Μεγάλη Ιδέα και ελλαδικό κράτος(Βίντεο)

Ο Γιώργος Καραμπελιάς, με αφετηρία την έκδοση του βιβλίου του, 1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα, εγκαινίασε την Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2022, μια σειρά ιστορικών σεμιναρίων για την περίοδο 1909-1922, που διεξάγονται κάθε δεύτερη Δευτέρα. Επόμενο σεμινάριο την Δευτέρα 17 Οκτωβρίου 2022 με θέμα: Από το 1897 στο 1909 – Κρητική Επανάσταση και Μακεδονικός Αγώνας. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μια περίληψη του θέματος που θα αναπτυχθεί στο δεύτερο σεμινάριο.

Του Γιώργου Καραμπελιά

Η Επανάσταση του 1821 παρέμεινε ανολοκλήρωτη, καθώς δεν είχε κατορθώσει να απελευθερώσει

παρά ένα μικρό μέρος του ελληνικού έθνους, γι’ αυτό και η ελληνική Επανάσταση –ίσως η πλέον μακρόχρονη στην πρόσφατη παγκόσμια ιστορία– εκκινά το 1821 (αν όχι το 1770) και κλείνει το 1922,

Προφανώς, καθ’ όλη αυτή τη σχετικά μακρά ιστορική περίοδο, έχει διαμορφωθεί μια εσωτερική πολιτική τάξη και μια οικονομική ολιγαρχία. Και προφανώς, ένα μεγάλο μέρος της στενά δεμένο με το νευραλγικό της κέντρο, το Παλάτι, και τις πρεσβείες των προστάτιδων δυνάμεων–ταυτίζεται με την αναπαραγωγή αυτού του κράτους οι περιορισμένες διαστάσεις του οποίου αποτελούσαν και την εγγύηση της διαιώνισης της ηγεμονίας της!

Η ανάπτυξη των πατριωτικών οργανώσεων

Το ελληνικό πολιτικό σύστημα αδυνατούσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα προβλήματα που αναφύονταν από τη δραστηριοποίηση του αλύτρωτου ελληνισμού  και τα τεσσεράμισι εκατομμύρια του οθωμανοκρατούμενου ελληνισμού «δεν άφηναν σε ησυχία» τα δυόμισι εκατομμύρια του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Μετά το 1866, ήδη, πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των σωματείων που δρούσαν υπέρ του αλύτρωτου ελληνισμού:

.. Η Εθνική Άμυνα υπήρξε η σημαντικότερη οργάνωση της εποχής –πρόεδρός της ήταν μέχρι το 1877 ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ενώ μέλη της υπήρξαν μεταξύ άλλων και οι Μάρκος Ρενιέρης, Στέφανος Δραγούμης κ.ά

Τέλος, το απόγειο της οργανωσιακής δράσης υπήρξε η ίδρυση της Εθνικής Εταιρείας η οποία δημιουργήθηκε το 1894 από νεαρούς αξιωματικούς, ως αντίδραση στην πλήρη εγκατάλειψη των ενόπλων δυνάμεων. Πράγματι, οι ένοπλες δυνάμεις, από 31.000 άνδρες το 1885, θα περιοριστούν στις 14.000 το 1893.

Η Εθνική Εταιρεία και ο πόλεμος του 1897

Η Εθνική Εταιρεία ιδρύθηκε από 14 μέλη  και μεταξύ των πρώτων μελών της περιλαμβανόταν ο Παύλος Μελάς αλλά και ο Ιωάννης Μεταξάς. Υποδειγματική υπήρξε και η συμμετοχή λογίων και διανοούμενων σε αυτή, ανάμεσά τους και οι Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Νικηφόρος Λύτρας, Κωστής Παλαμάς, Νικόλαος Πολίτης, Γεώργιος Δροσίνης, Γεώργιος Φιλάρετος..

Η Εταιρεία ενίσχυσε ηθικά και υλικά την Κρητική Επανάσταση του 1896, και τον Μακεδονικό Αγώνα.

Εντούτοις παρότι οι «πάντες» υπήρξαν μέλη της «Εθνικής Εταιρείας», πιθανότατα και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, πολλοί, μετά τον αποτυχημένο πόλεμο του 1897 θα την κατακεραυνώνουν ως υπεύθυνη για την κωμικοτραγική και ταπεινωτική έκβασή του, υποβαθμίζοντας τις ευθύνες του θρόνου και του πολιτικού συστήματος.

Ωστόσο η κινητοποίηση του 1896-1897 και ο αποτυχημένος πόλεμος του 1897, σε μια ψύχραιμη αποτίμηση, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως η πρόβα τζενεράλε, τα «Ορλωφικά» του… 1912. Όπως έγραφε ο Γεώργιος Δροσίνης, μέλος της Εταιρείας:

Μὲ τὸ οἰκτρὸ τέλος τοῦ πολέμου καὶ τὴν διάψευση τῶν ἐθνικῶν ἐλπίδων, σωριάστηκε καὶ ἡ «Ἐθνικὴ Ἑταιρεία», σὰν ἀστραποκαμένη βελανιδιά. Ἀλλὰ τὰ σκόρπια βελανίδια της δὲν ἐπῆγαν χαμένα. Ἀπ’ αὐτὰ ἐφύτρωσε τὸ κίνημα τῶν ἀξιωματικῶν στὸ Γουδί, ὁ ἐρχομὸς τοῦ Βενιζέλου ἀπὸ τὴν Κρήτη καὶ οἱ νικηφόροι Βαλκανικοὶ πόλεμοι. Εὐλογημένη ἡ μνήμη ἐκείνων ποὺ τὴν ἵδρυσαν.

Η κρίση του πολιτικού συστήματος

Η πολυπληθής βασιλική οικογένεια μπαίνει όλο και περισσότερο στο στόχαστρο των στρατιωτικών και του λαού, και θεωρείται εν πολλοίς υπεύθυνη για τις εθνικές αποτυχίες: ο διάδοχος Κωνσταντίνος, ως ανάξιος αρχιστράτηγος στον πόλεμο του 1897, ο δε αδελφός του, πρίγκιπας Γεώργιος, ως ύπατος αρμοστής της Κρήτης, σε ευθεία ρήξη με τον κρητικό λαό και τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Ο παλαίμαχος αγωνιστής του ριζοσπαστισμού του 19^ου αιώνα, Γεώργιος Φιλάρετος που είχε εκ νέου ενεργο­ποι­ηθεί και τον Φεβρουάριο του 1908, εξέδωσε τον δεκαπενθήμερο Ριζοσπάστη είχε συλλάβει την ανάγκη μιας ριζικής πολιτικής αλλαγής, γραφει σχετικά

«ἤγγικεν ἡ ὥρα ὅπως τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος… ἀναγνωρίσῃ τὴν Κρήτην ὡς νέον ἐθνικὸν κέντρον. Ἡ γενναία τῶν Κρητῶν στάσις… ἐπιβάλλει οἱονεὶ τὴν ἕνωσιν ὁλοκλήρου τῆς Ἑλλάδος μετὰ τῆς Κρήτης, μετατιθεμένου τοῦ κέντρου τῆς ἐθνικῆς δράσεως» (Ριζοσπάστης, 12/25 Ιουνίου 1909).

Η Επανάσταση στο Γουδή και η έλευση του Βενιζέλου δεν αποτέλεσαν, λοιπόν, κεραυνό εν αιθρία αλλά μάλλον τον ώριμο καρπό κοινωνικών, ιδεολογικών και πολιτικών εξελίξεων δύο τουλάχιστον δεκαετιών .

Το κίνημα του 1909 παρουσιάζει εκπληκτικές αναλογίες με την 3^η Σεπτεμβρίου του 1843 καθώς θα επιβληθεί εξίσου αναίμακτα, και το σημαντικότερο αίτημα παρέμενε η απομάκρυνση του διαδόχου και των πριγκίπων από το στράτευμα, σε συνδυασμό με την ενίσχυση και αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων

Ο ελληνικός λαός ήταν ώριμος πλέον να αυτοκυβερνάται, γι’ αυτό άλλωστε και στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 οι Αθηναίοι  σε μια συγκέντρωση 70.000 ατόμων εξέφρασαν την υποστήριξή τους προς το κίνημα με ένα πάνδημο συλλαλητήριο που οργανώθηκε από τον Σύνδεσμο και διάφορες επαγγελματικές οργανώσεις.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936) ήδη από το 1889, θα συμμετάσχει στην επανάσταση και μέχρι το 1909, με την οριστική αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων, η διαδρομή του υπήρξε κυριολεκτικά μυθιστορηματική – όπως άλλωστε και της ίδιας της Κρήτης.  

Όταν ο πρίγκιπας Γεώργιος, δευτερότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου, στις 18/30 Νοεμβρίου 1898, ορίστηκε ύπατος αρμοστής ο Βενιζέλος δείχτηκε, υποχωρητικός στις απολυταρχικές τάσεις του πιστεύοντας πως η έλευση ενός πρίγκιπα από τη βασιλική οικογένεια της Ελλάδας αποτελούσε μεγάλο βήμα για την Ένωση. Όμως από το 1902 θα αρχίσει η σύγκρουση μεταξύ τους και τελικώς, το 1905, με την ευκαιρία νέων εκλογών θα αποφασιστεί να κηρυχθεί η Ένωση με ένοπλη επανάσταση στο Θέρισο και το 1906, ο Γεώργιος θα υποχρεωθεί να αποχωρήσει και νέος αρμοστής θα οριστεί ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας, Αλέξανδρος Ζαΐμης. Στις εκλογές που θα προκηρυχθούν αμέσως μετά, το Φιλελεύθερο Κόμμα του Βενιζέλου θα θριαμβεύσει, ο ίδιος θα αναλάβει την πρωθυπουργία .

Στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Αύγουστο του 1910, χωρίς τη φυσική παρουσία του Βενιζέλου, άρχισε ήδη να αποτυπώνεται εμφατικά η νέα πραγματικότητα. Εξελέγησαν και 45 αβουλευτές της βενιζελικής «Εθνικής Ανόρθωσης», 47 Αγροτιστές από τη Θεσσαλία, υπό τον Φιλάρετο, και 27 ακόμα ανεξάρτητοι βουλευτές

Στον πρώτο λόγο όμως που εκφώνησε ο Βενιζέλος στις 5/18 Σεπτεμβρίου 1910, στο Σύνταγμα, επιστρέφοντας από την Κρήτη, μπροστά σε ένα πλήθος δεκάδων χιλιάδων Αθηναίων, θα επισφραγίσει τον συμβιβασμό του με το Παλάτι, τον οποίο και θεωρούσε απαραίτητο ώστε ο αλύτρωτος ελληνισμός τον οποίο εκπροσωπούσε να έλθει σε συνεννόηση με το Παλάτι και το ελλαδικό κράτος.

ΠΗΓΗ ardin-rixi