Του Robert D. Kaplan
Το 1984, κατά τη διάρκεια της πιο σκοτεινής περιόδου της σταλινικής διακυβέρνησης του Ρουμάνου δικτάτορα Νικολάε Τσαουσέσκου, επισκέφτηκα το Ταργκόβιστε, πάνω από μια ώρα βορειοδυτικά της πρωτεύουσας, Βουκουρέστι, στην πεδιάδα της Βλαχίας.
Ήταν μια πόλη-κόλαση, με δρόμους γεμάτους λάσπη, μερικά ταλαιπωρημένα αυτοκίνητα, χωρίς κανένα αξιοπρεπές μέρος για φαγητό και σκουπίδια παντού. Οι άνθρωποι έμοιαζαν (και μύριζαν) άσχημα.
Πριν από δύο εβδομάδες, επισκέφτηκα ξανά το Ταργκόβιστε για πρώτη φορά μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Είναι πια μια αστραφτερή, ζωντανή πόλη με νέους δρόμους με σαμαράκια για τον περιορισμό της ταχύτητας, περιποιημένα λουλούδια και φράχτες, νέα σούπερ μάρκετ και εστιατόρια και αυτοκίνητα τελευταίας τεχνολογίας παντού. Οι άνθρωποι έμοιαζαν και ντύνονταν όπως οπουδήποτε στη Δύση.
Το Ταργκόβιστε είναι ένα θαύμα το οποίο κατέστη δυνατό από τη συμμετοχή της Ρουμανίας στον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO) και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο πρώτος παρείχε σφραγίδα έγκρισης για την αρχική επένδυση το 2004 και η δεύτερη παρέχει βοήθεια και πρότυπα ανάπτυξης εδώ και χρόνια.
Επανάσταση εκδυτικισμού
Οι επαρχιακές περιοχές όχι μόνο της Ρουμανίας, αλλά και άλλων κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα μοιάζουν στην παραπάνω εικόνα. Μια επανάσταση εκδυτικισμού συνέβη πέρα από τις πρωτεύουσες της πρώην κομμουνιστικής Ευρώπης. Η ιδέα η οποία προωθείται από πολλούς στην πολιτική κοινότητα της Ουάσιγκτον ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ ήταν ένα λάθος - και οδήγησε αναπόφευκτα στον πόλεμο στην Ουκρανία - διαψεύδεται ηχηρά από την πραγματικότητα επί του πεδίου, καθώς είναι εμφανές ότι η πολιτική και οικονομική σταθερότητα της Δύσης έχει επεκταθεί πλέον σε όλο το εύρος μέχρι τα ρωσικά σύνορα.
Αν το Ταργκόβιστε και άλλες πόλεις στα βόρειά του μέχρι και την Πολωνία δεν είχαν αναπτυχθεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι ΗΠΑ και οι δημοκρατικοί σύμμαχοί τους θα αντιμετώπιζαν μια έντονη οικονομική και πολιτιστική διαίρεση της Ευρώπης ανάλογη με εκείνη του Ψυχρού Πολέμου, με την κολοσσιαία Ρωσία, υπό οποιοδήποτε καθεστώς, να σπέρνει αταξία.
Δεν έχουν όλες οι χώρες αποκομίσει ακριβώς τα ίδια οφέλη εδώ και δύο δεκαετίες. Όμως, ο αυταρχικός λαϊκισμός του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν και η πολιτική αναταραχή στη Βουλγαρία δεν είναι παρά μια μικρή γεύση του τι θα μπορούσε να συμβαίνει σε μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής ηπείρου χωρίς τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.
Ανησυχία
Ωστόσο, η Ρουμανία, με τον μεγαλύτερο πληθυσμό και έδαφος στη νοτιοανατολική Ευρώπη, είναι μια χώρα σε ανησυχία. Είναι παγιδευμένη ιστορικά λόγω της γειτνίασής της με τη Ρωσία, της οποίας ο στρατός έχει εισβάλει τώρα δίπλα στην "πόρτα" της. Η Ρουμανία και η ρουμανόφωνη Μολδαβία έχουν μακρύτερα σε μήκος σύνορα με την Ουκρανία απ' ό,τι η Πολωνία.
Η λεγόμενη "Μεγάλη Ρουμανία", συμπεριλαμβανομένης της Μολδαβίας, έχει καταληφθεί (έστω εν μέρει) από τη Ρωσία 10 φορές από το 1711. Σε ένα σεμινάριο Ρουμάνων εμπειρογνωμόνων πληροφοριών και άμυνας στο Βουκουρέστι, στη διεξαγωγή του οποίου βοήθησα, αρκετοί ανέφεραν ότι επισκεπτόμουν τη χώρα στην επέτειο της σοβιετικής προσάρτησης της Βεσσαραβίας - το ιστορικό όνομα της περιοχής της Μολδαβίας - στις 28 Ιουνίου 1940.
Τοποθετημένη στο σημείο όπου πολλές αυτοκρατορίες - Ρωσική, Οθωμανική, των Αψβούργων, ναζιστική Γερμανία κ.ο.κ. - έχουν συγκρουσθεί, η υποταγή της Βεσσαραβίας από τον Στάλιν δεν ήταν ασυνήθιστη, δεδομένης της ιστορίας. Η πρόγνωση όσον αφορά στις εξελίξεις στην Ουκρανία μεταξύ όσων βρέθηκαν στη διάσκεψη του Βουκουρεστίου ήταν, όπως μπορείτε να φανταστείτε, ζοφερή.
Ρουμάνοι ειδικοί πιστεύουν ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα συνεχίσει να προωθείται αργά και βασανιστικά στην ανατολική Ουκρανία και τελικά θα προσαρτήσει την περιοχή του Ντονμπάς στη Ρωσία, δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε περαιτέρω ουκρανική στρατιωτική δραστηριότητα εκεί θα συνιστά επίθεση στην ίδια τη Ρωσία. Περιμένουν ότι ο Πούτιν θα χτίσει σιγά σιγά μια χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία και πέρα από αυτήν, φτάνοντας τελικά στη Μολδαβία και στην αυτοδιοικούμενη μολδαβική περιοχή της Υπερδνειστερίας.
Αν και ο Πούτιν, τα στρατεύματά του οποίου προχωρούν αργά στο Ντονμπάς, δεν έχει αυτή τη στιγμή τη δυνατότητα να εισβάλει στη Μολδαβία, δεν χρειάζεται καν να το πράξει. Η Μολδαβία, μια πρώην σοβιετική δημοκρατία, είναι ένα ασθενές από άποψη θεσμών κράτος μόλις 2,6 εκατομμυρίων κατοίκων, με ποσοστό πληθωρισμού 29% τον Μάιο, το οποίο βρίσκεται διαρκώς στο όριο της αποσταθεροποίησης.
Εμπιστοσύνη
Όσον αφορά τους Ευρωπαίους συμμάχους και το κατά πόσο θα καταφτάσουν προς διάσωση, οι Ρουμάνοι δεν εμπιστεύονται καθόλου τη Γαλλία και τη Γερμανία. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν πιστεύεται ότι θα θυσίαζε οποιαδήποτε αρχή για να καταστεί η Γαλλία μεσάζων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Όσο για τους Γερμανούς, έχουν ήδη κατασκευάσει δύο αγωγούς Nord Stream για ρωσικό φυσικό αέριο. "Και ό,τι χτίζεται, τελικά χρησιμοποιείται", μου είπε ένας τοπικός αναλυτής. Ήταν ένα μοτίβο σκέψης το οποίο άκουσα από άλλους: όταν έρθει ο χειμώνας και η Γερμανία και άλλα μέρη της Ευρώπης υποφέρουν από ενεργειακές ελλείψεις, τότε η αποφασιστικότητα της Ευρώπης έναντι της Ρωσίας θα διαβρωθεί.
Παρά την οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων τριών δεκαετιών, η Δύση πρέπει ακόμή να αποδείξει εδώ τις δυνατότητές της. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και του 1950, οι Ρουμάνοι περίμεναν μάταια μια απελευθερωτική προσπάθεια από τις δυτικές δημοκρατίες για να ανατρέψουν το αδίστακτο κομμουνιστικό καθεστώς του Gheorghe Gheorghiu-Dej.
Θυμάμαι τι μου είπε ο αείμνηστος Silviu Brucan, ο μεγάλος γέροντας του ρουμανικού κομμουνισμού, το 1998, όταν τον ρώτησα γιατί είχε γίνει σταλινικός στα νιάτα του: "Γιατί;" ρώτησε ρητορικά. "Επειδή η Δύση δεν έχασε την Ανατολική Ευρώπη στη Γιάλτα το 1945, την έχασε το 1938 στο Μόναχο. Δεν ήσασταν πουθενά. Μετά το Μόναχο λοιπόν, η μόνη επιλογή για τους Ρουμάνους ήταν μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν".
Η επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ το 2004 και το 2007 συνέβη ενώ η Ρωσία του Πούτιν ήταν ακόμη συγκριτικά αδύναμη. Έτσι, στα μάτια των Ρουμάνων, μόνο τώρα έρχεται η πραγματική δοκιμασία για τη Δύση. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι το σθένος της Ευρώπης θα εξασθενήσει. Μόνον ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον (ο οποίος πρόκειται σύντομα να αποχωρήσει από το αξίωμα του) εμπνέουν εμπιστοσύνη στο Βουκουρέστι.
Μάθημα
Ήρθα στο Ταργκόβιστε για να επισκεφτώ το μέρος όπου ο Τσαουσέσκου και η σύζυγός του, Έλενα, δικάστηκαν και εκτελέστηκαν ανήμερα των Χριστουγέννων του 1989 - ένα γεγονός που έχει άμεση σχέση με όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία.
Λόγω ενός τρικ με τη γωνία της κάμερας, η εντύπωση από τα γεμάτα αλλοιώσεις στιγμιότυπα των γεγονότων της εποχής είναι περί μιας μεγάλης αίθουσας. Ωστόσο, η βιαστική "δίκη" των Τσαουσέσκου έγινε σε ένα μικροσκοπικό δωμάτιο, σε ένα παλιό σχολείο κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές.
Έχοντας πιει και με το παραπάνω από το "κύπελλο" της εξουσίας, έχοντας συναντήσει προέδρους και πρωθυπουργούς, έχοντας επιβιβαστεί σε πούλμαν με τη βασίλισσα Ελισάβετ και έχοντας γίνει αντικείμενο θαυμασμού σε παθιασμένες συγκεντρώσεις, οι δυο τους βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε μια γωνία του στενού δωματίου μπροστά από ένα τραπέζι κόντρα πλακέ και καθισμένοι σε δύο καρέκλες τύπου νηπιαγωγείου, με τους δικαστές τους λίγα μέτρα μακριά. Μόλις δύο ημέρες νωρίτερα, είχαν ουσιαστικά στην κατοχή τους ένα παλάτι κυριολεκτικά συγκρίσιμο σε μέγεθος με το Πεντάγωνο.
Από την αίθουσα της δίκης οδηγήθηκαν μέσω ενός μικρού διαδρόμου σε μια αυλή, όπου τους έδεσαν τα μάτια και τους πυροβόλησαν. Ό,τι καλό έχει συμβεί στη Ρουμανία ξεκινά από εκείνη τη στιγμή. Σε όλες τις επισκέψεις που έχω πραγματοποιήσει στη Ρουμανία εδώ και δεκαετίες, δεν έχω εντοπίσει ποτέ τύψεις για το πώς το ζευγάρι έφτασε στο τέλος του.
Η εξωτερική πολιτική του Τσαουσέσκου ήταν επιφανειακά ανεξάρτητη από τη Σοβιετική Ένωση, ωστόσο οι Ρουμάνοι, σε αντίθεση με πολλούς στη Δύση, δεν ξεγελάστηκαν ποτέ. Ο κόσμος γνώριζε ότι αν η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν τόσο γειτονική από γεωγραφική άποψη, η Ρουμανία θα είχε γλιτώσει τον κομμουνιστικό εφιάλτη σχεδόν μισού αιώνα.
Μέσα από όλες τις αντιξοότητες των αδύναμων και διεφθαρμένων δημοκρατικών κυβερνήσεων από το 1989 και εξής, η ζωή εδώ είναι καλύτερη και πιο ασφαλής από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία της χώρας. Πρόκειται για ένα κράτος δικαίου, αφιερωμένο στα δικαιώματα του ατόμου και όχι σε κάποια μυθική συλλογική βούληση και μοίρα, όπως η Ρουμανία του Τσαουσέσκου και η Ρωσία του Πούτιν.
Τσαουσέσκου και Πούτιν
Η αυταρχική διακυβέρνηση του Πούτιν δεν είναι της κλίμακας του καθεστώτος Τσαουσέσκου, το οποίο λειτουργούσε αυθεντικά στρατόπεδα εργασίας σκλάβων, έβαζε δελτίο στα τρόφιμα και προχώρησε στην καταστροφή μιας τεράστιας ιστορικής περιοχής της ρουμανικής πρωτεύουσας - που πετάχτηκε στη λήθη για να ανοίξει ο δρόμος για μια σταλινική "Πόλη των Νεκρών", η οποία στέγαζε ζοφερά κυβερνητικά γραφεία.
Όμως, όπως και ο Τσαουσέσκου, ο Πούτιν, εισβάλλοντας στην Ουκρανία, έχει ξεκινήσει ένα ακραίο και επικίνδυνο ταξίδι του οποίου το τέλος δεν μπορεί να προδιαγραφεί. Υπάρχει ακόμη ένα μάθημα για τον Πούτιν από την πτώση του Τσαουσέσκου.
Ο Τσαουσέσκου δεν χαμογελούσε ποτέ. Πάντα φαινόταν "ανήσυχος και απασχολημένος", μου είπε ένας ανιψιός του πριν από μερικά χρόνια. Η Ρουμανία, ανάμεσα σε τόσα άλλα, δίνει διδαχές για τη φρίκη - και τη μοναξιά - της απόλυτης εξουσίας. Από την κυριαρχία σε ένα γιγάντιο παλάτι, στη συνέχεια μέσα σε διάστημα περίπου 24 ωρών να κοιμούνται σε κρεβάτια εκστρατείας σε ένα μικρό δωμάτιο χωρίς τουαλέτα ή θέρμανση μέσα σε μια χειμωνιάτικη νύχτα, να τρώνε από τενεκέδες, περιμένοντας τη δίκη και την εκτέλεσή τους - αυτή ήταν η μοίρα των Τσαουσέσκου.
Οι Ρουμάνοι, όσο απαισιόδοξοι κι αν είναι για την αποφασιστικότητα της Δύσης, είναι ωστόσο σοφοί ως προς το γεγονός ότι κάτι ανάλογο μπορεί μια μέρα να συμβεί και στον Πούτιν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου