Μπορεί η Ρωσία να διασπαστεί σε πολλά μικρά κράτη;

*Άρθρο – ανάρτηση του δημοσιογράφου Αργύρη Παγαρτάνη

Στην 20ετία και βάλε που ο Βλαντιμίρ Πούτιν κυβερνά τη χώρα, έχει φροντίσει, άλλοτε με κομψό τρόπο, κι άλλοτε με όχι τόσο κομψό, να εκμηδενίσει και την παραμικρή σκέψη για κάτι τέτοιο. Και είτε προσεταιρίσθηκε, είτε «απαλλάχθηκε» απ’ όποιον τοπικό ηγέτη που εξέφρασε έστω ψήγματα τέτοιας ρητορικής, απέκτησε ένα κάποιο λαϊκό έρεισμα και άρχισε, θεωρητικά πάντα, να ονειρεύεται απόσχιση.

Με τον Πούτιν, πάντως, να πατάει τα εβδομήντα, την απουσία ενός στιβαρού διαδόχου απ’ αυτούς που τον περιτριγυρίζουν (εκτός αν τον έχει… έτοιμο και τον κρύβει) και την αμφισβήτηση στην κυριαρχία του να βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων χρόνων (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και πλειοψηφία…), μυρίζομαι ότι η Δύση έχει αρχίσει ήδη να «δουλεύει» προς αυτή την κατεύθυνση.

Πώς ξεκινάει αυτή η «δουλειά»; Με την εμφάνιση, συχνά-πυκνά, στον διεθνή Τύπο τέτοιου είδους άρθρων, μελετών, απόψεων και βιβλίων. Με κορυφαίο παράδειγμα το «Russia’s Regional Identities: The Power of the Provinces», ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 2018 και προσπαθεί να διατυπώσει με «επιστημονικό» τρόπο αυτό ακριβώς: Ότι η Ρωσία δεν είναι τόσο συμπαγής εθνικά και γεωγραφικά όσο νομίζουμε.

Κατ’ αρχάς, λίγοι αριθμοί: Σύμφωνα με την απογραφή του 2010, την τελευταία που έχει γίνει στη Ρωσία, από τα 142.905.200 ανθρώπους που μετρήθηκαν, οι 111.016.896 δήλωσαν Ρώσοι. Ποσοστό 77,68%. Τα υπόλοιπα σχεδόν 32 εκατομμύρια ανήκουν σε (κρατηθείτε!) 192 διαφορετικές εθνότητες.

Κανείς δεν υποστηρίζει, φυσικά, ότι καθεμιά από τις εθνότητες αυτές, παρ’ ό,τι οι περισσότερες χαρακτηρίζονται «έθνη δίχως κράτος» (stateless nations), διεκδικεί και τη δική της πατρίδα. Οι 58 απ’ αυτές τις επισήμως καταγεγραμμένες εθνότητες αριθμούν λιγότερους από 1.000 ανθρώπους. Και μόλις 17, εκτός από τους Ρώσους, αριθμούν πάνω από μισό εκατομμύριο πληθυσμού.

Το ζήτημα της διάσπασης, λοιπόν, δεν είναι τόσο εθνικό ή, τέλος πάντων, εθνολογικό, όσο γεωπολιτικό. Κανένας απ’ αυτούς τους λαούς δεν θα μπορέσει ποτέ να «απειλήσει» μόνος του την εδαφική ακεραιότητα της Ρωσίας. Είπαμε, όμως. Γίνεται… «δουλίτσα». Με… ομοσπονδίες του παρελθόντος να ανασύρονται, με έθνη-φαντάσματα να «αναγεννιούνται», με πολιτιστικές διαφορές να βαφτίζονται «εθνικές» και με το κοινό παρελθόν να ενώνει.

Πολλά μπορούν να ειπωθούν στη θεωρία σχετικά με την πολυ-πολιτισμικότητα της Ρωσίας. Το ίδιο το κράτος αναγνωρίζει ότι, παρά την πληθυσμιακή κυριαρχία των Ρώσων, υπάρχουν περιοχές που και πληθυσμιακά και ιστορικά διεκδικούν άλλη ταυτότητα.

Από τις 83 σήμερα διοικητικές περιφέρειες της Ρωσίας οι 22 αναγνωρίζονται ως «αυτόνομες δημοκρατίες». Με δικό τους σύνταγμα, κοινοβούλιο, και επίσημη γλώσσα άλλη, εκτός από τη ρώσικη.

Αλλά αν αρχίζαμε να αναλύουμε όλες αυτές τις περιπτώσεις, θα μέναμε στη θεωρία και άκρη δεν θα βγάζαμε. Ούτως ή άλλως τα εισαγωγικά δείχνουν τι σόι «αυτόνομες» και τι «δημοκρατίες» είναι αυτές. Οι τοπικοί κυβερνήτες τους πια είναι άνθρωποι τελείως ελεγχόμενοι από το καθεστώς, κάποιοι μάλιστα δεν έχουν καμία σχέση (ή έχουν μακρινή) με την διαφορετική εθνότητα που εκπροσωπούν.

Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν υπάρχουν δυνάμεις που για την ώρα είναι υπόγειες. Περίπτωση έστω μία απ’ αυτές τις «αυτόνομες δημοκρατίες» να ανεξαρτητοποιηθεί κάποτε μόνη της, απλά δεν υπάρχει.

Η «δουλειά» που μυρίζομαι, και πιθανόν θα βγει σε λίγα χρόνια, όταν ο Πούτιν εκλείψει ή αποσυρθεί αφήνοντας σε κάποιον τύπου Μεντβέντεφ το κουμάντο, επικεντρώνεται κυρίως στον Καύκασο και τον Βόλγα.

Καύκασος

Για την ακρίβεια, βόρειος Καύκασος. Μια ματιά στο χάρτη της περιοχής δείχνει ότι αυτή η στρατηγικής σημασίας ορεινή περιοχή είναι χωρισμένη σε μικρούλες «αυτόνομες δημοκρατίες», δύο εκ των οποίων περιέχουν όχι έναν, αλλά δύο λαούς, που δεν είναι καν συγγενείς μεταξύ τους: Καρατσάι-Τσερκεσία, Καμπαρντίνο-Μπαλκαρία, Τσετσενία, Ινγκουσετία, Βόρεια Οσετία. Απ’ αυτούς, μόνο ο τελευταίος λαός, οι Οσσέτες, είναι Χριστιανοί στην πλειοψηφία (και ως εκ τούτου, έχουν «καταχωρηθεί» ως σύμμαχοι των Ρώσων).

Στα ανατολικά δε βρίσκεται το Νταγκεστάν, που αποτελεί άλλη μία «αυτόνομη δημοκρατία», αλλά κατοικείται από τουλάχιστον 20 άλλες εθνότητες, από τους Άβαρους και τους Λεζγκίνους μέχρι τους Κουμίκους. Εκεί οι Σοβιετικοί, οι οποίοι σχεδίασαν τα σύνορα που υπάρχουν ακόμα, δεν μπήκαν στον κόπο να σχεδιάσουν «εθνικές περιοχές» κι έδωσαν στη δημοκρατία ένα γεωγραφικό όνομα. «Νταγ» σημαίνει βουνό, οπότε «Νταγκεστάν» είναι η χώρα των βουνών.

H έκταση όλης αυτής της περιοχής του Καυκάσου είναι περίπου όση αυτή της ηπειρωτικής Ελλάδας (χωρίς τα νησιά). Οι κάτοικοί της είναι περίπου 6,5 εκατομμύρια, εκ των οποίων Ρώσοι είναι μόλις το 15%. Οι υπόλοιπο, όπως αναφέραμε, ανήκουν σε περίπου 30 άλλες φυλές, αλλά με εξαίρεση τους Οσσέτες είναι όλοι Μουσουλμάνοι, σουνίτες στη συντριπτική τους πλειοψηφία.

To 1917, στη δίνη του ρώσικου εμφύλιου μεταξύ κόκκινων και λευκών, οι λαοί της περιοχής αποφάσισαν να δοκιμάσουν την ομοσπονδιακή διοίκηση: Έφτιαξαν την Ορεινή Δημοκρατία του Βόρειου Καυκάσου, με υπουργικό συμβούλιο απ’ όλες τις εθνότητες και Τσετσένο πρωθυπουργό, τον Αμπντουλματζίντ Τσερνόεφ.

Μετά την ήττα τους από το στρατό της ΕΣΣΔ και τις φυγόκεντρες δυνάμεις που ακολούθησαν (ένα-ένα τα συστατικά αυτονομούνταν και ενσωματώνονταν στην ΕΣΣΔ) το 1922 τυπικά η Ορεινή Δημοκρατία του Βόρειου Καυκάσου έγινε αυτόνομη περιοχή της Ρωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Το 1924 το πράγμα διαλύθηκε τελείως και έκτοτε υπάρχουν αυτά τα μικρά κομματάκια.

Πολλοί απ’ αυτά τα κομματάκια δεν συμφωνούσαν με την βίαιη ενσωμάτωση των περιοχών τους στην ΕΣΣΔ και είδαν την προέλαση των ναζί σαν ευκαιρία. Οι πιο θαραλλέοι (και επιπόλαιοι, όπως αποδείχτηκε…) έσπευσαν να καλοσωρίσουν τον Χίτλερ ως ελευθερωτή.

Το 1944, όταν ο Στάλιν έδιωξε τους Γερμανούς από την περιοχή του, αποφάσισε να τελειώνει μια και καλή με τους ενοχλητικούς Καυκάσιους λαούς. Διέταξε να μπουν όλοι (μα ΟΛΟΙ) σε τρένα και να μεταφερθούν στις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Μόνο το 1957, επί Χρουτσόφ, τους επετράπη να επιστρέψουν στις εστίες τους. Όσοι είχαν απομείνει από τις κακουχίες. Δηλαδή περίπου οι μισοί.

Ένα απ’ αυτά τα κομμάτια, η Τσετσενία, αποφάσισε το 1991, πάνω στην αναμπουμπούλα με την διάλυση της ΕΣΣΔ, να ανακηρύξει ανεξαρτησία. Με πρώτο πρόεδρο τον Τζοχάρ Ντουντάγεφ, τον μοναδικό Τσετσένο στην ιστορία της ΕΣΣΔ που έφτασε στο ανώτατο στρατιωτικό αξίωμα του πτέραρχου. Η ανεξαρτησία της Τσετσενίας δεν αναγνωρίστηκε από καμία χώρα, η διεθνής κοινότητα το θεώρησε «εσωτερικό ζήτημα» της Ρωσίας.

Είναι γνωστή πια η θηριωδία, με την οποία η Ρωσία αντιμετώπισε την «επαναστάτρια» Τσετσενία. Τόσο στον πρώτο πόλεμο (1994-96), αλλά κυρίως στον δεύτερο (1999-2009), όταν πια τις αποφάσεις τις έπαιρνε ο Πούτιν. Το Γκρόζνι ισοπεδώθηκε, όλοι οι Τσετσένοι πολέμαρχοι σκοτώθηκαν ή πιάστηκαν αιχμάλωτοι.

Ο διεθνής παράγοντας έκανε την κορόιδα, δεδομένου ότι οι Τσετσένοι εκτός από τα πεδία της μάχης επιδόθηκαν σε ουκ ολίγες τρομοκρατικές ενέργειες (με αποκορύφωμα τις επιθέσεις αυτοκτονίας σε θέατρο της Μόσχας το 2002 και την τραγωδία σε σχολείο του Μπεσλάν το 2007)κι έτσι καταγράφηκαν ως διεθνείς τρομοκράτες περισσότερο, παρά σαν μαχητές της ανεξαρτησίας.

Το τελευταίο που θα ήθελε η Δύση είναι ένα αγκάθι μεν, ανεξέλεγκτο δε (βλέπε Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν ή/και ISIS), στην πατούσα της Ρωσίας.

Συμπέρασμα; Μετά την ισοπέδωση της Τσετσενίας, o Πούτιν διόρισε ως πρώτο κυβερνήτη εκεί το 2005 τον Ραμζάν Καντίροφ, τότε 29χρονο γιο του Αχμάτ Καντίροφ, ενός ισχυρού πολέμαρχου που μυρίστηκε προς τα πού θα φυσήξει ο άνεμος και άλλαξε πλευρά, από μαχητής της ανεξαρτησίας έγινε άνθρωπος του προέδρου. Από τότε ο Ραμζάν κυβερνά την περιοχή ως προσωπικό τσιφλίκι κι απλά «φροντίζει» το κόμμα του Πούτιν να παίρνει περίπου 99% (!!!) σε κάθε εκλογική αναμέτρηση. Τον «βοηθάει» σ’ αυτό ο προσωπικός του στρατός, οι επονομαζόμενοι και «Καντίροφτσι». Δηλαδή «αυτοί του Καντίροφ».

Η Ρωσία πάει να παίξει το «διαίρει και βασίλευε», όπως το έκαναν τόσες και τόσες άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στο παρελθόν. Τονίζει τις διαφορές των λαών και υποβαθμίζει τη θρησκεία, που είναι η συγκολλητική ουσία.

Από το 2007 ως το 2016 εμφανίστηκαν στην περιοχή τζιχαντιστικές ομάδες που δρούσαν με κάποια κεντρική διοίκηση υπό το όνομα «Εμιράτο του Καυκάσου». Αυτοί επέλεξαν περισσότερο τρομοκρατικές επιθέσεις σε πόλεις της περιοχής, αφού οι «Καντίροφτσι» τους κυνηγούσαν ανελέητα. Οι περισσότεροι ηγέτες τους σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.

Τώρα η κατάσταση μοιάζει πάλι αποκεντρωμένη. Υπάρχουν οργανώσεις που προωθούν συμφέροντα κάθε λαού, αλλά όχι κάτι οργανωμένο. To 2010 o Πούτιν αποφάσισε να δημιουργήσει το «Ομοσπονδιακό Διαμέρισμα Βόρειου Καυκάσου», μια από τις οκτώ διοικητικές μονάδες που απαρτίζουν τη χώρα, αλλά… κοτσάρισε μαζί και την πεδινή περιοχή του Σταβροπόλ (με πληθυσμό 2,8 εκατομμύρια και 81% Ρώσους), ώστε να είναι οι Ρώσοι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά εθνική ομάδα του διαμερίσματος (και πάλι, βέβαια, δεν ξεπερνούν το 32%).

Το φοβερό είναι ότι πριν τρεις μήνες, συγκεκριμένα στις 20 Δεκεμβρίου 2021, ο Πούτιν συναντήθηκε με το προεδρείο του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Ρωσίας (βεβαίως υπάρχει και τέτοιο!). Και εκεί άκουσε έκπληκτος το μέλος του Συμβουλίου και (υποτίθεται) φίλο του, σκηνοθέτη Αλεξάντερ Σοκούροφ, να του λέει επί λέξει: «Το κόστος να κρατήσουμε στη Ρωσία όσους δεν θέλουν να ζήσουν μαζί μας σ’ αυτή τη χώρα είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ αυτά που χάνουμε αν τους αφήσουμε να φύγουν. Προτείνω να ευχηθούμε καλή τύχη σ’ όλους αυτούς τους παντισάχ»!

Ο συνήθως ήρεμος (τουλάχιστον πριν τον τελευταίο μήνα) Πούτιν έγινε έξαλλος και μπροστά στις κάμερες αποκάλεσε «ηλίθια» αυτή την άποψη και σύστησε στον Σοκούροφ να σκέφτεται περισσότερο πριν μιλήσει. Ο δε Σοκούροφ (o οποίος έχει τιμηθεί με τον Λέοντα της Βενετίας το 2011, δηλαδή δεν είναι κανένα άγνωστο πρόσωπο) αναγκάστηκε να απολογηθεί δημόσια, αφού τα social media που διατηρεί κατακλύστηκαν από απειλές για τη ζωή του, πολλές εκ των οποίων ήταν σοβαρότατες.

Η μορφολογία της περιοχής, το μεγάλο ποσοστό μουσουλμάνων (και μη Ρώσων), αλλά και το ότι και τις τρεις φορές που υπήρξε αναταραχή στη Ρωσία (1917, 1941, 1991) ο Καύκασος ζήτησε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να αποσπαστεί τον καθιστά… πρώτο υποψήφιο προς αποχώρηση, αν οι «παντισάχ» της περιοχής μυριστούν ότι η ρώσικη διοίκηση αδυνατίζει.

Πρόθυμοι να τους στηρίξουν υπάρχουν πολλοί στη Δύση (η Τουρκία μπορεί να παίξει ρόλο εκεί) , ειδικά αν οι ηγέτες απομονώσουν τα τζιχανιστικά στοιχεία και υιοθετήσουν ένα πιο «ερντογανικό» προφίλ, μακριά από αποκεφαλισμούς, σαρίες και επιθέσεις αυτοκτονίας.

Υ.Γ. Στη φωτογραφία, ένα ακόμα παράδειγμα «δουλίτσας». Στο χάρτη απεικονίζονται οι «Ηνωμένες Πολιτείες του Βόρειου Καυκάσου»! Μια πολιτική οντότητα που ουδέποτε υπήρξε στο παρελθόν, ούτε φυσικά υπάρχει τώρα και, όπως εξηγήσαμε, δεν υπάρχει και τέτοια οργάνωση, ούτε καν σκιώδης. Κι όμως, υπάρχει χάρτης… Ποιος τον έφτιαξε; Και πώς είναι τόσο «δυνατός» ώστε να εμφανίζεται στις πρώτες επιλογές αν κάποιος αναζητήσει μέσω Google χάρτες του Βόρειου Καυκάσου γενικώς; Για να εμφανιστείς στις πρώτες επιλογές στο Google Search πρέπει κάποιος να’ χει «δουλέψει». Πάρα πολύ…

 

ΠΗΓΗ meaculpa