Προδημοσίευση από το προσωπικό του ιδιόγραφο ημερολόγιο
[Από την Αργυρώ Μποζώνη]
Ένα ιδιόγραφο ημερολόγιο του Ναπολέοντα Ζέρβα έρχεται να καταγράψει ξανά από το 1942 έως το 1945, τις ημέρες και τις σκέψεις, τις απόψεις και την προσωπική του οπτική απέναντι στα γεγονότα της εποχής.
Ρωτήσαμε τον Δημήτρη Θάνα που επιμελήθηκε την έκδοση του βιβλίου γιατί μπορεί να έχει ενδιαφέρον το να διαβάσει κανείς αυτό το ημερολόγιο. Να τι μας απάντησε:
«Η συγκεκριμένη έκδοση αφορά το ιδιόγραφο Ημερολόγιο του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, ενός από τους πρωταγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, και καλύπτει το διάστημα 1942-1945. Για 32 μήνες, στη δίνη της συγκυρίας, δεν παραλείπει ούτε μια ημέρα να κρατήσει ημερολόγιο, αποτυπώνοντας με ενεργή τρόπο την προσωπική οπτική του απέναντι στα γεγονότα εν τη γενέσει τους. Η έκδοση του ημερολογίου έρχεται να καλύψει ένα σημαντικότατο κενό τόσο σε σχέση με την ιστορία του ΕΔΕΣ όσο και σε σχέση με τη γενικότερη ιστορία του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος».
Στόν πρόλογο της έκδοσης, ο ιστορικός Βαγγέλης Τζούκας γράφει:
H δράση του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα κατά την περίοδο της Κατοχής ως ηγέτη του ΕΔΕΣ, μιας από τις σημαντικότερες αντιστασιακές οργανώσεις, έχει αποτυπωθεί σε πολλές ιστορικές μελέτες Ελλήνων και ξένων ερευνητών. Ο ίδιος ο Ζέρβας αποπειράθηκε να καταγράψει τα απομνημονεύματά του για την περίοδο 1941-1945 σε σειρά δημοσιευμάτων των εφημερίδωνΑκρόπολις (1949-1950) και Απογευματινή (1957). Οι αναφορές αυτές, αν και διατηρούν τη σημασία τους, παρέμειναν ανολοκλήρωτες, καθώς καλύπτουν τμήμα μόνο της παρουσίας του Ζέρβα στο βουνό. Επιπλέον ενέχουν και το στοιχείο της χρονικής απόστασης από τα τεκταινόμενα της Κατοχής, αλλά και το στοιχείο της ενδιάμεσης παρεμβολής του πολυαίμακτου Εμφυλίου Πολέμου(1946-1949). Σε αντίθεση με τις προσπάθειες αυτές, το πρωτότυπο ημερολόγιο του Ζέρβα (το οποίο ενημέρωνε ανελλιπώς από την πρώτη ημέρα της ανόδου του στο βουνό) δεν έχει ποτέ μέχρι σήμερα δημοσιευθεί αυτούσιο. Πρόκειται για κείμενο μεγάλης ιστορικής αξίας, στο οποίο αποτυπώνονται οι πολλαπλές δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο στρατηγός ως προς την ευόδωση του εγχειρήματός του, όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις της περιόδου (από τον Γοργοπόταμο έως τηΜενίνα), η βιωμένη καθημερινότητα του αντάρτικου, η ζωή των χωρικών της Ηπείρου. Επιπλέον διακρίνονται ευκρινώς οι εντυπώσεις του Ζέρβα για τους συμμαχητές του, τους πολιτικούς αντιπάλους (κυρίως αυτούς του ΕΑΜ), τους Βρετανούς αξιωματικούς-συνδέσμους, τους Ιταλούς και Γερμανούς στρατιωτικούς, τα πολιτικά στελέχη που δρούσαν εντός και εκτός της χώρας. Είναι προφανές ότι η παρούσα έκδοση του ημερολογίου του Ναπολέοντα Ζέρβα έρχεται να καλύψει ένα σημαντικότατο κενό τόσο σε σχέση με την ιστορία της οργάνωσης, όσο και σε σχέση με τη γενικότερη ιστορία του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος.
30.9.1942
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ 70 ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ
Περάσαμε δύο μήνες στα βουνά, ακριβώς 70 ημέρες τώρα. Και πέρασαν όλες άγονες, εξ αιτίας της αισχράς προδοσίας του Ίσκου. Ο προδότης αυτός πρέπει να τιμωρηθή σκληρά και παραδειγματικά. Αν δεν ζω, αφήνω ρητή εντολή στους συναγωνιστάς μου και κάνω έκκληση στο ελεύθερο Έθνος να με αναπληρώσουν. Προδοσία τέτοιας μορφής, αν μείνη ατιμώρητος, θα πη πως δεν υπάρχει Εθνική Νέμεσις. Θα πη πως η φυλή μας θα πάη γρήγορα στην διάλυσι. Άλλα γεγονότα χαρακτηριστικά είναι η αισχρή διαγωγή των Βασιλικών του Βάλτου Στράτου, Παπαχρήστου, Σκαλτσή και Γιάννη Σκυλοδήμου, οι οποίοι από τα κοινά ελατήρια κινούμενοι με επρόδωσαν και έγιναν έτσι αφορμή να συλληφθούν η γυναίκα μου και ο αδελφός μου, υπεβοήθησαν δε την ενέργειαν του Ίσκου προς αντίδρασιν. Πρέπει το Έθνος και οι συνεργάται μας να στιγματίσουν ανεξίτηλα τους προδότες αυτούς, όπως επίσης τους άλλους αχρείους κομμουνιστάς, οι οποίοι δεν υπεχώρησαν προ ουδενός. Σάπιες μερίδες και οι δυο τους, θέλουν γερό και σκληρό χτύπημα. Μην πλανηθώμεν. Είναι το κατακάθι του Ελληνικού Λαού και δεν θα διορθωθούν ποτέ. Μόνον η δίκαιη σκληρότης θα τους συνεφέρη.
2.10.1942
Την 19ην ώρα ο Μαντζούκης μου απέστειλε τον Δημήτριον Παππάν, σύνδεσμον, με επιστολήν εις την οποίαν μου λέγει ότι έφθασαν εις το χωριό του ο Πίσπερης με Τσάκαν64 και δύο του Ε.Α.Μ., πράγματι όμως Κομμουνιστάς, ότι συνεζήτησαν το ζήτημα της συνεργασίας και κατέληξαν να μου θέσουν όρους. Ήτοι να με αναγνωρίσουν ως Αρχηγόν, αλλά τα της δράσεως να εξαρτώνται από αυτούς. Ήτοι περί ειρήνης και πολέμου να αποφασίζουν αυτοί. Ο Πίσπερης άβουλος, κλίνει προς αυτούς. Ο Μαντζούκης προτείνει να δεχθώ τους όρους του, διότι αυτός θα κανονίζη τα ζητήματα όπως θέλωμεν. Απήντησα ότι όλα τα δέχομαι, εκτός της παρεμβάσεώς των εις τα της δράσεως. Δηλαδή οι κύριοι κομμουνισταί θέλουν με ξένα κόλλυβα να αγιάσουν. Ζητούν να με συναντήσουν. Τους παρήγγειλα να έλθουν προς συνάντησίν μου, διότι αδυνατώ να αναχωρήσω απ' εδώ. Ο Μαντζούκης δέχεται ότι είχα απολύτως δίκαιον όταν του έλεγα ότι Ε.Α.Μ. ίσον μία, δύο, τρεις φορές κομμουνισμός και φαίνεται αποφασισμένος να με βοηθήση απολύτως.
8.10.1942
Ούτε ασύρματος κατώρθωσε τίποτε, ούτε αεροπλάνο φάνηκε έως την 24ην ώρα. Έχω πεποίθησι ότι δεν θα έλθη και ότι διαφαίνεται πλέον φανερά η πλεκτάνη. Μα σ' αυτή τι ρόλο παίζει ο Πυρομάγλου και Μπαρδόπουλος; Προσεχώρησαν και αυτοί στο αντίπαλο στρατόπεδο, και είναι αυτοί οι δημιουργοί αυτής της ατιμίας; Ίσως ναι. Γιατί οι κύριοι αυτοί, εφ' όσον επρόκειτο να πέσουν 3 Άγγλοι, δεν ήλθαν οι ίδιοι εδώ; Τι άλλην επιτυχίαν μεγαλυτέραν περίμεναν για να έλθουν; Αυτό με κάνει να τους υποπτεύωμαι. Εύχομαι να πλανώμαι. Ας περιμένω άλλωστε ως το πρωί, καίτοι είμαι απόλυτα πεπεισμένος πως ούτε απόψε θα φανή αεροπλάνο και γι' αυτό πέφτω να κοιμηθώ την 24.30΄ ώρα όπως και ψες.
10.11.1942
Την 17ην ώραν ενεφανίσθη ένας Άγγλος ταγματάρχης με τον Μιχάλη. Ο Άγγλος ταγματάρχης έρχεται εκ μέρους του συνταγματάρχου του81 –ονόματα δεν ρώτησα–, όστις μένει εις Στρώμνη Φθιώτιδος και όστις ζητεί ενίσχυσιν από εμένα διά να εκτελέση διαταγήν του Αρχιστρατήγου Αιγύπτου περί ανατινάξεως της γεφύρας του Γοργοποτάμου, καθόσον ο Ρόμελ ως μόνην γραμμήν εφοδιασμού του έχει την σιδηροδρομικήν γραμμήν και από Πειραιά-Σουδάν-Αίγυπτο. Αυτός μου είπεν ότι είναι απογοητευμένος ο συνταγματάρχης του, δεν βρήκε πουθενά Αντάρτες, μόνον ένας Καραλίβανος ληστής με 2-3 υπάρχει,82 όστις τους κατάκλεψε, ότι αυτός έπεσεν προ εξ ακριβώς εβδομάδων μαζύ με 7 άλλους και άλλοι 4 αργότερα, και ότι έχουν 2 ασυρμάτους και πολύ δυναμιτιστικόν. Οι Άγγλοι ζητούν να πάμε εκεί προς περαίωσιν της δουλειάς. Του είπα ότι θα πάω. Κοιμηθήκαμε καλά και άναψα φωτιές για τα αεροπλάνα.
20.11.1942
Την 9ην ώρα ο Άγγλος ταγματάρχης μου μίλησε ιδιαιτέρως ότι ο Συνταγματάρχης του έχει εντολή από το Κάιρο να μου παραδώση 1.000 λίρες και ότι άλλες 1.000 λίρες έχει για έναν άλλο αρχηγό, χωρίς να ξέρη αν αυτός είναι ο Άρης, και ότι εζήτησεν πληροφορίες από το Κάιρον. Επίσης μίλησα με τον Συνταγματάρχη, εις τον οποίον εξέθεσα τα της αντιθέσεως με το Ε.Α.Μ. και ότι Ε.Α.Μ. ίσον κομμουνισμός, αλλ' ότι πρέπει προς επιτυχίαν του σκοπού μας να κάμωμεν πολιτική. Παρεδέχθη και αυτός πλήρως τούτον. Πάντως παρέλαβα τις 1.000 λίρες και είπα να ζητήσουν από το Κάιρο να μας ρίξουν 200 ζεύγη άρβυλα και 200 αντίσκηνα.
ΓΕΝΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟ
Το εξαιρετικό γεγονός του μηνός είναι ότι με το τίποτε επέτυχα αφ' ενός μεν να σταματήσω τους Ιταλούς εις την Σκουλικαριάν, αφ' ετέρου δε να καταρτίσω ανταρτικήν ομάδα ικανή να διασχίση όλη σχεδόν την Στερεάν Ελλάδα, να συνοδεύση εκεί τον ταγματάρχη Χρήστου, Άγγλον, και μετά να αναλάβη την επιχείρησιν του Γοργοποτάμου και την οποίαν να φέρη σχεδόν αυτή μόνη εις πέρας. Είμαι πραγματικά ενθουσιασμένος από την επιτυχία αυτή, δεδομένου ότι μόλις ολίγας ημέρας πριν είχα μόνον 16 αντάρτας και μ' αυτούς ξεκίνησα να σταματήσω τους Ιταλούς. Επίσης ένας άλλο εξαιρετικό γεγονός υπάρχει, ότι σχεδόν κατώρθωσα να επιβληθώ τουλάχιστον στρατιωτικώς εις την οργάνωσιν του Ε.Α.Μ. Να τους αναγκάσω να πειθαρχήσουν και να με υπακούσουν τυφλά. Αυτό μου δίδει την ελπίδα ότι τελικώς θα επιβληθώ, αν μη πολιτικώς τουλάχιστον στρατιωτικώς. Μένει το άλλο μεγάλο γεγονός, ότι έχω μαζύ μου όλους τους Άγγλους που υπάρχουν στην Ελλάδα.99 Και έτσι εκεί που ευχόμουνα κάποτε να 'λθη ένας Άγγλος κοντά μου, έχω σήμερα το σύνολον των εις Ελλάδα ευρισκομένων Άγγλων, οι οποίοι έχουν πλήρη προς εμένα εμπιστοσύνην και ειλικρινή θαυμασμόν, προτείναντές με διά τον Πολεμικόν Σταυρόν. Μαζύ με αυτούς συνεχίζω την πορείαν μου προς Βάλτον-Ήπειρον για να επιτελέσω έναν μεγάλο άθλον, να κατορθώσω να τους στείλω πίσω στο Κάιρο.101 Έτσι με την πίστι μου στον Αγώνα και την επιμονήν μου κατώρθωσα σχεδόν να φθάσω εις την αρχή της πλήρους μου επιτυχίας.
31.10.1943
Οι Γερμανοί αρχίζουν την 9ην ώρα να ανέρχωνται προς τον Προφήτη Ηλία. Διατάσσω τα τμήματα να βαστάξουν μέχρι τέλους. Βάλλουν με όλμους. Οι εαμίτες πυροβολούν στο χωριό. Δύο φορές οι σφαίρες έπεσαν πλάι μου. Η μάχη με τους εαμίτες συνεχίζεται σκληρά. Στέλλω τον λοχαγόν Κρίκαν με 15 άνδρες εις τον Προφήτην Ηλίαν. Δυστυχώς δεν φθάνει, στον δρόμο τού διαλύονται οι άνδρες. Την 10ην ώρα ο Τομ ζητεί να του πω πού θα πάμε. Του δίδω Μελισσουργούς. Δυστυχώς αυτός προτιμά να κρύβεται σε ένα δάσος πλησίον της Λαφίνας. Διατάσσω την 10ην ώραν να αναχωρήσουν τα μεταγωγικά προς Μελισσουργούς. Την 11ην ώραν από τον Προφήτην Ηλίαν ειδοποιούν ότι οι Γερμανοί εξακολουθούν ανερχόμενοι και ότι τα φυσίγγια ετελείωσαν. Τότε διατάσσω αναχώρησιν. Τα πυρά των εαμιτών καθίστανται ισχυρότερα. Οι πολυβολισμοί πυκνούνται, βάλλουν τους αναχωρούντας. Οι Γερμανοί εξακολουθούν βολήν όλμων προς Νεράιδαν.Την 11.15΄ ώραν αναχωρώ από την Νεράιδα, αφού παρέδωσα τα αρχεία εις τον Κόκκινο Γεώργιον. Και μετά δραματικήν πορείαν φθάνω την 13ην ώραν εις Αυτί Νεράιδας. Εκεί είναι ο υπολοχαγός Σιγήσης με ολίγους άνδρας και συνεχίζομεν την πορείαν προς Μελισσουργούς. Μία φάλαγξ ατέλειωτος, πέραν των τριών χιλιομέτρων μήκους, εις δρόμον ελεεινόν, ανύπαρκτον.
31.12.1943
Ο Νικολάου μου ανεκοίνωσε ό,τι του είπε προφορικώς ο Νικήτας, τουτέστιν ότι οι Κομμουνισταί θα κάμουν Κυβέρνησιν εις Σπερχειάδα με τον Σβώλον επικεφαλής, τον Γληνόν, τον Σαράφην, τον Καρτάλην, τον Τσιριμώκον, ήτις θα παρουσιασθή ως Κυβέρνησις της Ελευθέρας Ελλάδος. Δεν μπορώ να το πιστεύσω.
❖ Το 1943 υπήρξε γεμάτο αγώνες και αγωνία, έτσι κατά το 1943 όχι μόνον υπήρξα ο στόχος των επιθέσεων των κατακτητών Ιταλών και Γερμανών αλλά και των εαμιτών, Κομμουνιστών δηλαδή. Δυστυχώς και ο Δημοκρατικός κόσμος και ακόμα περισσότερον ο συγγενής κόσμος του Συνδέσμου, όστις περισσότερον όλου του άλλου κόσμου με έβλαψε και εκωλυσιέργησε. Χάρις στην βοήθεια του Θεού επετύχαμε να εξέλθωμεν ισχυρότεροι απ' ό,τι ήμεθα. Μεγάλη αλήθεια ότι αξιωματικοί οι σπεύσαντες εις τας τάξεις μας έδειξαν επαίσχυντο διαγωγήν. Ουδέποτε εφανταζόμεθα ότι ήταν δυνατόν να υπάρξη τόση παληανθρωπιά, μικρότης και δειλία. Είναι τέτοιο το κακό ώστε να μην είναι απίθανος η εκδοχή ότι ούτοι ήλθαν επάνω με προδιαγεγραμμένο σχέδιο την διάλυση των Εθνικών μας Ομάδων. Είναι βαρειά η υπόνοια, αλλά δεν μπορώ να βρω δικαιολογίαν διά την κλασσικήν ανικανότητα και εξωφρενικήν των δειλίαν...
18.4.1944
Ήλθε την 11ην ώραν ο Τομ. Μου εγνώρισε τηλεγραφήματα του Σ.Μ.Α., των οποίων θα μου δώση αντίγραφα. Ενός δεν μου δίδει αντίγραφον. Είναι του Σ.Μ.Α. προς τον Ε.Λ.Α.Σ. διά του οποίου, σχετικώς με την επίθεσίν των εναντίον των ομάδων μας του Βάλτου, τους λέγουν ότι επικειμένης της συσκέψεως, πάνε να δημιουργήσουν το FET-A COMPLIS και ότι αυταί είναι φασιστικαί μέθοδοι βίας, τας οποίας δεν θα επιτρέψουν και τας οποίας επίστευαν ότι και οι εαμίτες τας είχαν αποκηρύξει. Διατάσσει να μείνουν στας θέσεις των, άλλως θα φέρουν βαρυτάτην ευθύνην. Έτερον τηλεγράφημα του Κρις συνιστά όπως κατά την σύσκεψιν με το Ε.Α.Μ. επιμείνω εις την ανάκτησιν όλων των περιοχών προ του εμφυλίου πολέμου, και τελικώς να δεχθώ πλήρη εκκένωσιν των εδαφών της Ηπείρου. Ο Βενιζέλος εις απάντησιν του τηλεγραφήματος, διά την πρότασιν του Μπακιρτζή, λέγει να μην κάνω καμμιά ενέργεια συνεργασίας με επιτροπήν Ε.Α.Μ. Γενικώς όλα δεικνύουν ότι το Σ.Μ.Α. ήρχισε να παίρνη σταθερά θέσιν επάνω στα Ελληνικά ζητήματα και κυρίως επάνω στις Εθνικές Ομάδες.
15.11.1944
1) Ο Σκόμπυ τηλεγραφεί ότι αύριον πρωίαν έρχεται δι' υδροπλάνου αξιωματικός σύνδεσμός του.
2) Έκαμα έξω από τα δόντια τηλεγράφημα εις Σκόμπυ διά χρήματα, δηλώνοντας ή να μου στείλουν ή αν δεν έχουν σκοπόν διατηρήσουν ομάδας, τότε διατάξουν διάλυσίν των κατεπειγόντως, αφού στείλουν τα αναγκαιούντα ίνα πληρώσωμεν τους χορηγητάς μας. Να δούμε.
30.11.1944
Την 17.30΄ επεσκέφθην τον Σκόμπυ. Μου εδήλωσε ότι θα επιβάλη την Τάξιν μόνος του χωρίς να χρησιμοποιήση Έλληνας. Από αύριον ουδείς της Ε.Π. θα υπάρξη και ότι το Ε.Λ.Α.Σ. δεν θα κυκλοφορή ένοπλον, ουδεμία σύλληψις θα γίνη και όπου υπάρχουν και γίνονται χαρακώματα θα πηγαίνουν μόνοι των, ότι θα βγάλουν περιπολίας αρμάτων εις τας οδούς των Αθηνών και εις τα περίχωρα, ότι θα προσπαθήση να κάνη χρήσιν όσον το δυνατόν μικροτέρας Ελληνικής δυνάμεως.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ - ΑΘΗΝΑΙ
1) Η γνώμη μου εκ της εις Αθήναν επισκέψεως είναι ότι ο κόσμος έχει αγωνία και ανησυχίαν δικαιολογημένην και θεωρεί σχετικώς υπεύθυνον τον Παπανδρέου. Το τοιούτο πιστεύουν και οι Άγγλοι, ιδίως οι στρατιωτικοί, και εξ αυτού η απόφασις του Σκόμπυ επιβάλη οπωσδήποτε το Κράτος του Νόμου διά των ιδίων του δυνάμεων. Την αυτήν αγωνίαν και ανησυχίαν έχει και ο Πρωθυπουργός. Η δειλία και αβουλία του του δημιούργησαν την αμφιβολίαν και την υπερβολήν τού εκ των Κ.Κ.Ε. κινδύνου. Έπεσε θύμα της μπλόφας των.
2) Οι Βασιλικοί νομίζουν ότι ήλθεν η ώρα να εμφανίσουν Βασιλέα ως σωτήρα και προς τούτο έχουν στρέψει όλη των την προσοχήν σε μένα. Δεν έχουν νομίζω ακόμα σύμφωνον την επίσημον Αγγλικήν γνώμην. Δεν είναι απίθανον να εκδηλωθή και αύτη, είμαι βέβαιος ότι οι Κ.Κ.Ε. δεν θα τολμήσουν να κτυπήσουν τους Άγγλους, μα αν συμβή αυτό συντελεσθή ασφαλώς μέχρι της 15ης Δεκεμβρίου. Νομίζω ότι ο Σκόμπυ θα επιβάλη το Κράτος του Νόμου διά παντός τρόπου.
3) Ο Παπανδρέου δεν θα ήθελε να με δη επιβάλλοντας την τάξιν και την ησυχίαν και τούτο διότι νομίζει ότι θα αποκτήσω πρόσθετον κύρος εις βάρος του ιδικού του. Πιστεύει δυστυχώς ότι είμαι αντίπαλός του, το είπα και στον Ροζάκη και τον Γαρουφαλιά και τον Σγουρίτσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου