Νικολέττα Κουρούσιη
Έντονο προβληματισμό έχουν προκαλέσει στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών στα δύο κρατίδια της ανατολικής Γερμανίας, Θουριγγίας και Σαξονίας, με την ακροδεξιά (AfD) και το αριστερό κόμμα της Σάρα Βάγκενκνεχτ (BSW) να καταγράφουν εντυπωσιακή άνοδο, εν μέσω αυξανόμενης δυσαρέσκειας των ψηφοφόρων απέναντι στην κεντροαριστερή κυβέρνηση του Καγκελάριου, Όλαφ Σολτς.
Η ανησυχία εντείνεται στο Βερολίνο, ένεκα των δημοσκοπικών τάσεων και στο ομοσπονδιακό επίπεδο, δεδομένου ότι η Γερμανία βρίσκεται σε πορεία προς τις εθνικές εκλογές του επόμενου έτους.
Κληθείς να σχολιάσει το αποτέλεσμα των εκλογών, ο Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, δρ Κώστας Λάβδας ανέφερε ότι η δυσαρέσκεια πολιτών για ζητήματα όπως η στεγαστική κρίση, η ανεργία, η μετανάστευση, η εγκληματικότητα οδηγούν σε αποφάσεις εκλογικής συμπεριφοράς, που πρέπει να προσεγγιστούν με σύνθετο τρόπο.
Τόνισε ότι η εντύπωση για «επέλαση της Ακροδεξιάς» προκαλείται κυρίως από την αίσθηση της υποχώρησης της σημερινής μορφής του Κέντρου και της συνεπακόλουθης ανάγκης να αναστοχαστούμε τη Δεξιά και κυρίως τα ίδια τα ζητήματα.
Ο ίδιος εστίασε και στο φαινόμενο της ανόδου του κόμματος της Σάρα Βάγκενκνεχτ, το οποίο επαναφέρει στο προσκήνιο την έννοια του λαϊκισμού.
Σχολιάζοντας ακόμη τις επιπτώσεις της τάσης ανόδου των άκρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υποστήριξε ότι ενδεχομένως θα κινδυνεύσει η ήδη ευάλωτη γεωπολιτική και αμυντική διάσταση, θέτοντας υπό δοκιμασία πτυχές και προοπτικές της ενοποίησης, οι οποίες μας ενδιαφέρουν και μας αφορούν, όπως το στοίχημα για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία.
–Πώς σχολιάζετε το αποτέλεσμα των τοπικών εκλογών στη Γερμανία, την άνοδο της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία» (AFD) αλλά και της Συμμαχίας της Σάρα Βάγκενκνεχτ (BSW); Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του αποτελέσματος;
-Γνωρίζαμε ότι ειδικά στα ανατολικά κρατίδια η ακροδεξιά, δηλαδή η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), είναι ισχυρή. Πράγματι, ήλθε πρώτη στις τοπικές εκλογές στη Θουριγγία και δεύτερη στη μεγαλύτερη και γενικά σημαντικότερη Σαξονία.
Στη Θουριγγία υπάρχει πρόβλημα με την έννοια ότι ο Χέκε που είναι ο επικεφαλής του AfD, στο συγκεκριμένο κρατίδιο είναι μια ακραία προσωπικότητα που όμως έπεισε τοπικά το 32,8% αυτών που ψήφισαν, με τη Χριστιανοδημοκρατία να ακολουθεί με 23,6% και το νέο κόμμα (Συμμαχία) της Σάρας Βάγκενκνεχτ τρίτο με σχεδόν 16%. Ο Χέκε έχει διατυπώσει απόψεις που προσπαθούν να δικαιολογήσουν εν μέρει, τουλάχιστον, το ναζιστικό παρελθόν.
Η δυσαρέσκεια διαφόρων κατηγοριών πολιτών σε επιμέρους γερμανικά κρατίδια για ζητήματα διαφορετικά μεταξύ τους, όπως η στεγαστική κρίση, η ανεργία, η μετανάστευση, η εγκληματικότητα, η οποία καλώς ή κακώς συνδέεται σε μερικές περιοχές είτε αντικειμενικά είτε υποκειμενικά με τις μεταναστευτικές ροές, όπως ορισμένα επεισόδια, που ξαφνικά ευαισθητοποιούν την κοινή γνώμη (είχαμε τον νεαρό ισλαμιστή από τη Συρία που επιτέθηκε με μαχαίρι, σκότωσε και τραυμάτισε πολίτες στο φεστιβάλ του Ζόλινγκεν), οδηγούν σε αποφάσεις εκλογικής συμπεριφοράς, που πρέπει να προσεγγιστούν με σύνθετο τρόπο.
Έχω υποστηρίξει και στο παρελθόν ότι αυτό που κυρίως δημιουργεί την εντύπωση μιας «επέλασης της Ακροδεξιάς» δεν είναι ο συντονισμός και η ομοιογένεια, ούτε καν η ισχύς, των όποιων ανερχόμενων δυνάμεών της. Είναι κυρίως η αίσθηση της υποχώρησης της σημερινής μορφής του Κέντρου και η συνεπακόλουθη ανάγκη να αναστοχαστούμε τη Δεξιά και, κυρίως, να αναστοχαστούμε τα ίδια τα ζητήματα.
Κατά την άποψή μου, πάντως, η πιο ενδιαφέρουσα είδηση είναι η εκλογική άνοδος της Βάγκενκνεχτ.
➤ Πρώτον διότι η Συμμαχία της ενδέχεται σε αυτά τα κρατίδια, αλλά και στο Βρανδεμβούργο, που θα έχει εκλογές στις 22 Σεπτεμβρίου, να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο ως τρίτο κόμμα. Κανείς δεν θα θέλει να σχηματίσει τοπική κυβέρνηση με το AfD, άρα το τρίτο κόμμα θα καταστεί καθοριστικό.
➤ Δεύτερον, το φαινόμενο Βάγκενκνεχτ είναι σημαντικό διότι με πρώτη κάθοδο στις εκλογές λαμβάνει – στα συγκεκριμένα κρατίδια – διψήφια νούμερα ενώ παρουσιάζει και ένα πολύ ιδιαίτερο πρόγραμμα, το οποίο συνδυάζει στοιχεία της Αριστεράς (από την οποία προέρχεται η Βάγκενκνεχτ) αναφορικά με το στεγαστικό ζήτημα, την κοινωνική και την οικονομική πολιτική, όμως λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις θεματικές της μετανάστευσης, της εγκληματικότητας, του ελέγχου των συνόρων κλπ.
Πρόκειται, με δυο λόγια, για ένα νέο κόμμα το οποίο οδηγεί στην αποδόμηση των στερεοτυπικών προσεγγίσεων και των προσεγγίσεων που θα σπεύσουν πάλι να χρησιμοποιήσουν πληθωρικά την έννοια-λάστιχο του λαϊκισμού.
-Θεωρείτε δικαιολογημένο τον προβληματισμό που επικρατεί στο Βερολίνο, δεδομένου ότι η χώρα βρίσκεται σε πορεία εθνικών εκλογών;
-Οι ομοσπονδιακές εκλογές σε ένα χρόνο, τον Σεπτέμβριο 2025, θα είναι κρίσιμες. Παρότι είναι πάντοτε πολύ δύσκολο να γενικεύσουμε, βάσει των αποτελεσμάτων από τα ανατολικά κρατίδια, οι δημοσκοπικές τάσεις και στο ομοσπονδιακό επίπεδο προκαλούν ανησυχία.
Σήμερα η Χριστιανοδημοκρατία έρχεται σταθερά πρώτη, παρά τις απώλειες που έχει υποστεί, αλλά η Ακροδεξιά εμφανίζεται δεύτερη και το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα τρίτο. Η Αριστερά έχει γκρεμιστεί στο 3%, ενώ οι Πράσινοι επιβιώνουν με 11-12% και οι Φιλελεύθεροι κυμαίνονται στο 4-5%. Το νέο κόμμα τα Βάγκενκνεχτ, που δεν έχει δοκιμαστεί σε ομοσπονδιακές εκλογές, βρίσκεται δημοσκοπικά στο 8-9% αυτή τη στιγμή.
Πάντως το AfD χαρακτηρίζεται από χαλαρή συνοχή και ιδεολογική ταυτότητα. Σε μερικά κρατίδια, όπως η Θουριγγία, εμφανίζεται πιο ακραίο και φλερτάρει πράγματι με ναζιστικές και φασιστικές απόψεις, ειδικά σε σχέση με τη δικαιολόγηση πτυχών της αποκρουστικής ιστορίας της Γερμανίας την δεκαετία του ’30. Σε άλλα κρατίδια είναι ένα σαφώς ακροδεξιό, αλλά όχι ναζιστικό μόρφωμα, το οποίο μάλιστα προσπαθεί να αποφύγει κάθε ταύτιση με τον φασισμό.
–Πώς σχολιάζετε την άνοδο της Ακροδεξιάς σε περιοχές της ανατολικής Γερμανίας, όπου μέχρι την επανένωση της χώρας ακολουθούσαν τον υπαρκτό Σοσιαλισμό; Άνοδο της Ακροδεξιάς βλέπουμε και σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπου παλαιότερα επικρατούσαν κομμουνιστικά καθεστώτα. Τι δείχνει αυτό;
-Η πολιτική κουλτούρα είναι διαφορετική, οι πολιτικοί θεσμοί του πλουραλιστικού και φιλελεύθερου κράτους δικαίου είναι πολύ πιο πρόσφατοι, ενώ παράλληλα οι διαδικασίες μετάβασης από το κομμουνιστικό στο φιλελεύθερο σύστημα υπήρξαν για πολλές κοινωνικές κατηγορίες δύσκολες και επώδυνες. Παράλληλα, σε μερικές άλλες περιπτώσεις, όπως στην Πολωνία, ο εξαιρετικά έντονος φιλοαμερικανισμός και οι ιστορικά δικαιολογημένες φοβίες απέναντι τόσο στη Γερμανία όσο και στη Ρωσία, διαμορφώνουν μια επιφυλακτική στάση απέναντι στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Σε αυτό το περιβάλλον, παρουσιάζονται ευκαιρίες σε ηγεσίες με αυταρχικές τάσεις, να χρησιμοποιήσουν τα υλικά του παρελθόντος, να τα συνδυάσουν με υπαρκτές σημερινές προκλήσεις, όπως είναι το μεταναστευτικό, και να κατασκευάσουν πολιτικές και θεσμούς με ανελεύθερα χαρακτηριστικά.
– Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε άνοδο των άκρων στην Ευρώπη γενικότερα. Θεωρείτε ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί; Eίναι ικανή να απειλήσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα;
-Στις κρίσιμες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η πολλαπλή επένδυση στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι τεράστια, μια επένδυση που είναι συμβολική, πολιτική, οικονομική, χρηματοπιστωτική, υποδομών και δικτύων και ούτω καθεξής. Είναι δύσκολο να απειληθεί το συνολικό ενωσιακό οικοδόμημα.
Αυτό που ενδεχομένως θα κινδυνεύσει είναι η ήδη ευάλωτη γεωπολιτική και αμυντική διάσταση, σε συνδυασμό και με τις απόψεις πολλών, που βρίσκονται τόσο στην ακροδεξιά όσο και στη δεξιά πέραν της κεντροδεξιάς, αναφορικά με την ανάγκη υπέρβασης της ρωσοουκρανικής σύγκρουσης με τρόπους που δεν θα αποξενώνουν τελείως το Κρεμλίνο. Όμως ακόμη και αυτό είναι συζητήσιμο, αναφορικά με τους κινδύνους που υποτίθεται ότι ενέχει.
➤ Πρώτον, δεν είναι απαραίτητα υπό ρωσική επιρροή όλοι όσοι θέλουν να δουν μια γρήγορη έκβαση στο ρωσοουκρανικό. Πολλοί, π.χ. στη Γερμανία, έχουν μια εύλογη ανησυχία για την εξέλιξη του πολέμου, ειδικά ενόψει του γεγονότος ότι στη Γερμανία επί πολλές δεκαετίες, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχε αγωνία για το ενδεχόμενο έναρξης ενός θερμού πολέμου που εν μέρει επρόκειτο να διεξαχθεί ακριβώς στο έδαφος της, δηλαδή στα σύνορα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας.
➤ Δεύτερον, πολλά θα εξαρτηθούν και από τις εκλογές του Νοεμβρίου στις ΗΠΑ, οπότε οι εξελίξεις σε αυτό τον τομέα θα είναι αμφίδρομες μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής. Μια εκλογή Τραμπ, κάτι που σήμερα δεν είναι καθόλου σίγουρο, θα πιέσει πιθανόν την Ευρώπη να ωριμάσει γρήγορα.
➤ Τρίτον, δεν είναι απολύτως ακριβές αυτό που λέγεται συνεχώς, ότι τα άκρα ανεβαίνουν. Ισχύει σε κάποιες χώρες, όπως πρόσφατα στη Γαλλία, αλλά δεν ισχύει σε άλλες, όπως η Γερμανία. Στη Γερμανία η αριστερά και η άκρα αριστερά καταποντίζονται. Η Χριστιανοδημοκρατία διατηρεί μεγάλο μέρος των δυνάμεων της και η Σοσιαλδημοκρατία είναι ισχυρότερη από την αριστερά αυτή τη στιγμή.
Με δυο λόγια, η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα αντέξει, όμως θα δοκιμαστούν πτυχές και προοπτικές της (όπως το στοίχημα για μεγαλύτερη ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία), οι οποίες μας ενδιαφέρουν και μας αφορούν.
Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου