Τα 100 νησιά του Απόλλωνος - Χάρτες του 19ου αιώνα, σημειώνουν τα Εκατόνησα / Μοσχονήσια στην Λέσβο

Του Γιώργου Λεκάκη

Το 1841, το 1886 και το 1888 είχε επισκεφθεί την Λέσβο ο Γερμανός Ερρίκος Κίπερτ.
Το 1885 και το 1886 ο επίσης Γερμανός Ροβέρτος Κόλδεβαϋ.
Αμφότεροι συνέλεξαν «πληροφορίες» και «υλικό», και προέβησαν στην έκδοση ενός χάρτη της νήσου, στο Βερολίνο.

Στην βάση αυτού του χάρτη, προέβη και στην έκδοση ενός αντίστοιχου στα ελληνικά, περί το 1900, ο Εμμανουήλ Ευαγγελίδης.

Το ιδιαίτερον, λοιπόν, αυτών των χαρτών ήταν ότι συμπεριελάμβαναν τα Μοσχονήσια ως νησαία εξαρτήματα (γεωγραφικώς) της Λέσβου…

Μοσχονήσια

Τα Μοσχονήσια[1] ήταν οι Ασκάνιαι νήσοι[2] ή οι Εκατόννησοι[3] των αρχαίων Ελλήνων, αφιερωμένα στον θεό Απόλλωνα (εξ ου και Απολλώνησα / Απολλωνος νήσοι / Απολλώνησοι)…

Συστάς νησίδων μικρασιατικών και σκοπέλων, στον Αδραμυττηνό κόλπο, του οποίου αποτελούν το ΝΔ. κέρας.


Προς δυσμάς των, το Λεπέτυμνον της Λέσβου.
Εξώτατες νησίδες αυτών είναι το Γυμνό και ο Ελειός, με φάρο εκάστη.
Εσώτερες η Μοσχόνησος, η μεγαλύτερη της συσταδος.
Προς δυσμάς της Μοσχονήσου, οι Καλαμόπουλο, Κάλαμος, Πέρα Μόσχος, Λίχα[4], Πλάτη, Αιγιαλονήσι[5], Πελαγονήσι, Αδιάβατος και Πύργος[6], η βορειότερη.
Προς ανατολάς της Μοσχονήσου, οι Κρεμμύδι, Ζεφύρι[7], Καλαμάκια[8], Κόπανος, Πετρούσα[9], Σκλαβοβούνι[10], Κώδων[11], Ψαριανό/Ψαριανά, Δασκαλειά[12], Ιουλία[13] η βορειότερη. Περί τα 2 μίλια ΒΔ. αυτής η ύφαλος Αλφειός[14].
Υπάρχουν και μικρότερα: Τάλιανος, Νησοπούλα, Λειψός, Πουλάκια, Ασημονήσι[15], Αγκίστρι, Αργυρόνησο, Άγιος Γιώργης[16], Χελιδόνια, Μουρμούρισα[17], Κοκκινονήσι, Αγιασμάτι, κ.ά.!

Η νήσος Μοσχόνησος, η μείζων νήσος της συστάδος των Μοσχονησίων, σχηματίζει μετά της κυρίως ακτής τους ασφαλεστάτους φυσικούς λιμένας των Κυδωνιών - αρχαία αποικία εκ του Κύδωνος / Χανίων Κρήτης - των οποίων ο κύριος επικοινωνεί πρός το Αιγαίο, δυτικώς μεν δια του «Πόρου του Κώνωνος» ή Τάλιανη, Β.-ΒΑ. δε δια του «Πόρου της Νήσσης» ή Ντουλάπα.

Πρόκειται για «λίαν κολπίζουσα νήσο», που σχηματίζει και έξω από το λιμάνι των Κυδωνιών / Αϊβαλί, ωραίους όρμους και δη τον όρμο της Πατερίτσας προς Α. και τον όρμο της Ποροσελήνης προς Δ. Η ΒΔ. των Μοσχονησίων νήσος Πύργος, είναι, λόγω διαβρώσεως στενού λαιμού, απόσπασμα της νήσου Μοσχονήσου.

Η συστάς εθεωρείτο προάστιο των Κυδωνιών.
Είχε ολίγους κατοίκους προ της ανταλλαγής των πληθυσμών.


Μέγα μέρος των Ελλήνων κατοίκων της σφαγιάσθηκε από τους Τούρκους το 1922…

Από τα Μοσχονήσια έλκει την καταγωγή του ο Στρατής Δούκας.


Κατά τα άλλα, ο χάρτης του Ευαγγελίδη είχε τίτλο «Χάρτης τῆς νήσου Λέσβου ἤ Μυτιλήνης, χαραχθείς ἐπί τῇ βάσει τοῦ ἐν Βερολίνῳ γερμανιστί ἐκδοθέντος χάρτου τῶν Γερμανῶν Ἑρρίκου Κίπερτ καί Ροβέρτου Κόλδεβαϋ ἀρχαιολόγων καί γεωγράφων ἐπισκεφθέντων τήν Λέσβον, τοῦ μέν πρώτου κατά τά ἔτη 1841, 1886 & 1888, τοῦ δέ δευτέρου κατά τό 1885 + 86».
Ήταν σε κλίμακα 1 : 120.000, χρωμολιθόγραφος, διαστάσεων 580 x 764 χλστ.
Η έκδοσις έγινε από τον Ι. Δ. Νεράντζη.

ΠΗΓΕΣ:
Δράκος Ευστρ. Ι. «Μοσχονήσιος, Μικρασιανά: Ή αι Εκατόνησοι τανυν Μοσχονήσια», τ. α΄: «Μικρασιανά ή γενική πραγματεία περί Εκατονήσων τανυν Μοσχονησίων», τ. β΄: «Μικρασιανά ή ιστορία των Μοσχονησίων υπό έποψιν εκκλησιαστικήν», Αθήνα.
Κόντογλους Φ. «Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου», εκδ. Άγκυρα, 2009
Λεκάκης Γ. «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις».
Smith William (1854–1857), επιμ. "Hecatonnesi", στο «Dictionary of Greek and Roman Geography», εκδ. John Murray, Λονδίνο.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.5.2019.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:


[1] Υπάρχει και άλλη νησοσυστάδα μας με αυτό το όνομα, εγγύτατα ΝΔ. της Κάσου (πλάτ. 35ο 21,5 Β., μήκ. 26° 52'7’’ Αν., χάρτ. άγγλ. 2824: «Scarpanto and Kassos».

[2] Έτσι αναφέρεται νησοσυστάδα κατέναντι της Τρωάδος.
Ταυτίζονται με τα Εκατόνησα διότι η υπόθεσις ταυτισμού προς την Τένεδον ή τα Κουνελονήσια (Λαγονησια, Rabbits Islands των Άγγλων), ή Μαυριά, οι Καλύδναι / Καλύδνες νήσοι των αρχαίων, παρακείμενες επίσης στην Τρωάδα, αποκλείεται, αφού αυτές ρητώς αναφέρονται από τον Πλίνιο: Η μεν πρώτη ως Τένεδος, αλλά και Λεύκοφρυς, οι δε δευτέρες ως Λαγούσες. - ΠΗΓΗ: Πλιν. V, 38,3.

[3] ΠΗΓΗ: Στράβων, 528,53.

[4] Ή Λείος, Λεια, Λειός, Λεία, Λία, Λια, Λειό, Λιο, Λυγιά.

[5] Ή Γιαλονήσι.

[6] Βραχονησίδα όνομα και πράγμα…

[7] Ή Σεφέρι. 

[8] Ή Καλαμάκι.

[9] Ή Πέτρος, Πετρούσι, Πετρούσια, Πετρούτζιο.

[10] Ή Σκλαβονήσι.

[11] Ή Κοντού, Κουτού, Κώδωνας, Κουδούνα.

[12] Ή Δασκάλι, Δασκαλειό, Δασκαλιό.

[13] Ή Ούλια, Ουλιά.

[14] Επήρε το όνομά της από το υδρογραφικό μας πλοίο «Αλφειός» που την ανακάλυψε, το 1922 – βλ. Χαρτ. Ελλ. Υδρογρ. Υπηρ. 15: «Κυδωνίαι και Μοσχόνησοι».

[15] Ή Ασημόνησο.

[16] Ή Άγιος Γεώργιος, από το φερώνυμο μοναστήρι.

[17] Ή Μουρμουρίτσα, Μουρμούριζα, Μουρμούριζες.

ΛΕΞΕΙΣ: μοσχονησια, 1841, 1886, 1888, Λεσβος, Γερμανος, Κιπερτ, 1885, Κολδεβαυ, χαρτης Λεσβου, Βερολινο, 1900, Ευαγγελιδης, Ασκανιαι νησοι, Ασκανια, Ασκανια νησια, Ασκανιες, Εκατοννησοι, Εκατονησα, Απολλωνας, Απολλωνησα, Απολλωνος νησοι, Απολλωνησοι, Απολλωννησα, Απολλωννησοι, νησιδα, μικρα ασια, σκοπελος, Αδραμυττηνος κολπος, Λεπετυμνον, Λεπετυμνο, Γυμνο, Ελειος, φαρος, Μοσχονησος, Καλαμοπουλο, Καλαμος, Περα Μοσχος, Λιχα, Πλατη, Αιγιαλονησι, Πελαγονησι, Αδιαβατος, Πυργος, Κρεμμυδι, Ζεφυρι, Καλαμακια, Κοπανος, Πετρουσα, Σκλαβοβουνι, Κωδων, Ψαριανα, Ψαριανο, Δασκαλεια, Ιουλια, υφαλος Αλφειος, Ταλιανος, Νησοπουλα, Λειψος, Πουλακια, Ασημονησι, Αγκιστρι, Αργυρονησο, Αγιος Γιωργης, Χελιδονια, Μουρμουρισα, Κοκκινονησι, Αγιασματι, Κυδωνιες, Αιγαιο, Κυδων, Χανια, Κρητη, Πορος του Κωνωνος, Κωνων, Ταλιανη, Πορος της Νησσης, Νησση, Νησσα, Ντουλαπα, Κυδωνιαι, Αιβαλι, ορμος Πατεριτσας, ορμος Ποροσεληνης, Πατεριτσα, Προσεληνη, Πυργος, ανταλλαγη πληθυσμων, σφαγη Μοσχονησων, Τουρκοι, 1922, σφαγη Μοσχονησιων, Δουκας, Μυτιληνη, Βερολινο, γερμανιστι, εκδοση, χαρτης, αρχαιολογος, γεωγραφος χρωμολιθογραφια, Νεραντζης, Δρακος, Μοσχονησιος, Μικρασιανα, Εκατονησοι, Κοντογλους, Κοντογλου, Σμιθ, Μιουρει, νησοσυσταδα, Κασος, Καρπαθος, Σκαρπαντο, Σκαρπανθος, Τρωας, Τρωαδα, Τενεδος, Κουνελονησια, Λαγονησια, Λαγονησι, Μαυρια, Καλυδνες νησοι, Καλυδναι νησοι, Πλινιος, Λευκοφρυς, Λαγουσες, Λαγουσαι, Στραβων, Λειος, Λειο, Λιο, Λυγια, Γιαλονησι, Βραχονησιδα, Σεφερι, Καλαμακι, Πετρος, Πετρουσι, Πετρουσια, Πετρουτζιο, Σκλαβονησι, Κοντου, Κουτου, Κωδωνας, Κουδουνα, Δασκαλι, Δασκαλειο, Δασκαλιο, Ουλια, Ουλια, υδρογραφικο πλοιο Αλφειος, Μοσχονησοι, Ασημονησο, Αγιος Γεωργιος, Μουρμουριτσα, Μουρμουριζα, Μουρμουριζες 

ΠΗΓΗ arxeion-politismou