Γράφει ο Φώτης Σαραντόπουλος
Ενώ ο Βενιζέλος διάβαζε στην Βουλή το Βασιλικό Διάγγελμα, στάλθηκε από το Γενικό Στρατηγείο προς το Υπουργείο Στρατιωτικών η επίσημη Έκθεση για τα γεγονότα από την έναρξη του πολέμου ως την θριαμβευτική νίκη στη μάχη του Κιλκίς – Λαχανά. Η Έκθεση (αυτολεξεί και με την ορθογραφία και σύνταξη της εποχής), έχει ως εξής:
Υπουργείον Στρατιωτικών, Αθήνας
Μετά αιματηρούς και πεισματώδεις αγώνας τριών ημερών έληξε σήμερον η μάχη καθ’ όλον το μέτωπον, από λίμνης Αρδάν μέχρι Νιγρίτας, δια περηφανούς νίκης των ελληνικών όπλων και πλήρους υποχωρήσεως και καταστροφής του εχθρού. Αι απέναντι των Ελλήνων βουλγαρικαί δυνάμεις ανήρχοντο εις 80-88 τάγματα πεζικού μετά 180 πυροβόλων, κατανεμημένων εις διαφόρους ομάδας μεταξύ Παγγαίου όρους και Δοϊράνης.
Κατόπιν των πρώτων επιθέσεων των Βουλγάρων κατά τας αρχάς Μαΐου εις Παγγαίον και παρά την Νιγρίταν, ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε θέσιν αμυντικήν επί της γραμμής κόλπου Ορφανού και λίμνης Μπεζίκ. Πέντε Μεραρχίας Β και ΒΔ της Θεσσαλονίκης και μίαν Μεραρχίαν παρά την Μποεμίτσαν. Επί της γραμμής διαχωρίσεως ετάχθησαν κατόπιν κοινής μετά των Βουλγάρων συνεννοήσεως, μόνον ασθενείς προφυλακαί. Κατά την νύκτα της 16ης Ιουνίου επετέθησαν αιφνιδίως κατά των εν Παγγαίω προφυλακών ημών, την δε επομένην κατά της Νιγρίτας και Πέροβας, αίτινες, καθ’ ας είχον οδηγίας, υπεχώρησαν προς τας Μεραχίας των. Ταυτοχρόνως επιτεθέντες κατά των Σέρβων διέβησαν τον Αξιόν και κατέλαβον την Γευγελήν, επιτεθέντες δε και κατά της γεφύρας Μποεμίτσας ουδέν κατώρθωσαν να καταλάβωσι.
Όταν διετάχθη η προέλασις του Ελληνικού Στρατού, εις την Μεραρχίαν του άκρου δεξιού (σημ.: 7η) εδόθη η κατεύθυνσις προς Νιγρίταν και γέφυραν Ορφιακό και Στρυμόνος και εις την μεταξύ των δύο λιμνών (1η) προς Πέροβαν και Λαχανάν. Εις τέσσαρας Μεραρχίας του κέντρου (από δεξιά προς τα αριστερά 2α, 4η, 5η και 3η ΜΠ) εδόθη γενική κατεύθυνσις προς Κιλκίς ένθα υπετίθετο ο κύριος όγκος των εχθρικών δυνάμεων. Δεξιά της ομάδος ταύτης, επί της αμαξιτής οδού, εβάδιζε μία Μεραρχία (6η) ως σύνδεσμος μεταξύ κέντρου και δεξιού της παρατάξεως. Τέλος, η παρά την Μποεμίτσαν Μεραρχία (10η) έλαβε διαταγήν να διέλθη τον Αξιόν και πορευομένη βορείως της λίμνης Αρδάν, να κατευθυνθή επίσης προς Κιλκίς, εκ ΒΔ διευθύνσεως.
Η γενική επιθετική προέλασις ήρξατο την πρωίαν της 19ης Ιουνίου. Άπασαι αι Μεραρχίαι άμα τη εκκινήσει των ευρέθησαν αντιμέτωποι του εχθρού, όστις είχε συγκεντρώσει σημαντικάς δυνάμεις απέναντι των κέντρων της Ελληνικής παρατάξεως, με την πρόθεσιν να επιτεθή αιφνιδιαστικώς κατά της Θεσσαλονίκης, ως απεδείξαμεν εκ των δημοσιευθέντων τηλεγραφημάτων Βασιλέως και του Γενικού Επιτελείου. Ο αγών υπήρξεν ευθύς εξ αρχής σφοδρός και πεισματώδης, ο δε ΕΣ αψηφών απωλείας ανέπτυξεν ακράτητον ορμήν ήτις συμπαρέσυρε το παν προ αυτής. Αι εχθρικαί θέσεις, καλώς εκλεγμέναι, μετά τέχνης οχυρωμέναι και επιμόνως υπερασπιζόμεναι, ηλίσκοντο η μία μετά την άλλην δια της λόγχης. Αι θέσεις αύται διεδέχοντο αλλήλας επί βάθους 15-20 χιλιομέτρων, κατέληγον δε αφ’ ενός μεν εις το κέντρον επί της οχυρωτάτης τοποθεσίας του Κιλκίς ην οι Βούλγαροι, αδιακόπως από του παρελθόντος Νοεμβρίου εργαζόμενοι, είχον μεταβάλλει εις άλλην Πλεύναν, με πλήθος πυροβόλων, ορυγμάτων και πυροβολείων, αφ’ ετέρου δε εις την φύσει οχυρωτάτην και τέχνη απόρθητον κατασταθείσαν τοποθεσίαν του Λαχανά, επικρατούσαν της οδού Θεσσαλονίκης – Σερρών και της κοιλάδος του Στρυμόνος.
Κατά την πρώτην ημέραν της μάχης 19ης Ιουνίου 1913, η Μεραρχία του άκρου δεξιού (7η) δια συνεχών αγώνων προήλασε δια Σούλοβο μέχρι Καρακόλι, απωθούσα προ αυτής τον εχθρόν. Η αριστερόθεν αυτής Μεραρχία (1η) προήλασε καθ’ όμοιον τρόπον μέχρι Πέροβας. Η επί της αμαξιτής οδού βαδίζουσα Μεραρχία (6η), προελάσασα, κατέλαβε μετά σφοδρόν αγώνα, το ύψωμα 605, βορείως της Γιουβέσνας. Η εκ τεσσάρων Μεραρχιών ομάς κέντρου (2α, 4η, 5η και 3η ΜΠ), αγωνισθείσα καθ’ όλην την ημέραν, εκέρδισε βήμα προς βήμα άπαν το προς Νότον του Κιλκίς έδαφος εκατέρωθεν του ποταμού Γαλλικού και της σιδηροδρομικής γραμμής, έφθασε μετ’ απωλειών μεν αλλά, μετ’ ανδρείας απαραμίλλου, εις 5-6 χιλιομέτρων απόστασιν από την κεχαρακωμένης τοποθεσίας του Κιλκίς.
Κατά την θριαμβευτικήν ταύτην προέλασιν ο ΕΣ έκαμε χρήσιν της λόγχης, δι’ ης εξετόπισε τον εχθρόν εκ των χαρακωμάτων αυτού, ων αι τάφροι ευρέθησαν πλήρεις βουλγαρικών πτωμάτων. Η Μεραρχία διαβάσα τον Αξιόν εις Μποεμίτσαν (10η), απώθησε δια σφοδράς επιθέσεως τον επί της αριστεράς εχθρόν. Οι Βούλγαροι υπεχώρησαν κατά την ημέραν ταύτην εφ’ όλου του μετώπου καταλαβόντες τας κυρίας αυτών αμυντικάς γραμμάς, ας είχον τελείως παρασκευασμένας και εφ’ ων είχον επισημάνει πάσας τας αποστάσεις βολής.
Την 2αν ημέραν 20 Ιουνίου η επίθεσις επανελήφθη καθ’ όλον το μέτωπον μετά της αυτής σφοδρότητος. Η Μεραρχία του άκρου δεξιού κατέλαβε την Νιγρίταν προχωρήσασα βορείως αυτής, αφ’ ου εν τω μεταξύ ηχμαλώτισεν ολόκληρον εχθρικόν Σύνταγμα. Η ετέρα Μεραρχία εξηκολούθησε την επίθεσιν απωθήσασα τον εχθρόν προς Λαχανά και αλώσασα 6 πυροβόλα, ων τρία ταχυβόλα. Η αριστερόθεν αυτής Μεραρχία διετάχθη να συμπράξη προς Λιγκοβάνην, ην και κατέλαβεν. Η ομάς του κέντρου εξηκολούθησεν τον αγώνα προελάσεως προς την κυρίαν τοποθεσίαν του Κιλκίς.
Αι δυσχέρειαι ήσαν μέγισται. Η προσπέλασις του Πυροβολικού προσέκρουσεν εις μεγίστας εδαφικάς δυσχερείας, μόνον δε τη βοηθεία του Μηχανικού κατασκευάσαντος οδούς, κατωρθώθη τούτο. Η προσπέλασις του Πεζικού επί των ακάμπτων πρανών ήτο εκ των μάλλον δυσχερών, εν τούτοις όλαι αι δυσχέρειαι αύται υπερενικήθησαν, ου μόνον δε τούτο, αλλά αι Μεραρχίαι απέκρουσαν αποτελεσματικώς και αλλεπαλλήλως αντεπιθέσεις του εχθρού κατά των πτερύγων αυτών, κατώρθωσαν δε να πλησιάσωσι την τοποθεσίαν εις απόστασιν εφόδου και να περιβάλωσι τας δύο αυτής πτερύγας. Η Μεραρχία του αριστερού κατήγαγεν νίκην κατά του εχθρού, ίσης σχεδόν δυνάμεως, παρά το Ματσούκοβον στραφείσα είτα ανατολικώς προς Καλίνοβο ίνα απωθήση τον εκεί εχθρόν, σπεύση δε καθ’ ας είχε διαταγάς προς το Κιλκίς. Μικτόν απόσπασμα εξ ενός Τάγματος εκ Γευγελής, καταδιώξαν αυτόν δια πυρών Πυροβολικού κατά την δια της γεφύρας διάβασιν και διαπεραιωθέν είτα επί της αριστεράς όχθης Αξιού, συνέτρεξε την Μεραρχίαν του εις τον αγώναν, όστις υπήρξε ούτως λίαν καρποφόρος. Η Ταξιαρχία του Ιππικού, ενεργούσα δυτικώς της τοποθεσίας του Κιλκίς, εσταμάτησε και επεβράδυνεν, επιτεθείσα, την πορεία ισχυράς φάλαγγος εχθρικής κατερχομένης εκ Κιλινδέρ προς επικουρίαν των εν Κιλκίς.
Κατά την 3ην ημέραν 21 Ιουνίου εξηκολούθησε η επίθεσις μετά μείζονος έτι ορμής παρ’ όλας τας σοβαράς απωλείας και την καταπόνησιν των στρατευμάτων, ων ο ηρωισμός είνε άξιος παντός θαυμασμού. Αι θυσίαι υπήρξαν κατά την ημέραν ταύτην μέγισται, επεστέφθησαν όμως δια της τελείας καταστροφής και αποσυνθέσεως των εχθρικών δυνάμεων και δια νίκης περηφανούς.
Εκ της Μεραρχίας του άκρου δεξιού (7η) στερείται το Γενικόν Στρατηγείον μέχρι της στιγμής ταύτης ειδήσεων, ελπίζεται όμως ότι η δράσις αυτής υπήρξε καρποφόρος. Αι δύο κατά του Λαχανά επιχειρήσασαι Μεραρχίαι (1η και 6η) έσχον την ημέραν ταύτην βαρυτάτην αποστολήν και σκληρότατον αγώνα. Μετά μεγίστας προσπαθείας κατώρθωσαν να τάξωσι το Πυροβολικόν αυτών και μετ’ αλλεπαλλήλους εφόδους να κυριεύσουν δια της λόγχης τα υψώματα του Λαχανά, ων ο εχθρός ημύνθη μετά λύσσης. Αληθείς εκατόμβας εστοίχησαν αύται εις τα ηρωικά μας Συντάγματα. Αλλ’ η καταστροφή του εχθρού υπήρξε τελεία, καίτοι ούτος ήτο αριθμητικώς σχεδόν ισοδύναμος. Ήτοι 16 περίπου Τάγματα Πεζικού μετά 24 πυροβόλων. Ο εχθρός εκδιωχθείς των θέσεών του, ετράπη εις φυγήν προς την διεύθυνσιν της γεφύρας Ορλιακό, αφήσας εις χείρας ημών 12 πυροβόλα, ων 6 ταχυβόλα, 3 πολυβόλα, πλείστα βλητοφόρα οχήματα Μεταγωγικού και πλήθος όπλων και πολεμοφοδίων. Τα στρατεύματα ημών κατεδίωξαν τον εχθρόν μέχρι του Πασίκιοϊ, ένθα έταξαν προφυλακάς.
Εις το κέντρον, ήρξατο από της νυκτός έτι η επίθεσις, περί δε την 8ην πρωινήν ώραν, ηλίσκετο άπασα η προ του Κιλκίς σειρά χαρακωμάτων και περιβόλων, του εχθρού τραπέντος προς υποχώρησιν και καταδιωκομένου κατά πόδας. Και ενταύθα αι λόγχαι των ανδρείων Ελλήνων Στρατιωτών διεδραμάτισαν το σπουδαιότερον μέρος. Εις πολλά χαρακώματα ευρέθη μεγάλη ποσότης εγκαταλελειμένη όπλων, πολεμοφοδίων και λοιπών υλικών. Η κωμόπολις Κιλκίς εγένετο παρανάλωμα του πυρός είτε ένεκεν των εκρηκτικών οβίδων είτε καείσα υπ’ αυτών των κατοίκων και των μόνων Βουλγάρων, ως γνωστόν, εν όλη τη περιφερεία και οίτινες πανοικεί εγκατέλειψαν αυτήν.
Η δεξιά Μεραρχία της κεντρικής ομάδος (2η) περιβαλούσα εξ ανατολών το καχαρακωμένον αμυντικόν μέτωπον, συνετέλεσε μεγάλως εις την εγκατάλειψιν αυτού παρά του εχθρού, η δε αριστερά Μεραρχία (3η), υπερβάσα βορειόθεν το δυτικόν μέτωπον, συνετέλεσε δια των πυρών του Πυροβολικού αυτής εις επαύξησιν της καταστροφής. Η αυτή Μεραρχία επεκτείνασα της αριστεράν αυτής πτέρυγα προς βορρά του χωρίου Γανέ, ήνοιξεν αιφνιδίως σφοδρόν πυρ Πυροβολικού κατά αθίκτου εχθρικής συγκεντρώσεως όλων των όπλων, δυνάμεως πλέον των 10.000 ανδρών, ην απεσυνέθεσεν τελείως και έτρεψεν εις άτακτον φυγήν. Τους φυγάδας τούτους κατεδίωξεν απηνώς η εγγύς ευρισκομένη Ταξιαρχία του Ιππικού. Έτεραι δύο Μεραρχίαι του κέντρου (4η, 5η) διεξήγαγον μετά παραδειγματικής ανδρείας τον βαρύ κατά μέτωπον αγώνα, αναλαβούσαι την καταδίωξιν του εχθρού. Η Ταξιαρχία του Ιππικού επέπεσε μετά ταύτα εναντίον ετέρας υποχωρούσης φάλαγγος, ην έθεσεν εν αταξία. Αργά μεταμεσημβρίαν ηκούετο εισέτι μακρόθεν το καταδιωκτικόν πυρ του Πυροβολικού.
Ο αριθμός των αμυνθέντων την κυρίαν τοποθεσίαν του Κιλκίς ανήρχετο κατ’ ασφαλείς πληροφορίας εις 30-35 χιλιάδας μαχητών, προστιθεμένων δε εκείνων ους διεσκόρπισεν η αριστερά Μεραρχία (10η), ο ολικός αριθμός των υπερασπιστών του Κιλκίς, ολίγον απείχεν των 50 χιλιάδων αριθμητικώς. Η αριστερά Μεραρχία ανέλαβε σφοδρότατον αγώνα όπως δασπάση τα οχυρωμένα στενά του Καλινόβου και σπεύση ίνα συντελέση εις την καταδίωξιν των εις Κιλκίς φευγόντων. Τα Ευζωνικά Τάγματα επετέλεσαν, κατά την αναφοράν του Μεράρχου, θαύματα, επιδείξαντα γενναιότητα, αυταπάρνησιν και θάρρος, καταλαβόντα δια θαυμασίας δια της λόγχης εφόδου τον έμπροσθεν του Καλινόβου λίαν απότομον και ανώμαλον λόφον, ον ο εχθρός είχε καταστήση απόρθητον. Και ενταύθα η αντίστασις του αντιπάλου εθραύσθη, η δε Μεραρχία εξήλθε περί την 6ην εσπερινήν ώραν της στενωπού. Η υπέρμετρος όμως κίνησις των στρατευμάτων, κατέστησε αδύνατον την προς το Κιλινδίρι καταδίωξιν. Και εις το σημείον τούτο αι απώλειαι του εχθρού ήσαν μέγισται, ο δε παρά της Μεραρχίας καταληφθείς χώρος ευρέθη κατεσπαρμένος με εχθρικά πτώματα.
Δεν εξηκριβώθη ο ολικός αριθμός των αλωθέντων πυροβόλων και λοιπού υλικού.
Αι απώλειαί μας ήσαν ανάλογοι προς το μέγεθος και την σφοδρότητα του τρομερού αγώνος. Ο ακριβής αριθμός δεν εγνώσθη εις το Γενικόν Στρατηγείον. Κατά τα φαινόμενα όμως δεν θα απέχη πολύ των 10 χιλιάδων νεκρών και τραυματιών. Μεταξύ τούτων πολλοί Αξιωματικοί, μεταξύ των οποίων φέρονται φονευθέντες εξ Διοικηταί Συνταγμάτων, οι Συνταγματάρχαι Καμπάνης και Παπακυριαζής, οι Αντισυνταγματάρχαι Καραγιαννόπουλος, Καμάρας και Κορο-μηλάς και ο Ταγματάρχης Διαλέτης. Επίσης, τρεις Διοικηταί Ταγμάτων, οι Ταγματάρχαι Κουτήφαρης, Κατσιμίδης και Χατζόπουλος. Ετραυματίσθη επίσης ο Αντισυνταγματάρχης Τερτίπης.
Αι απώλειαι του εχθρού, αν κρίνη τις εκ του μεγίστου αριθμού των ευρεθέντων πτωμάτων, είνε ασυγκρίτως ανώτεραι των ημετέρων. Η περηφανής αύτη νίκη των Ελληνικών όπλων, εξηγοράσθη μεν δια πολλού αίματος, τ’ αποτελέσματα αυτής όμως είνε τοιαύτα, ώστε να επιδράσωσιν επί της όλης εκστρατείας και να εξασφαλίσωσι την ησυχίαν και ασφάλειαν της χώρας.
Εκ του Επιτελείου του Γενκού Στρατηγείου
Ξενοφών Στρατηγός, Ταγματάρχης
Σημείωση
Δηλώνω εντυπωσιασμένος για την ακρίβεια και την ειλικρίνεια της Έκθεσης αυτής, σε εποχές που η υπερβολή, η διόγκωση των εχθρικών απωλειών και η απόκρυψη των φιλίων απωλειών ήταν ο κανόνας. Είναιθ χαρακτηριστικό ότι οι δικές μας απώλειες υπολογίζονταν περισσότερες από όσες ήσαν πραγματικα!
Ας μου επιτραπεί να προσθέσω μόνο ένα σχόλιο του Σ. Σκληρού, από το βιβλίο του που εκδόθηκε το 1913, σχεδόν αμέσως μετά την λήξη του πολέμου (και γι’ αυτό έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία):
«Η μάχη του Κιλκίς θα αποθανατισθή ως εν εκ των λαμπροτέρων παραδειγμάτων κεραυνοβόλου επιθέσεως εξ όσων αναφέρουν τα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά.
Ο Κωνσταντίνος διεκρίθη κατά την πρώτην εκστρατείαν ως ραγδαίως προελαύνων, αλλ’ εν τη προκειμένη περιστάσει υπερέβαλεν εαυτόν.»
Γιατί τα αναφέρω αυτά; Επειδή έχω βαρεθεί να διαβάζω αναλύσεις, για «επίθεση κατά μέτωπο» και «άσχημα σχεδιασμένη», αναλύσεις γραμμένες στην εποχή μας, από ανθρώπους που ίσως δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι 100 χρόνια πριν οι Στρατιώτες εβάδιζαν και τα Επιτελεία είχαν στοιχειώδη μέσα Διαβιβάσεων, για να μην πω ακόμη και «πρωτόγονους» και ανακριβείς χάρτες, ενώ «μεγάλα γυμνάσια» είχαν γίνει μόνο μία φορά (τον Μάιο του 1912).
Νομίζω ότι η μελέτη της μάχης Κιλκίς – Λαχανά δεν θα έπρεπε να αφήνει την παραμικρή αμφιβολία ότι αφ’ ενός εφαρμόσθηκαν σχέδια που είχαν μελετηθεί πολλές εβδομάδες πριν (γεγονός που αποδεικνύεται και από την πλήρη αξιοποίηση στη μάχη και των 8 διαθεσίμων Μεραρχιών) και ότι αφ’ ετέρου, τα σχέδια εφαρμόστηκαν με τόση ορμή που κατέπληξε τους πάντες. Είναι απόλυτα χαρακτηριστική η δήλωση ενός αιχμαλώτου Βουλγάρου αξιωματικού:
«Είναι απίστευτον ότι κατά το διάστημα αυτό, επρόφθασαν και να έλθουν καν εκ Θεσσαλονίκης οι Έλληνες.
Ασφαλώς θα ήσαν κρυμμένοι κάπου αλλού.»
Ο Σ. Σκληρός, που το 1913 δεν είχε ακούσει περί Ρόμμελ, Μανστάιν, Γκουντέριαν και «Blitzkrieg», ούτε καν για Σλίφεν, διέκρινε στον Κωνσταντίνο και το Επιτελείο του τους «άξιους μαθητές» του Μόλτκε και της Πρωσικής Σχολής, και χαρακτήρισε την μεγάλη νίκη στο Κιλκίς ως «πρώτης τάξεως πολεμικόν κατόρθωμα, εφάμιλλον προς τα του Ιαπωνο-Ρωσικού πολέμου», του πολέμου δηλαδή που στις αρχές του 20ου αιώνα είχε εντυπωσιάσει τον Δυτικό κόσμο με την ταχύτητά του, που οδήγησε στην ταπεινωτική ήττα της Ρωσίας.
Και όπως γράφει στο βιβλίο του:
«Οι Βούλγαροι επτοήθησαν από τας λυσσαλέας δια λόγχης επιθέσεις, αλλά μη αντιλαμβανόμενοι τους αριστοτεχνικούς ελιγμούς των Ελληνικών Μεραρχιών εξηκολούθουν μαχόμενοι, ότε την 9:30 Βουλγαρικόν αεροπλάνον ανυψώθη από της Μιράφτσας και επλησίασε δύο χιλιόμετρα τας Ελληνικάς γραμμάς, αντιληφθέν την κυκλωτικήν κίνησιν της Ελληνικής Μεραρχίας προς τα ανατολικώτερα του Κιλκίς.
Τότε εδόθη η διαταγή της υποχωρήσεως, ήτις αρξαμένη εν τάξει, μετεβλήθη εις άτακτον φυγήν.
… Εις τον πόλεμον τούτον εδοξάσθη εξ ίσου η ανδρεία και το στρατηγικόν πνεύμα των Ελλήνων.»
ΠΗΓΗ https://armynow.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου