Τοῦ Ξεν.Τζαβάρα
Διδάκτορα Γλωσσολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.
ΟΜΙΛΙΑ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ ΤΖΑΒΑΡΑ
Είναι πραγματικά συγκλονιστικό πόσο μπορεί να αλλάξει τον
τρόπο σκέψης σου και τελικά ολόκληρη την ζωή σου ένα ταξίδι! Όταν – πριν από 17
ολόκληρα χρόνια – τον Αύγουστο του 1996, δευτεροετής φοιτητής της Κλασικής
Κατεύθυνσης της Φιλολογίας, επισκέφθηκα για πρώτη φορά την ιδιαίτερη πατρίδα
μου την Ίμβρο για την οποία είχα ακούσει τόσο πολλά αλλά σε καμία περίπτωση δεν
μπορούσα να φανταστώ όλα όσα θα συναντούσα εκεί, αισθάνθηκα την υποχρέωση να
κάνω και ο ίδιος κάτι από το δικό μου μετερίζι, με βάση τις γνώσεις και την
ειδικότητά μου, προκειμένου, μαζί με το παρόν της Ίμβρου που τότε έμοιαζε να
χάνεται, να μην χαθεί και το παρελθόν της, η πλούσια πολιτιστική της
κληρονομιά, ο ιμβριακός λαϊκός πολιτισμός, το ιμβριακό γλωσσικό ιδίωμα, τα
ήθη-έθιμα.
Έτσι, από τον επόμενο Χειμώνα (του 1997) ξεκίνησα για πρώτη φορά την
καταγραφή ιμβριακών ιδιωματικών λέξεων αρχικά από ακούσματα του στενότερού μου
οικογενειακού περιβάλλοντος και στην συνέχεια του ευρύτερου συγγενικού και του
φιλικού ενώ πλέον από την επόμενη χρονιά οι επισκέψεις μου στην Ίμβρο άρχισαν
να μετατρέπονται σε ερευνητικό αυτοσκοπό για τον περαιτέρω εμπλουτισμό του
λεξιλογικού μου καταλόγου ενώ μετά την αποφοίτησή μου από την Κλασική
Κατεύθυνση της Φιλολογίας στράφηκα πλέον συνειδητά σε επίπεδο μεταπτυχιακού και
διδακτορικού στην Γλωσσολογία προκειμένου να διευκολυνθεί η – σχεδόν
επαγγελματική πλέον – ενασχόλησή μου με το γλωσσικό ιδίωμα της Ίμβρου.
Παράλληλα
με την συγκέντρωση πρωτογενούς υλικού μέσω μαγνητοφωνημένων συνεντεύξεων κατά
προτίμηση ηλικιωμένων Ιμβρίων και συμπλήρωσης ερωτηματολογίων, ξεκίνησε και η
αποδελτίωση κάθε εντύπου που θα μπορούσε να περιέχει έστω και μία λέξη του
ιμβριακού ιδιώματος.
Έτσι,
μεταξύ άλλων, κατάφερα να αποδελτιώσω:
α) Τα 3
χειρόγραφα που υπάρχουν στο Κέντρο Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων-Ιδιωμάτων
της Ακαδημίας Αθηνών και αναφέρονται στο Ιμβριακό Ιδίωμα,
β) Τα 7
χειρόγραφα που εναπόκεινται στο Σπουδαστήριο Λαογραφίας του Πανεπιστημίου
Αθηνών και αναφέρονται στα Ιμβριακά ήθη-έθιμα,
γ) Το
βιβλίο Του νησιού μας η γλώσσα: Γλωσσάρι της Ίμβρου του Κώστα Ξεινού,
δ) Τις
μελέτες του αείμνηστου συμπατριώτη μας Γλωσσολόγου, Καθηγητή και Πρύτανη του
Α.Π.Θ. Νικόλαου Ανδριώτη αναφορικά με το Ιμβριακό Ιδίωμα (Περί του γλωσσικού
ιδιώματος της Ίμβρου, Οι αρχαϊσμοί, τα σύνθετα, μεσαιωνικά στοιχεία του
γλωσσικού ιδιώματος της Ίμβρου) καθώς και το μνημειώδες διαλεκτικό
γερμανόφωνο λεξικό του (Archaismen
in neugriechischen Dialekten),
ε) Τις
μελέτες του Παν. Καλαϊτζή Επαγγελματικό γλωσσάρι της Ίμβρου, Αγοραία
ποίηση της Ίμβρου,
στ) Τα έργα
λαογραφικού ενδιαφέροντος του Κώστα Ξεινού (Λαογραφικά της Ίμβρου), του
Αριστείδη Πασαδαίου (Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Ίμβρου, Το λαϊκό σπίτι της
Ίμβρου), του Νίκου Νταλντά (Ιστορική Λαογραφική Μελέτη της Ίμβρου),
του Δημήτριου Φράγκου (Ιμβριώτικες Ιστορίες), της Ελένης Βλάχου (Λαογραφία
και ιστορία της Ίμβρου), του Αλέξανδρου Μπαϊκάμη (Γαμήλια έθιμα της
Ίμβρου), του Χατζηευστράτιου Γαζιάρη (Παροιμίες και Αφηγήματα).
ζ) Το
ονοματολογικού ενδιαφέροντος βιβλίο του Κώστα Μαλαθούνη (Νήσος Ίμβρος:
ονομάτων επίσκεψις),
η) Τα
ιμβριακά έντυπα Ίμβρος (Συλλόγου Ιμβρίων), Ιμβριώτικα (ΙΕΜΘ), Ιμβριακά,
Κριτόβουλος, Ιμβριακός Αγώνας, Ιμβριακός Φάρος, Ιμβριακός
Τύπος, Ιμβριακό Βήμα (Κέντρο Ιμβριακών και Τενεδιακών Σπουδών
Μελβούρνης), Ίμβρος, Η Φωνή της Ίμβρου (Σύλλογος Ιμβρίων
Κων/πολης), Ιμβριακός Παλμός (Σαλαμίνα).
Τις
περισσότερες από τις παραπάνω αποδελτιωμένες λέξεις ενέτασσα στην συνέχεια σε
ερωτηματολόγια με τα οποία απευθυνόμουν σε ηλικιωμένους Ιμβρίους γνώστες του
ιδιώματος, προκειμένου να διευκρινίσω περαιτέρω και να διασταυρώσω την σημασία
και την χρήση τους.
Το Λεξικό περιέχει το σύνολο – κατά το δυνατόν – των
ιδιωματικών λέξεων που απαντούν στο γλωσσικό ιδίωμα της Ίμβρου κατά τα
τελευταία 100 περίπου χρόνια 1920-2010. Αυτές με την σειρά τους διακρίνονται
στις εξής κατηγορίες:
α) Λέξεις του ιμβριακού ιδιώματος που δεν απαντούν στην
ΝΕ.Κ. (κυρίως ιδιωματικές). π.χ.:
αλικατιά, γλιτζιάζου, δισκουπάν’, κασάρα, ’λιέμι,
μισκίν’ς, μπουζάς, μπουρμάς, παππούδα, πιριβρίσκου
β) Λέξεις της ΝΕ.Κ. που απαντούν και στο Ιμβριακό Ιδίωμα
αλλά με 1 τουλάχιστον διαφορετική σημασία (σημασιολογικά ιδιωματικές).
π.χ.:
αγκάθι, αγκώνας, γ’δί, κουρούνα, λουμός,
νώμους, φλουρί
γ) Λέξεις της ΝΕ.Κ. που απαντούν και στο Ιμβριακό Ιδίωμα
αλλά μορφοφωνολογικά διαφοροποιημένες και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το
φωνολογικό φαινόμενο της κώφωσης και αποβολής των ατόνων /e, o/ και /i,
u/ αντίστοιχα (μορφοφωνολογικά
ιδιωματικές). π.χ.:
αβδέλλα, γαζιά, καραβουπάν’, κρουμμύδι,
κρουσάρους, λιμπίδα, λούνου, μαγέριμα, πλύνου, τρώγου
Έτσι, προσπάθησα ιδιαίτερα ώστε να μην συμπεριλάβω λέξεις
που απαντούν στην ΝΕ.Κ., εφόσον αυτές δεν διαφοροποιούνται είτε στην σημασία
είτε στην μορφή, ώστε να διατηρηθεί αλώβητη η έννοια της ιδιωματικότητας του
Λεξικού, παρόλο που κάτι τέτοιο θα το μεγάλωνε ακόμη περισσότερο.
Απώτερος στόχος του Λεξικού είναι η κατά το δυνατόν
πληρέστερη παρουσίαση των ιδιωματικών λέξεων που απαντούν στο γλωσσικό ιδίωμα
της Ίμβρου. Βασική μου φιλοδοξία είναι αυτό να καταστεί αφενός εγχειρίδιο
αναφοράς των Ιμβρίων κάθε ηλικίας, που θα έχουν την δυνατότητα να ανατρέχουν σε
αυτό ανά πάσα στιγμή επιθυμήσουν να θυμηθούν ή να γνωρίσουν την ετυμολογική
προέλευση κάποιας ιμβριακής λέξης και αφετέρου πηγή πληροφοριών τόσο για
επιστήμονες γλωσσολόγους, λεξικογράφους, διαλεκτολόγους, ονοματολόγους,
λαογράφους, κοινωνιολόγους που επιθυμούν να προσεγγίσουν διάφορες πτυχές –
κυρίως γλωσσικές – του λαϊκού πολιτισμού της Ίμβρου όσο και γενικότερα για
όποιον ενδιαφέρεται είτε για τον λαϊκό πολιτισμό και κυρίως το γλωσσικό ιδίωμα
της Ίμβρου είτε για θέματα που σχετίζονται με τον ευρύτερο τομέα της
λεξικογραφίας, της διαλεκτολογίας, της λαογραφίας.
Για τον λόγο αυτό, εκτός από την αναμενόμενη αλφαβητική
παρουσίαση και ερμηνεία των σημασιών του κάθε λήμματος, θεώρησα απαραίτητο τον
περαιτέρω προσδιορισμό του από ένα σύνολο τόσο γλωσσικών πληροφοριών όσο και
εξωγλωσσικών, πραγματολογικών, λαογραφικών, κ.λπ. στο εσωτερικό των προτάσεων
που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα.
Αναλυτικότερα:
α) Φωνητικές Πληροφορίες
Ιδιαίτερα μεγάλη έμφαση έδωσα στην παροχή πληροφοριών που
θα προσδιορίζουν λεπτομερώς την προφορά των λημμάτων. Έτσι, δίπλα ακριβώς στο
κάθε λήμμα εμφανίζεται η φωνητική του μεταγραφή μέσα σε τετράγωνες
αγκύλες ( […] ) με την χρήση των γραμμάτων του λατινικού (κυρίως) και του
ελληνικού αλφαβήτου εμπλουτισμένο με το σύμβολο ~, το οποίο αποδίδει την
ουρανική προφορά του συμφώνου πάνω στο οποίο βρίσκεται (π.χ.: [maráz]) ενώ το ίδιο σύμβολο χρησιμοποιείται και στην ιστορική
ορθογραφία (π.χ.: σ’μάδι).
Συγχρόνως, προσπάθησα να κάνω συνεπή χρήση της αποστρόφου
( ’ ) σε κάθε σημείο που έχει αποβληθεί κάποιο γράμμα ώστε να μην συσκοτίζεται
η μορφή της λέξης (π.χ.: τ’ς ανέμ’ς) ενώ όταν το άτονο φωνήεν /i/ (ι, η, υ, ει, οι)
αποβάλλεται αφήνοντας ωστόσο πίσω του ένα ίχνος ίδιας φωνολογικής
ποιότητας, αυτό δηλώνεται με εκθετική μορφή (π.χ.: [δiftéri], θα πάρει).
β) Γραμματικές Πληροφορίες
Το σύνολο των (εξωτερικών) λημμάτων προσδιορίζεται από
ποικίλες γραμματικές πληροφορίες οι οποίες βρίσκονται κωδικοποιημένες
συντομογραφικά μέσα σε αγκιστροειδείς αγκύλες ({…}). π.χ.:
ξιπαρτσαλώνου … {Ρ}{ξιπαρτσάλουσα /
ξιπαρτσαλώθ’κι / ξιπαρτσαλουμένους} …
κλώθου … {Ρ}{έκλουσα-’κλώσα
/ κλώσ’κι / κλουσμένους} …
αγ’ός …{ΟΥΣ}
{αγ’ού, -ό / αγ’οί} …
αγουγιάτ’ς … {ΟΥΣ} {αγουγιάτη /
αγουγιάτ’δις-αγουγιάτηδοι} …
σ’μαδαχείλ’ς (-α/-ού, -κου) …, σουγλουμύτ’ς (-α/-σσα, -κου)
…
αβέρτα … {ΕΠΙΡΡ} …
γιρινέ … {ΠΡΟΘ} …
μπιρνά … {ΣΥΝΔ} …
κιντί … {ΕΠΙΦ}
…
γ) Σημασιολογικές Πληροφορίες
Το σημαντικότερο και δυσκολότερο έργο ενός λεξικογράφου
είναι η ερμηνεία των σημασιών των λημμάτων κατά τρόπο απλό, εύληπτο κα επαρκή.
Για τον λόγο αυτό προσπάθησα να δώσω ιδιαίτερη έμφαση στα ερμηνεύματα των
λημμάτων τα οποία συνολικά ξεπερνούν τις 10.000 και εμφανίζονται μετά τις
φωνητικές και γραμματικές πληροφορίες με κανονικούς τυπογραφικούς χαρακτήρες
ώστε να διακρίνονται από τις υπόλοιπες πληροφορίες του κάθε λήμματος. π.χ.:
καπρούλ’ (το) [kaprúl] {ΟΥΣ} {καπρουλιού / καπρούλια} 1 από τα πολλά
χοντρά δοκάρια της στέγης που βρίσκονται δεξιά και αριστερά του κουρφιάτη και πάνω στα οποία
καρφώνονται τα σανίδια …
θ’κάν’ (η) [θkan] {ΟΥΣ}
{θ’κάν’ς / θ’κάνις} (γεωργ.) γεωργικό εργαλείο που σύρεται από 1 ζευγάρι
βόδια και αποτελείται από 2 χοντρά, στενόμακρα, πελεκυμένα ξύλα σαν σανίδια
ενωμένα και γυριστά προς τα πάνω στην μία άκρη, από την μία πλευρά των οποίων
είναι προσαρμοσμένες θ’κανόπιτρις και
στην άλλη κάθεται ο γεωργός κατά το αλώνισμα.
Στην πολύ συχνή περίπτωση που κάποιο λήμμα εμφανίζει 2 ή
περισσότερες διαφορετικές σημασίες, ο ορισμός της καθεμιάς δίνεται σε συνεχή
αραβική αρίθμηση (1, 2, 3 …), προκειμένου για τις βασικές σημασίες και σε
κεφαλαιογράμματη ελληνική (Α, Β, Γ …) για τις τυχόν υποδιαιρέσεις αυτών ενώ
τυχόν περαιτέρω διακρίσεις της σημασίας γίνονται κατά σειρά με την χρήση
συνεχούς μικρογράμματης λατινικής (i, ii, iii …) και ελληνικής
αρίθμησης (α, β, γ …).
λαγός … 1.
λαγός (και στην ΝΕ.Κ.). 2. (μτφ.) Α.
ολόγυμνος / τελείως γυμνός … Β. ΦΡ.: (i) τ’ λαγού τα μ’στάκια: είδος αγριολούλουδου ... (ii) τ’ λαγού τα μάτια:
ξερός καρπός καυκαλήθρας …
Κάθε φορά που η σημασία ενός λήμματος προέρχεται από
κάποιο συγκεκριμένο επαγγελματικό και γενικότερα κοινωνικό τομέα (π.χ.:
ξυλουργικό, οικοδομικό, ναυτικό, υφαντικό, γεωργικό, ποιμενικό, ιχθυολογικό, μελισσοκομικό,
κ.λπ.), αυτός δηλώνεται συντομογραφικά σε παρένθεση. π.χ.:
μιτζί … 1. (υφαντ.)
συνεργασία γυναικών για το γνέσιμο του λαναρ’σμένου μαλλιού … 2. (γεωργ.)
συνεργασία του γεωργού με συγγενείς, φίλους, γείτονες, κ.λπ. για την από κοινού
εκτέλεση κάποιας μεγάλης γεωργικής εργασίας …
νέσ’πους …
(ποιμεν.) 1. γλιστερό μείγμα λίπους,
ιδρώτα και σκόνης που σκεπάζει το μαλλί των αιγοπροβάτων … 2. ζεστό νερό που μένει
μετά την πλύση του μαλλιού των αιγοπροβάτων …
Αμέσως μετά το τέλος του κάθε ερμηνεύματος ακολουθούν
τυχόν μεγεθυντικά και υποκοριστικά του κυρίως λήμματος, που
συνολικά φθάνουν σε αριθμό περίπου τα 700. π.χ.:
κ’μάρι
… πήλινο (αρχικά) ή χάλκινο (αργότερα) δοχείο νερού, κρασιού, κ.λπ. με 1
χερούλι, που χρησιμοποιείται ως ποτήρι. ΜΕΓΕΘ.: κ’μάρα / κούμαρους. ΥΠΟΚ.:
κ’μαρί / κ’μαρούδι …
Τα τυχόν μεγεθυντικά-υποκοριστικά μπορούν ακόμη να
ακολουθούνται από άλλα ιδιωματικά συνώνυμα και αντώνυμα λήμματα
που συνολικά ξεπερνούν τις 3500. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η σημασία του
επιθέτου «ανόητος» εκφράζεται με 30 λήμματα ενώ η αντίστοιχη του ρήματος
«χτυπώ» με 43. π.χ.:
κουρνιάρ’ς …
(μτφ. / επί ανθρ.) ανόητος / χαζός / βλάκας / ελαφρόμυαλος. ΣΥΝ.: αραρός /
αχμάκ’ς / βουδουκιφάλα / ζαβουκαλιάρ’ς / ζαβούλακας / ζιβζέκ’ς / ζο / ζούδι
/ κ’βέλ’ / κνούδουλου / κνούκους / κουτράκ’ς / κουτρούλ’ς / ’κσίκ’ς
/ μπαναβάς / μπαφνιώτ’ς / μπόν’ς / μπουγάς / μπουνάκ’ς / ξόγανου / όχας
/ πιλικάνους / πιτ’νόμυαλους / ρουκουκέφαλου / σιρσιρής / χαϊβάν’ /
χάπους / χαφίφ’ς / χουχλιούλακας …
καταχιρίζου
… 1. (μετβ., αμετβ.) αρχίζω /
ξεκινώ. ΣΥΝ.: αγκλουνιάζουμ’ / αρχινώ / κάνου άρχιμα / παίρνου καταχέρι
/ πιάνου να – κι .... ΑΝΤ.: αβγατίζου / απισβώ / απισώνου / καρινάρου /
μπιτίζου / νταβραντίζου / ξικιφαλώνου / ξινιτέρνου … 2. (μετβ.) Α. ελέγχω / κάνω παρατήρηση / βάζω τις φωνές ... Β. τιμωρώ χτυπώντας / χτυπώ / δέρνω.
ΣΥΝ.: αλατίζου ντ’ μπρουβδιά / θέτου του μ’τσί / αργάζου του τουμάρι
/ γαρναδιάζου / γκιώνουμ’ στ’ς καρπαζιές / δαμάζου / δίνου πατλάκ’ / δίνου
σαμάρι / ζαλουξ’λώνου / ζουματώ / ζουναριάζου / θέτου στ’
αντί / κάνου του ξ’στρί / κάνου του ταλίμ’ / κάνου του ψυχ’κό / κασαγιαντίζου /
καστιγάρου / κουπανίζου / βάνου διάργυρου στ’ αφτί / βρουντώ / ζ’λουπατώ /
κάνου άμμουρου / κουλουκόφτου / μαλλουγδέρνου / ματσιακόφτου / μ’σουσιλιάζου /
μ’τσουθέτου / ξαγκλησιάζου / ξικ’τρίζου / ξιμπουστανίζου / ξισιάζου /
ξιτ’νάσσου ντ’ γκιλιμπία / ξ’λιάζου / ξ’λουφέγγου στου ξύλου / παίζου του
κουρκμά / σκιτζεύου / σπάζου / σπάζου του σαγούν’ / σιάζου / στ’βάζου /
στ’λειαρίζου / τ’νάσσου τα σκαμάγγια / τραβώ κασαγιά / τσβικίζου / φαστέρνου /
φ’σκώνου.
δ)
Παραδείγματα
Κομβικό
σημείο και σημαντική ιδιαιτερότητα του Λεξικού θεωρώ ότι είναι η ένταξη
καθεμιάς από τις 10.000 λέξεις-λήμματα (καθώς και των επιμέρους σημασιών τους)
σε ισάριθμα παραδείγματα με την μορφή φράσεων σε γνήσιο ιδιωματικό λόγο που
δίνονται σε πλαγιασμένη μορφή στα πλαίσια μάλιστα των οποίων παρέχονται συχνά,
όπου αυτό ήταν δυνατό και σκόπιμο, πολύτιμες λαογραφικές και ονοματολογικές
πληροφορίες. π.χ.:
γροικώ
… 1. (μετβ., αμετβ.) Α. ακούω. ΠΑΡΑΔ.:
Τι κάθισι κι γροικάς; // Ισένα μ’λώ βρε, δε γροικάς; Β. βλέπω / παρατηρώ. ΣΥΝ.: βιγλίζου /
αγναδεύου. ΠΑΡΑΔ.: Τι γροικάς απ’ του παναθύρι; // Κάθουμ’ κι γροίκουμ’ μουναχόζ-ουμ’.
Γ. καταλαβαίνω / κατανοώ /
αντιλαμβάνομαι. ΣΥΝ.: αγναντίζου / κουτιάζου / νουγώ / ντιγνιντίζου. ΠΑΡΑΔ.:
Ιγώ ντου γροίκ’σα μι μιας τι ήθιλι αλλά δε μίλουμ’ για να διω τι θα
κάν’. // Ε ντιπ καθόλ’ δε γροικάς, καμέν’ γ’ναίκα! 2.
(μετβ.) νιώθω / αισθάνομαι. ΠΑΡΑΔ.: Αχ πάγου-πάγου, τι κουρασιά είν’ αυτήν’;
Δε γροικώ τα πουδάρια μ’ πουθόλ’! 3. (αμετβ. / μτφ.) ΦΡ.: δε
γροικώ πού πάν’ τα πέντι: δεν γνωρίζω τίποτα / «δεν ξέρω πού πάν’ τα
τέσσερα». ΠΑΡΑΔ.: Δε γροικά πού πάν’ τα πέντι κι μ’λά κιόλα!
ακατουστή … (υφαντ.)
εκατό πλήρεις περιστροφές της κλωστής στο τ’λιγάδι. ΠΑΡΑΔ.: Η θειά μας η Κατινάρα
πέρασι ντ’ν ακατουστή απ’ του τ’λιγάδι σντ’ν ανέμ’ για
να ντη ντ’λίξ’ στα καλαμ’κάνια.
τύλ’μα … 2. νήμα, πανί, κ.λπ. που είναι
τυλιγμένο. ΠΑΡΑΔ.: Θέκαμ’ τ’ αντί πά’ τσι δυο τ’ς κουρούνις κι
κράτιουμ’ ιγώ του χτέν’ κ’ η Μακούλα μι ντη ’Φτέρπ’ γυρίζαν τ’
αντί για να τ’λίσσιτι κ’ ύστιρα του τύλ’μα του φέραμ’ στου
σπίτι για να του μπουρλιάσουμ’ …
ταπουτζής … 1.
συμβολαιογράφος υπεύθυνος για τους τίτλους ιδιοκτησίας. ΠΑΡΑΔ.: Θα πάγου σ’ Μπαναγιά σντου νταπουτζή να βγάλου
κινούρια ταπού για τ’ Μαρουνίτη του ’λιουστάσι μ’ …
γιαλεύου …
ΠΑΡΑΔ.: Θα πάγου σντου Γκάρδαμου μι
ντουν Ανιστάσ’ τση Μπρίδινας να γιαλέψουμ’.
ε) Ετυμολογικές Πληροφορίες
Εκτός από ερμηνευτικό, το Λεξικό του Ιμβριακού Ιδιώματος
είναι συγχρόνως και ετυμολογικό παρέχοντας επαρκείς και επιστημονικά έγκυρες
πληροφορίες σχετικά με την ιστορική προέλευση του συνόλου των λημμάτων.
π.χ.:
β’νιά … [ΕΤΥΜ.:
< βουνιά < βουνία < βοωνία < μτγν. βοών ‘σταύλος βοδιών’ < αρχ.
βους ‘βόδι’
ζίνγκα …[ΕΤΥΜ.:
< ιταλ. diga ‘επίχωμα /
φράγμα’ < γαλλ. digue < ολλ. dijk].
λάπατου … [ΕΤΥΜ.:
< λάπατο < μσν. λάπατον < ισπ. lapato < λατ. lapathum < αρχ.
λάπαθον (ίσως) < λαπαρός ‘χαλαρός / μαλακός’].
πυρουστιά … [ΕΤΥΜ.:
< πυροστιά < μσν. πυροστία < μτγν. πυρεστία ‘τζάκι / θερμάστρα’ <
πῡρ1 < αρχ. πῡρ + ἑστία2
(βλ. ’στιά)].
παραγ’δώ … [ΕΤΥΜ.: < παροδηγώ < μσν.
παροδηγέω-ῶ ‘εκτρέπω από τον ευθύ δρόμο’ < παρ-1 + ὁδηγέω-ῶ2 < αρχ. ὁδηγέω-ῶ < ὁδός2α + ἂγω2β ‘οδηγώ’].
τ’λούμ’ … [ΕΤΥΜ.:
< τουλούμι < τουρκ. tulum1 ‘ασκός /
σάκος’ + -ι2 (η σημ. ‘υπνόσακος’ προέρχεται από την τουρκ. φρ.: «uyku tulumu» < uyku1 ‘ύπνος’ + tulum2 ‘σάκος’)].
καλέμ’ … [ΕΤΥΜ.:
< καλέμι < τουρκ. kalem1 ‘μολύβι’
< αραβ. kalam < μτγν.
κάλαμος < αρχ. κάλαμος + -ι2].
βαρ’θαλαμίδι … [ΕΤΥΜ.: < παραθαλαμίδι < παρα-1 + θάλαμος2 < αρχ. θάλαμος + -ίδι3].
μιταγουμίζου … [ΕΤΥΜ.:
< μεταγομίζω < μετα-1 + γόμος2 (βλ. λ.) + -ίζω3].
γόμους … [ΕΤΥΜ.:
< γόμος < μσν. γόμος < αρχ. γόμος ‘φορτίο’ < γέμω ‘είμαι γεμάτος’].
μούργα … [ΕΤΥΜ.:
μσν. μούργα < λατ. amurca < αρχ.
ἀμόργη < ἀμέργω ‘τρυγώ’].
καμιζόλα … [ΕΤΥΜ.: < γαλλ. camisole1 < προβηγκ. camisola < camisa ‘γυναικείο πουκάμισο’
< λατ. camicia + -α2].
μπόλ’ … [ΕΤΥΜ.: < μπόλι < μσν. *ἐμβόλιν <
μτγν. ἐμβόλιον ‘δόρυ’ < αρχ. ἒμβολον < ἒμβολος < ἐμβάλλω < ἐν-1
+ βάλλω2 ‘ρίχνω / χτυπώ’ (η ιατρική σημ. είναι μεταφρ. δάνειο από
την αγγλ. λέξη: «vaccine»)].
Στα πλαίσια της ετυμολογίας ιδιαίτερα εντύπωση προκαλεί
ασφαλώς η διατήρηση στο Ιμβριακό Ιδίωμα μεγάλου αριθμού αρχαιοελληνικών λέξεων,
με την ίδια ή διαφορετική σημασία, που δεν απαντούν στην Νεοελληνική Κοινή.
π.χ.:
ανουρταλίζου (< ἀνορταλίζω), γόμους (< γόμος)
γανώνου (< γανόω-ῶ), ζ’γκιρνώ (< συγκεράννυμι), κ’βέλ’ (< κύβελα, τά),
’λιέμι (< ἀλάομαι-ῶμαι), ’ξ’πώ (< ἐκσυσπάω-ῶ), ξ’παίρνουμ’ (<
ἐξεπαίρομαι), ’δρόλ’πας (< ὑδρολαίλαψ), λούβα (< λώβη), ούγια (< ὢα).
Τελειώνοντας,
θεωρώ ότι θα ήταν παράλειψή μου να μην εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες προς
όλους όσους συνέβαλαν περισσότερο ή λιγότερο για την πραγματοποίηση και έκδοση
του παρόντος Λεξικού. Συγκεκριμένα, θα ήθελα να ευχαριστήσω:
Τον Πρόεδρο
του ΟΔΕΓ κ. Καρκανιά τόσο για την ευγενική παραχώρηση της αίθουσας ΔΑΙΔΑΛΟΣ για
την πραγματοποίηση της εκδήλωσης όσο και για τον επιτυχημένο συντονισμό της
παρουσίασης.
Τον Γενικό
Γραμματέα του ΟΔΕΓ κ. Γ. Παυλάκο που είχε την ευθύνη της όλης εκδήλωσης.
Τον Σύλλογο
Ιμβρίων που σήμερα εκπροσωπείται από τον κ. Ν. Κοιλό, τον κ. Σ. Σταγιά και την
κ. Μ. Τριανταφύλλου για την παρουσία και την βοήθειά τους.
Τους 2
αξιότιμους ομιλητές που μας τίμησαν με την παρουσία τους. Συγκεκριμένα, τον κ.
Χρ. Χαραλαμπάκη, Καθηγητή Γλωσσολογίας του Παν/μίου Αθηνών καθώς και την κ. Ελ.
Σελλά, Καθηγήτρια Γλωσσολογίας του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων
Ασιατικών Σπουδών για τα πολύ ενδιαφέροντα, εύστοχα και εμπεριστατωμένα σχόλιά
τους αναφορικά με το Λεξικό και το Ιμβριακό Ιδίωμα γενικότερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου