημαντικό για τις χώρες που εκτίθενται σε διάφορες δυτικές κυρώσεις, όπως η Ρωσία και το Ιράν.
Οι BRICS θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση κοινών μη δυτικών προσεγγίσεων στα παγκόσμια προβλήματα
Η ατζέντα των BRICS επεκτείνεται σταδιακά, περιλαμβάνοντας τομείς, όπως η διαχείριση της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης, η παροχή επισιτιστικής ασφάλειας, η καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας, η ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης και ούτω καθεξής. Δεν είναι εύκολο να προκύψουν κοινές θέσεις για όλα αυτά και παρόμοια θέματα, αλλά η μείωση των υφιστάμενων χασμάτων στις αντιλήψεις και τις προσεγγίσεις για την αναδυόμενη παγκόσμια ατζέντα είναι εξαιρετικά σημαντική. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, δεδομένης της ποικιλομορφίας και της περιεκτικότητάς τους, οι BRICS μπορούν να προσφέρουν μια μοναδική πλατφόρμα, στην οποία μπορούν να διατυπωθούν και, ελπίζει κανείς, να συντεθούν διάφορες μη δυτικές απόψεις για την παγκόσμια διακυβέρνηση και για μια εκτεταμένη αναπαραγωγή των παγκόσμιων κοινών αγαθών. Το ευρύ φάσμα αυτών των θεμάτων εκτείνεται τόσο στην ασφάλεια όσο και στη διάσταση ανάπτυξης. Η σημασία αυτού του ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι BRICS πρόκειται να ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου: η ομάδα μπορεί να γίνει ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς που έχει ο ανερχόμενος Παγκόσμιος Νότος, ώστε να ακούγεται η φωνή του στις μελλοντικές συζητήσεις για τη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων .
Οι BRICS είναι σε θέση να συμβάλλουν στο διάλογο των πολιτισμών
Δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί η σημασία ενός άμεσου διαλόγου μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, παρακάμπτοντας προγενέστερους απαραίτητους και συχνά προκατειλημμένους δυτικούς μεσάζοντες. Η προτιμώμενη προσέγγιση σε αυτόν τον διάλογο σκιαγραφήθηκε από τον πρόεδρο της Κίνας Σι Τζινπινγκστην Πρωτοβουλία του για τον Παγκόσμιο Πολιτισμό που ανακοινώθηκε τον Μάρτιο του 2023. Το πλαίσιο BRICS προσφέρει μια ολόκληρη γκάμα νέων ευκαιριών για τη συμμετοχή σε έναν τέτοιο διάλογο. Από περισσότερες από διακόσιες εκδηλώσεις που η Ρωσία ως προεδρεύουσα χώρα των BRICS για το 2024 έχει προγραμματίσει για φέτος, ένα μεγάλο μερίδιο ανήκει σε συγκεντρώσεις πανεπιστημίων, μέσων ενημέρωσης, ερευνητικών κέντρων, ιδρυμάτων της κοινωνίας των πολιτών, επαγγελματικών ενώσεων, οργανώσεων νεολαίας κ.λπ. Αυτή η κοινωνική αλληλεπίδραση σε όλες τις πιθανές μορφές της μπορεί να γίνει ουσιαστική προσθήκη στο αμοιβαίο ή πολυμερές εμπόριο και τις επενδύσεις. Εάν ο πολιτικός διάλογος υψηλού επιπέδου αποτελεί τον σκελετό της ομάδας και το εμπόριο και οι επενδύσεις αντιπροσωπεύουν τον μυϊκό ιστό, η κοινωνική αλληλεπίδραση σε πολλαπλές μορφές σε διάφορα επίπεδα μπορεί να θεωρηθεί ως το αίμα στο σώμα των BRICS.
Οι BRICS μπορούν να γίνουν μια σημαντική πηγή ιδεών και προτάσεων για τον ΟΗΕ, την G20 και άλλους παγκόσμιους φορείς
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, δυτικοί θεσμοί και όμιλοι (όπως η ΕΕ, η G7, ο ΟΟΣΑ) λειτούργξσαν ως μοναδική πηγή ιδεών, προσεγγίσεων, αλλά και προσωπικού για διεθνή φόρουμ που κυμαίνονται από τα Ηνωμένα Έθνη έως την G20. Όντας μια σημαντική μη δυτική ομάδα εθνών, οι BRICS είναι σε θέση να σπάσει αυτό το μονοπώλιο και να παρουσιάσει προτάσεις που αντανακλούν τα θεμελιώδη συμφέροντα ενός ευρέος φάσματος αναπτυσσόμενων χωρών, που δεν περιορίζονται μόνο στα μέλη τους. Η ικανότητα των BRICS να το κάνουν αυτό θα εξαρτηθεί από την πολιτική δέσμευση, από την ποιότητα των εμπλεκόμενων εμπειρογνωμόνων, από τις ικανότητες προσέγγισης και από άλλους παράγοντες. Ωστόσο, οι BRICS (μαζί με άλλους μη δυτικούς πολυμερείς φορείς, όπως το Σύμφωνο της Σαγκάης και η ASEAN) είναι σε θέση να συμμετάσχουν στον παγκόσμιο ανταγωνισμό ιδεών σε ένα σημείο που οι ιδέες αποκτούν ιδιαίτερη αξία.
Όπως σωστά το έθεσε ο Ότο φον Μπίσμαρκ, "η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού”. Η Μόσχα, σημειώνει ο Κορτούνοφ, πήρε πολύ σοβαρά την προεδρία της για το 2024. Σαφώς, η ρωσική ηγεσία σκοπεύει να αποδείξει ότι, παρά τις συνεχείς προσπάθειες της Δύσης, η Ρωσία δεν είναι απομονωμένη στη διεθνή κοινότητα και μπορεί να διεκδικήσει πολλούς φίλους και εταίρους στον Παγκόσμιο Νότο.
Ακόμη πιο σημαντικό, καταλήγει, είναι ότι η Ρωσία έκανε τα καθήκοντά της στο μέτρο του δυνατού, ανοίγοντας το δρόμο για τη σύνοδο κορυφής με πολυάριθμες υπουργικές συνεδριάσεις, επίσημες διαβουλεύσεις σε χαμηλότερα επίπεδα, κοινοβουλευτικές, επιχειρηματικές συναντήσεις και συναντήσεις εμπειρογνωμόνων.
Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις χρειάστηκε σκληρή εργασία για την προετοιμασία προετοιμάσουν των εγγράφων που θα υπογραφούν στο Καζάν και διάφορους οδικούς χάρτες σε ποικίλους τομείς προτεραιότητας. Για να γίνει ένας σημαντικός διεθνής παράγοντας, η ομάδα πρέπει επίσης να θεσμοθετηθεί περισσότερο και να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένα προβλήματα. Μια άλλη σημαντική διάσταση της ωρίμανσης της ομάδας θα ήταν μια πιο διαφανής και πιο επίσημη ενταξιακή διαδικασία. Εξ ού και η θέσπιση στη Σύνοδο του Καζάν του καθεστώτος της "χώρας εταίρου”, η οποία στερείται δικαιωμάτων πλήρους μέλους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου